مرتضی فرهادی
مرتضی فرهادی؛ پدر فرهنگ یاریگری و دانش مردم‌شناسی بومی در ایران.
مرتضی فرهادی از جمله شخصیت‌های علمی ایران است که اهمیت خاصی برای فرهنگ بومی و اصیل و سبک زندگی ایرانی قائل است. وی از جمله منتقدان سبک زندگی غربی و الگوگیری از فرهنگ غرب است و ترویج این نوع نگرش در جامعه را نوعی اختلال در عملکرد فرهنگی، روابط اجتماعی و پیشرفت جامعۀ ایرانی دانسته است.
از تولد تا دانشگاه
مرتضی فرهادی در ۱۴ بهمن ۱۳۲۳ش، درشهرستان ملایر متولد شد. [۱] مرتضی فرهادی دورۀ کودکی و تحصیلات ابتدایی خود را در مهاباد و دوران نوجوانی و جوانی و تحصیلات متوسطه را در خمین گذرانده است. [۲] مرتضی فرهادی در مقطع کارشناسی، روان‌شناسی خوانده است؛ در مقطع کارشناسی ارشد به رشتۀ ارتباطات اجتماعی روی آورد و در مقطع دکتری، رشتۀ جامعه‌شناسی را برگزید.[۳] وی عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی[۴] و استاد تمام حوزۀ مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی در این دانشگاه است[۵] که به‌دلیل انجام پژوهش‌های متعدد در حوزه جامعه‌شناسی روستایی و مردم‌شناسی آینده، از ایران‌پژوهان پیشکسوت به شمار می‌رود. [۶]
دیدگاه‌ها
مرتضی فرهادی بر حوزۀ مردم‌شناسی، [۷] فرهنگ و علوم انسانی به‌ویژه در حوزۀ روستایی ایران، تمرکز داشته و تعدد پژوهش‌های علمی وی در این حیطه سبب شد که در حوزۀ مردم‌شناسی و فرهنگ بومی صاحب‌نظر شود. [۸] در ایران، گفتمان غالب جامعه‌شناختی متکی بر پیش‌فرض‌های تاریخی مانند جامعه کلنگی و استبداد ایرانی بوده[۹] و زیست‌بوم و جغرافیای ایران را مانع توسعه‌یافتگی ایران می‌داند،[۱۰] اما فرهادی دیدگاهی خلاف آن دارد. به عقیدۀ وی زیست‌بوم و جغرافیا و سبک زندگی اصیل ایرانی بهترین پتانسیل برای توسعه ایران است و برای اثبات این مدعا، پژوهش‌های گوناگونی انجام داده است. [۱۱] مطالعات و فعالیت‌های علمی و عملی مرتضی فرهادی در عرصۀ مردم‌شناسی و فرهنگ ثابت کرد که مسیر توسعۀ مردم ایران از درون سنت و فرهنگ اصیل ایرانی می‌گذرد. تمرکز و دغدغه‌مندی مرتضی فرهادی بر تولید علم بومی یکی از شاخصه‌های علمی وی است. وی معتقد است ترویج فرهنگ غربی و مدرنیته در ایران، سبب پیشرفت و ترقی مردم با فرهنگ و سبک زندگی اصیل ایرانی نمی‌شود.[۱۲] به عقیدۀ وی عدم تطابق واقعیت‌های موجود در ایران به‌دلیل احاطۀ فرهنگ اصیل و بومی‌گرا با روش‌شناسی و تئوری‌های غربی، نه تنها به پیشرفت علمی و تقویت فرهنگی مردم و جامعه کمک نکرده، بلکه سبب بروز نظریه‌های انحرافی و نامتناسب با واقعیت‌های موجود در جامعه می‌شود،[۱۳] زیرا دیدگاه‌ها و نظریه‌ها غربی به اقتضای نحوۀ زندگی، شخصیت و سایر مسائل، متفاوت از وضعیت ایرانیان است و شیوه‌های تحقیق آنان برای پژوهش در جامعۀ ایرانی، مفید نیست. [۱۴] همچنین مرتضی فرهادی معتقد است استعار با گسترش نگرش‌های شرق‌شناسان دربارۀ تنبلی، دروغ‌گویی و خشونت ایرانیان، این گونه جلوه می‌دهد که ایرانیان نمی‌توانند به خوداتکایی، توانمندی و توسعه و رشد ملی برسند؛ اما تاریخ ایرانیان در عرصه‌های مختلف مانند تمدن‌سازی و کار و تلاش، خلاف این را ثابت می‌کند. [۱۵] مرتضی فرهادی با خارج شدن از مطالعات کتابخانه‌ای گام مهمی در مردم‌شناسی فرهنگ ایرانی برداشت و با روش‌های کیفی به باز‌شناسی و بازتعریف پدیده‌های مؤثر و سنت‌های اجتماعی ایرانیانزد. به عقیدۀ وی، تلاش برای شناخت سنت‌های اصیل ایرانی، مهم‌ترین گام در جهت درک و شناخت جامعه و فرهنگ بومی است و اتکا به آن نقش بسزایی در پیشرفت و ترقی ایران دارد. به عقیدۀ وی سیاست‌های توسعه‌ای نادرست، جهل و بی‌توجهی دربارۀ جغرافیا، شرایط اقلیمی و اجتماعی کشور و شناخت ناقص دربارۀ شرایط و امکانات، مهم‌ترین عامل در دگرگونی سبک زندگی اصیل ایرانی و تعاملات و تعاون سنتی است. [۱۶]وطن‌‌دوستی و پایبندی به اصالت، هویت و فرهنگ ملی و حفظ و ترویج آن برای نسل‌های آینده از مهم‌ترین ویژگی‌های مرتضی فرهادی دانسته شده است.[۱۷]
فعالیت‌ها و مسئولیت‌ها
از جمله فعالیت‌های اجرایی و علمی مرتضی فرهادی عبارت‌اند از:
- مدرس دانشگاه: مرتضی فرهادی از چندسال قبل از انقلاب اسلامی تاکنون، در دانشکده‌های مختلف به تدریس علوم اجتماعی مانند مردم‌شناسی ایران، مردم‌شناسی هنر، مردم‌شناسی فرهنگی، جامعه‌شناسی ایلات و عشایر، جامعه‌شناسی روستایی و تعاونی‌های سنتی پرداخته است.[۱۸]
- سردبیری «فصلنامة علوم اجتماعی» دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی؛ [۱۹]
- رکورد‌دار چاپ مقاله در مجلات علمی ـ پژوهشی و علمی ـ ترویجی در موضوعات مختلف جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی در سالنامه‌ها، فصلنامه‌ها، گاهنامه‌ها و ماهنامه‌های علمی ـ تخصصی؛ [۲۰]
- چاپ 10 جلد کتاب و پژوهشنامه و یک جلد کتاب شعر در حوزة مردم‌شناسی و توابع آن از سال ۱۳۵۷ تاکنون؛
وی همچنین نخستین پژوهش میدانی و مردم‌شناسی خود را در سال ۱۳۴۷ش انجام داده که در سال ۱۳۴۸ش، در نخستین ویژه‌نامة روستایی ایران به نام کتاب روستا به چاپ رسیده است.[۲۱]
آثار و افتخارات
مرتضی فرهادی تنها محقق ایرانی است که صاحب نظریه در زمینه توسعه بومی بوده و کتب متعددی از وی منتشر شده که هر کدام از افتخارات علمی او به شمار می‌روند؛[۲۲] این آثار عبارت‌اند از:
- واره: نوعی تعاونی سنتی کهن و زنانه در ایران؛ برگزیده دوره بیستم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران؛[۲۳]
- موزه‌هایی در باد؛ برگزیدۀ هشتمین دورة معرفی کتاب‌های برگزیدة دانشگاه تهران و پژوهش برگزیدۀ فرهنگی سال ۱۳۷۵ش در زمینة مردم‌شناسی و تاریخ هنر؛
- فرهنگ یاریگری در ایران؛ برندۀ جایزه نخست نهمین جشنوارة روستایی وزارت جهاد سازندگی، کتاب برجستۀ هفتمین دورة معرفی کتاب‌های دانشگاهی دانشگاه تهران و کتاب برگزیدة سیزدهمین دورة کتاب سال جمهوری اسلامی در زمینة علوم اجتماعی؛ [۲۴]
- انسان‌شناسی یاریگری؛ این اثر توسط انتشارات سروش به انگلیسی ترجمه می‌شود.[۲۵]
همچنین دکتر فرهادی ۴ اثر جدید در زمینه مردم‌شناسی توسعه پایدار، انسان‌شناسی جنگ، جلد دوم یاریگری در ایران و فرهنگ کار در ایران را در دست انتشار دارد.[۲۶] گسترۀ فعالیت‌های علمی و پژوهشی مرتضی فرهادی سبب شد وی لقب پدر فرهنگ یاریگری در ایران را گرفته و در مراسمی با شعار پژوهش برای ایران، [۲۷] با هدف تقدیر و تکریم محققان پیشکسوت ایرانی در 29 آذر 1402ش از وی تقدیر شد.[۲۸]
کارایی
مرتضی فرهادی با تکیه بر مردم‌شناسی بومی، بسیاری از نظریه‌های مردم‌شناختی و جامعه‌شناختی اروپامحور در جامعۀ ایرانی را به چالش کشیده و استفاده از سبک زندگی غربی را در جامعۀ ایرانی امری غیرمفید قلمداد کرده است. ترویج دیدگاه دکتر فرهادی دربارۀ مردم‌شناسی بومی و ایرانی به تصحیح و ترمیم روابط اجتماعی مردم بر اساس فرهنگ اصیل ایرانی و بومی منجر می‌شود و الگوگیری از فرهنگ غرب را در روابط اجتماعی و سبک زندگی افراد جامعه کم‌رنگ می‌کند.
پانوبی
- ↑ . فیاض، «کار دکتر فرهادی «مردم شناسی آینده» است»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «انسان‌شناسی یاریگری به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . «نکوداشتی برای جواد صفی‌نژاد و مرتضی فرهادی؛ استادان ایران‌پژوه»، وب‌سایت ایبنا.
- ↑ . فیاض، «کار دکتر فرهادی «مردم شناسی آینده» است»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «انسان‌شناسی یاریگری به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . مهدیار، «مرتضی فرهادی ثابت کرده مسیر توسعه ما از درون سنت و فرهنگ ما می‌گذرد»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- ↑ . «مرتضی فرهادی نمونه‌ای کم‌نظیر از محققان ایرانی است/مسیر توسعه از درون سنت و فرهنگ»، وب‌سایت ایبنا.
- ↑ . مهدیار، «مرتضی فرهادی ثابت کرده مسیر توسعه ما از درون سنت و فرهنگ ما می‌گذرد»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . مهدیار، «مرتضی فرهادی ثابت کرده مسیر توسعه ما از درون سنت و فرهنگ ما می‌گذرد»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- ↑ . جوادی‌یگانه، «چرا ما تنبل شده‌ايم؟ (قسمت اول)/ گفتگوي با دکتر مرتضي فرهادي»، وب‌سایت الف.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «مجاهدت علمی مرتضی فرهادی؛ شالوده‌ای برای جهش اقتصاد ملی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «انسان‌شناسی یاریگری به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «انسان‌شناسی یاریگری به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . «انسان‌شناسی یاریگری به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی.
- ↑ . «انسان‌شناسی یاریگری به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . «انسان‌شناسی یاریگری به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . مهدیار، «مرتضی فرهادی ثابت کرده مسیر توسعه ما از درون سنت و فرهنگ ما می‌گذرد»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- ↑ . «مرتضی فرهادی نمونه‌ای کم‌نظیر از محققان ایرانی است/مسیر توسعه از درون سنت و فرهنگ»، وب‌سایت ایبنا.
منابع
- «انسان‌شناسی یاریگری به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود»، خبرگزاری مهر، تاریح درج مطلب: 9 بهمن 1392ش.
- جوادی‌یگانه، محمدرضا، «چرا ما تنبل شده‌ايم؟ (قسمت اول)/ گفتگوي با دکتر مرتضي فرهادي»، وب‌سایت الف، تاریخ درج مطلب: 19 خرداد 1391ش.
- «زندگینامه دکتر مرتضی فرهادی»، وب‌سایت مرتضی فرهادی، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1402ش.
- فیاض، ابراهیم، «کار دکتر فرهادی «مردم شناسی آینده» است»، وب‌سایت مرتضی فرهادی، تاریخ درج مطلب: 7 مه 2013م.
- «مرتضی فرهادی نمونه‌ای کم‌نظیر از محققان ایرانی است/مسیر توسعه از درون سنت و فرهنگ»، وب‌سایت ایبنا، تاریخ درج مطلب: 1 دی 1402ش.
- «مجاهدت علمی مرتضی فرهادی؛ شالوده‌ای برای جهش اقتصاد ملی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 17 بهمن 1398ش.
- مهدیار، میثم، «مرتضی فرهادی ثابت کرده مسیر توسعه ما از درون سنت و فرهنگ ما می‌گذرد»، وب‌سایت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تاریخ درج مطلب: 2 دی 1402ش.
- «نکوداشتی برای جواد صفی‌نژاد و مرتضی فرهادی؛ استادان ایران‌پژوه»، وب‌سایت ایبنا، تاریخ درج مطلب: 28 آذر 1402ش.