مراغه

مراغه؛ شهرستان و منطقه‌ای باستانی در جنوب‌غربی استان آذربایجان شرقی.

مراغه، یکی از شهرستان‌های بزرگ استان آذربایجان شرقی به مرکزیت شهر مراغه است. باغ – شهر مراغه، یکی از ۱۰ شهر تاریخی ایران و پایتخت نجوم جهان اسلام است. تاریخ، فرهنگ، تمدن و معماری این شهر همچون نگینی در کشور ایران می‌درخشد. شهر مراغه، دومین شهر آذربایجان شرقی به لحاظ وسعت و جمعیت است. از مهم‌ترین جاذبه‌های دیدنی این شهر می‌توان به رصدخانهٔ مراغه اشاره کرد که اولین و بزرگ‌ترین رصدخانهٔ تاریخی ایران است.

نام‌گذاری

برخی معتقدند که کلمهٔ مراغه، مختصرشدهٔ واژهٔ «قریه‌المراغه» به‌معنی چراگاه‌ها است. طبق اسنادی دیگر، مراغه شکل تغییریافتهٔ واژهٔ «ماراآغا» به‌معنی جایگاه بزرگان است. حضور دانشمندان بزرگ در این خطه، به‌ویژه در قرن ششم قمری موقعیت علمی ویژه‌ای برای این شهر به‌وجود آورده است.

پیشینه

مراغه یکی از شهرهای آباد ایران در دوران قبل از اسلام بود و در زمان حکومت ایلخانان به اوج شهرت خود رسید. این شهر در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده، پایتخت ایران شد. در دوران قاجاریه نیز مراغه یکی از ۱۰ شهر بزرگ و پرجمعیت ایران بود و اولین کارخانهٔ اسلحه‌سازی نیز در آن دوران در مراغه تأسیس شد.

جمعیت‌شناسی

جمعیت این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش، ۲۹۷۰۰۰ نفر بوده است. جمعیت شهر مراغه نیز ۱۷۵۲۵۵ نفر بوده است. اهالی مراغه با زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند.بیش‌تر مردم این خطه مسلمان و شیعه مذهب‌اند. برخی از آنها نیز ارمنی هستند.

جغرافیا

موقعیت ‌جغرافیایی؛ شهرستان مراغه در جنوب‌غربی استان آذربایجان شرقی، در شرق دریاچه ارومیه و در دامنهٔ جنوبی کوه سهند قرار گرفته که از شمال به شهرستان تبریز، از شرق به شهرستان هشترود، از جنوب به شهرستان میاندوآب و از غرب به شهرستان بناب دسترسی دارد.

آب‌وهوا؛ مراغه در مجاورت رودخانهٔ صوفی‌چای و دامنهٔ جنوبی کوه سهند واقع شده است و تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سردی دارد. بیشینه دمای این شهر به ۳۵ درجه سانتی‌گراد و کمینه دما به ۲۰ درجه زیر صفر می‌رسد.

رشته‌کوه‌ها؛ ارتفاعات سهند در شمال، مندیل‌بسر و سرگونی در جنوب‌شرقی، قوزلجه در شمال‌غربی و قره‌قشون در جنوب‌غربی از ارتفاعات مهم این شهرستان به شمار می‌روند.

منابع آبی (رودها)؛ سه رودخانهٔ ليلان‌چاي، مردق‌چاي و صوفي‌چاي از رودخانه‌های مهم مراغه محسوب می‌شوند.

حیات‌وحش؛ در منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ سهند، انواع گونه‌های جانوری همچون خرس قهوه‌‌ای، قوچ، میش ارمنی، سیاه‌گوش، گرگ، پلنگ، روباه‌‌، گربهٔ‌وحشی و انواع خفاش‌ها زیست می‌کنند.

پوشش گیاهی؛ گونه‌‌های گون، سیاه‌‌گون، کلاه‌‌‌میرحسن، قانقال و فرفیون از انواع پوشش گیاهی این خطه به حساب می‌آیند.

اقتصاد

شهر مراغه به‌دلیل داشتن اقلیم جغرافیایی خاص، مرکز کشاورزی است و برخی محصولات این شهر شهرت جهانی دارند. فعالیت عمدهٔ کارخانجات نیز صنایع تبدیلی کشاورزی و دامی است و سایر فعالیت‌های اقتصادی اهمیت کمتری در این شهرستان دارند. از 20 معدن فعال شهرستان مراغه، هشت نوع ماده معدنی استخراج می شود كه مهم‌ترین آنها زغال‌سنگ، سنگ آهك، خاک نسوز و مرمر هستند. مراغه، رتبهٔ اول تولید عسل را در استان آذربایجان شرقی دارد و 54 درصد انواع خشكبار استان از این شهرستان صادر می‌شود.

فرهنگ و هنر

آداب‌ورسوم؛ از آیین‌های نوروزی مردم مراغه می‌توان به کوتاه کردن موی زنان، سنگ گذاشتن اطراف خانه، تکم گردانی (نوعی عروسک‌گردانی)، بازی محلی و سرشاخ کردن دو گاو نر اشاره کرد. اهالی این خطه در شب چهارشنبهٔ آخر سال بر روی پشت‌بام آتش روشن کرده و با خواندن اشعار قدیمی از روی آتش می‌پرند. در این شب مادران غذاهایی مانند کله‌جوش، دلمه، کوفته و شیربرنج طبخ می‌کنند.

بانوان مراغه‌ای در آخرین پنج‌شنبهٔ ماه رمضان گرد هم جمع شده و در حین خواندن دعا، کیسه‌ای جهت جمع‌آوری پول می‌دوزند. آنها پول جمع‌آوری شده را میان نیازمندان پخش می‌کنند.

مشاهیر؛ از مشاهیر این خطه می‌توان به خواجه نصيرالدين توسي (از بزرگ‌ترین دانشمندان ایران)، اوحدي مراغه‌اي (عارف و شاعر قرن هشتم قمری)، استاد حسین كريمي (شاعر معاصر آذربایجان شرقی)، استاد حيدر عباسي (شاعر و نویسنده معاصر)، بولودقاراچورلو (شاعر)، ودود دوستي (شاعر و مترجم)، دخيل مراغه‌اي (شاعر قرن سیزدهم قمری)، ميرعبدالفتاح موسوي (عالم و عارف)، لطيف‌الدين زكي مراغه‌اي (شاعر)، صمدخان شجاع‌الدوله (رئیس ایل مقدم مراغه)، محمدحسين مقدس مراغه‌اي (عالم)، رحيم خاكي (داور بین‌المللی و مدرس قرآن) و رحيم رضازاده ملک (پژوهشگر در فرهنگ و تاریخ معاصر ایران) اشاره کرد.

موزه‌ها؛ موزه‌های این شهر شامل موزه تخصصی ایلخانی (شامل اشیای برجای مانده از دوران حکومت ایلخانان)، سنگ نگاره‌ها، موزهٔ تاریخ طبیعی و فسیل شناسی، موزهٔ صحرایی فسیل‌ها و موزهٔ تخصصی نجوم ایران می‌شوند.

سوغات و صنایع‌دستی؛ مهم‌ترین سوغات مراغه که به کشورهای دیگر نیز صادر می‌شود، صابون است که قدمتی ۲۰۰ ساله دارد. مغز بادام، کشمش، فندق، آلوچه، سیب و عسل سهند از دیگر محصولات معروف مراغه به شمار می‌روند. انگورهای مراغه به‌دلیل آب‌وهوای مناسب این خطه شهرت جهانی دارند و شیرهٔ انگور از دیگر سوغات این شهر محسوب می‌شود.باسلوق، سوجوق و قندپنیری مراغه نیز از انواع شیرینی‌های لذیذ این خطه هستند. از جمله صنایع‌دستی این منطقه می‌توان به فرش‌بافی، گلیم‌بافی و ساخت چاقو اشاره کرد.همچنین مراغه، رتبهٔ دوم تولید فرش ابریشمی را در کشور دارد.

غذای محلی؛ شامی مراغه، انواع کوفته و آش دوغ از غذاهای لذیذ این منطقه هستند.

آموزش و پژوهش

دانشگاه مراغه، مرکز تحقيقات نجوم و اخترفيزيک ايران، مرکز تحقيقات فسيل‌شناسي ايران، مرکز تحقيقات کشت ديم غرب آسيا، دانشگاه آزاد اسلامي، پيام‌نور، جامع علمي کاربردي، دانشکدهٔ پرستاري و مامايي مراغه از مراکز آموزش عالی این شهرستان به شمار می‌روند.

در مراغه سه حوزهٔ علمیهٔ امیرالمؤمنین، امام حسن مجتبی و امام حسین برای طلاب برادر و حوزهٔ علمیه حضرت فاطمه زهرا برای طلاب خواهر فعالیت می‌کنند.

تقسیمات کشوری

شهرستان مراغه دارای دو بخش مرکزی و سراجو، دو شهر مراغه و خداجو، شش دهستان و ۱۲۸ آبادی است.

گردشگری

معبد مهر؛ قدمت این معبد به دوران اشکانی و ساسانی باز می‌گردد و یکی از نخستین سکونتگاه‌های بشر پیش از تاریخ محسوب می‌شد. معبد مهر یا معبد مهر ورجوی در زیر یک گورستان تاریخی قرار دارد.

رصدخانه؛ خواجه نصيرالدين طوسی، بنيان‌گذار رصدخانهٔ مراغه بود. رصدخانهٔ مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که در آن بیش‌تر شاخه‌های دانش تدریس می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن دوران از جمله قطب‌الدین شیرازی در آنجا مشغول به فعالیت بودند.

قیز قلعه‌سی؛ قیز قلعه‌سی یا قلعهٔ دختران قدمت ۲۷۰۰ ساله دارد.

غار هامپوئیل؛ غار هامپوئیل یا غار کبوتر در ۱۵ کیلومتری جنوب‌شرقی مراغه واقع شده است.

گنبد غفاریه؛ این گنبد در شمال‌غربی شهر مراغه واقع شده و یکی از مزارهای پنج‌گانهٔ مراغه است که در میان سال‌های ۷۲۵ و ۷۲۸ قمری ساخته شد. این بنا با الهام از گنبد سرخ مراغه بنا شده است.

گنبد سرخ؛ آرامگاه گنبد سرخ، یکی از قدیمی‌ترین بناهای مراغه است و قدمت آن به سال ۵۴۲ق بازمی‌گردد.

گنبد مدور؛ این بنا در دوران سلجوقیان ساخته شده و دربارهٔ نام بانی و فرد مدفون در آن اطلاعاتی در دست نیست.

گنبد کبود؛ این بنا نیز از بناهای دوران سلجوقیان است که قبر مادر هلاکو نامیده می‌شود.

کلیسای هوانس؛ کلیسای هوانس یکی از کلیسا‌های ارامنهٔ کاتولیک است. تاریخ ساخت این بنا به قرن پنج و شش میلادی باز می‌گردد.

از دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهرستان می‌توان به گوی برج، چشمهٔ شورسو، چشمهٔ گشایش، چشمهٔ ساری‌سو، چشمهٔ قره‌پالچیق، چشمهٔ ایستی‌بلاغ، چشمهٔ سنگ‌صفرا، مقبرهٔ آقالار، مقبرهٔ اوحدی مراغه‌ای، قلعهٔ جمال‌آباد، گویجه قلعه، حمام صفوی، یخچال مرادیان و پل مردق اشاره کرد.

مشکلات زیست‌محیطی

رهاسازی پسماندهای روستایی در محیط‌زیست و برداشت‌های بی‌رویه، غیر اصولی و بی‌ضابطهٔ واحدهای تولید شن و ماسه از مشکلات زیست‌محیطی مراغه به شمار می‌روند.

زیرساخت

ایستگاه قطار مراغه در مسیر راه‌آهن تهران – تبریز قرار دارد. فرودگاه سهند مراغه نیز در جادهٔ تبریز – مراغه واقع شده است.

امکانات رفاهی

گردشگران جهت اقامت می‌توانند از هتل‌هایی مانند هتل بزرگ مراغه، هتل لاله و هتل آلیانس استفاده کنند و یا در اقامتگاه‌های بوم‌گردی مانند اقامتگاه بوم‌گردی آتاخان و اقامتگاه بوم‌گردی و گردشگری هامپوئیل چند روزی مانند مردم بومی زندگی کنند.

منابع

• «پیشگیری از آلودگی‌های زیست‌محیطی «کاوه‌سودا» درحال مطالعه است»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «جاهای دیدنی مراغه/باغ شهر ایران و پایتخت نجوم جهان اسلام»، وب‌سایت ره‌بال آسمان، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۴۰۰ش.
• «جدول تقسیمات کشوری استان به تفکیک عناصر تقسیماتی»،‌ معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• «حوزه‌های علمیه مراغه از علاقه‌مندان ثبت‌نام می‌کنند»، وب‌سایت صداوسیمای آذربایجان شرقی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اسفند ۱۳۹۳ش.
• خسروشاهی، مهتاب، «راهنمای سفر به مراغه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• «درباره مراغه – استان آذربایجان شرقی»، وب‌سایت یواسپیس، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• «دیدنی‌های مراغه»، وب‌سایت علاءالدین ترول، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• شکوری، بهنام، «مراغه کجاست»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
• «شهر مراغه»، وب‌سایت ایگردش، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• «شهر مراغه»، وب‌سایت دانشگاه مراغه، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• «مشاهیر مراغه»، وب‌سایت اردوپ، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• «معرفی شهرستان مراغه»، وب‌سایت فرمانداری شهرستان مراغه، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• «معرفی شهر مراغه»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• «مراغه (آذربایجان شرقی)»، وب‌سایت ایران سیتیز، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۱ش.