مزارشریف
مزارشریف، شهر بزرگ تاریخی و مذهبی در شمال افغانستان. مزارشریف، مهم‌ترین شهر دینی افغانستان و بزرگ‌ترین شهر در شمال کشور است که مدفن منسوب به حضرت علی در آن قرار دارد. شخصیت‌های بزرگی چون زرتشت، مولوی بلخی و ابوعلی سینا از اطراف آن ظهور کرده‌اند.
نام‌گذاری
نام ناحیه‌ای که امروزه به مزارشریف شهرت دارد در گذشته‌های دور روستایی بود که به‌نام خواجۀ خیران خوانده می‌شد و در حومۀ بلخ کهن، موقعیت داشت. با برپایی مزار حضرت علی، آن روستا به‌مرور زمان به مزارشریف مشهور شد.[۱]
پیشینه
ناحیۀ مزارشریف که در گذشته بخشی از بلخ بود، دارای سابقۀ بسیار کهنی است. این منطقه بر اساس روایات زرتشتی از اولین مراکز آریایی است که از حدود دو هزار سال پیش از میلاد مردمان آریایی در آن زندگی می‌کرده‌اند. از آثار کشف شده در منطقه مشخص شده است که گندم و جو اولین مرتبه در این منطقه کشت شده و از آن‌جا به بین‌النهرین رفته است. زرتشت، پیامبر آریایی در آن ناحیه به رسالت رسیده و این منطقه شاهد کشکمش‌های طولانی بین ایرانیان و تورانیان بوده است. منطقۀ بلخ در شاهنامه‌ها و روایت‌های اساطیری نقش برجسته‌ای دارد. در سدۀ ششم پیش از میلاد، منطقه تحت کنترل امپراتور ارشمیدس بود. اسکندر مقدونی، سلوکیان، دولت یونانی بلخی، سکاها، کوشانیان و ساسانیان نیز بر آن حاکم بوده‌اند تا در 651م اعراب، این منطقه را تصرف کردند.[۲] در دورۀ اسلامی این منطقه بخشی از خراسان و مرکز خراسان شرقی بود. طاهریان، صفاریان، سامانیان، غزنویان، سلجوقیان، غوریان، خوارزمشاهیان، مغولان، ایل‌خانان، تیموریان، شیبانیان، گورکانیان وخان‌های بخارا بر آن سیطره داشته‌اند.[۳] تا قبل از 530ق این منطقه، روستایی از توابع بلخ بود که به‌نام خواجۀ خیران خوانده می‌شد. بر اساس برخی از منابع، در سال 530ق و در دوران حکومت سلطان ابوحارث سنجر بن ملکشاه سلجوقی با شهادت 400 نفر از علما، سادات و مشایخ منطقه نزد احمد قماچ والی بلخ مبنی بر وجود مرقد امام علی در آن ناحیه، محل مورد نظر حفاری و لوحه سنگی منقوش به عبارت «هذا ولی‌الله علی اسدالله اخ رسول‌الله» از آن‌جا به‌دست آمد و به دستور سلطان سنجر عمارتی بر آن ساخته شد. از آن زمان این روستا مورد توجه مردم قرار گرفت و توسعه یافت. در حملۀ مغول در 617ق این منطقه تخریب شد. در دورۀ سلطان‌حسین بایقرا در 859ق، منطقه دوباره حفاری شد و لوحه سنگی با این عبارت «هذا قبر اسدالله الغالب اخ رسول‌الله علی ولی‌الله» به‌دست آمد. چون خبر به سلطان‌حسین رسید، او عازم بلخ شد و بارگاهی بنا کرد. او همچنین جویی از رودخانۀ مشهور بلخ‌آب به خواجۀ‌خیران کشید که به «نهر شاهی» مشهور شد.[۴] با ساخت و ترمیم عمارت حضرت و به‌خصوص با ویران شدن بلخ کهن توسط مغول، زمینه برای توسعه این منطقه فراهم شد و شهر مزارشریف پدید آمد. به‌مرور زمان حاکمان اوزبیک و بارکزایی از جمله عبدالمؤمن خان اوزبیک (یازدهمین امیر شیبانی) گنبدی بر روضه ساختند. ولی محمدخان (دومین امیر دودمان جانی) نیز دستور به ساخت چهار باغ به مساحت ۱۰۰ جریب زمین در اطراف روضه داد و جاده‌ای بین بلخ و روضه کشید. سبحان قلی‌خان، حاکم بلخ (1091ق) این جاده را ترمیم کرد و دو طرف آن درخت کاشت. این تعمیرات منطقه را مورد توجه مردم قرار داد و بسیاری از مناطق نزدیک و دور به این ناحیه مهاجرت کرده و شهر را گسترش دادند.[۵] مزارشریف در 1852م به قلمرو شاهان بارکزایی ملحق شد. در جریان اشغال کشور توسط شوروی این شهر پایگاه استراتژیک آنها بود و از همین شهر نیز زمینه برای سقوط حکومت کمونیستی فراهم شد.[۶]
جمعیت‌شناسی
جمعیت
بر اساس آمارهای رسمی، مزارشریف حدود 700 هزار نفر جمعیت دارد که حدود 348 هزار نفر از آنها زن و حدود 352 هزار نفر آنان مرد هستند. بیش‌تر ساکنان مزارشریف در حومه و مناطق حاشیۀ شهر زندگی می‌کنند.[۷]
زبان و اقوام
در مزارشریف اقوام مختلفی زندگی می‌کنند. تاجیک‌ها، هزاره‌ها، اوزبیک‌ها، ترکمن‌ها، عرب‌ها، بلوچ‌ها و پشتون‌ها اقوام عمدۀ ساکن در این شهر هستند. اغلب ساکنان شهر به زبان فارسی سخن می‌گویند، اما زبان‌های اوزبیکی، ترکمنی و پشتو نیز رواج دارد.[۸]
دین و مذهب
از نظر مذهبی 55 درصد ساکنان شهر مزارشریف دارای مذهب حنفی و 45 درصد آنها پیرو مذهب امامیه هستند.[۹]
جغرافیا
موقعیت جغرافیایی
مزارشریف مرکز ولایت بلخ در نقطۀ شمالی کشور و در نزدیکی کشورهای ازبکستان و تاجیکستان واقع شده است. این شهر در نزدیکی منطقۀ باستانی بلخ قرار گرفته است و تا کابل 425 کیلومتر فاصله دارد.[۱۰]
مساحت
مزارشریف با مساحت 8304 هکتار و 77615 سکونت‌گاه از شهرهای با تراکم مسکونی بالا است و 91 درصد مساحت این شهر توسط ساختمان‌های مسکونی، اداری، تفریحی و فرهنگی احاطه شده است. مزارشریف در کم ارتفاع‌ترین نقطۀ کشور قرار گرفته و از سطح دریا 357 متر ارتفاع دارد.[۱۱]
آب و هوا
مزارشریف گرم‌ترین شهر در افغانستان است که در تابستان درجۀ حرارت آن به 45 درجه نیز می‌رسد. این شهر در زمستان بسیار سرد است و میزان بارندگی باران در آن کم است.[۱۲]
رشته‌کوه‌ها
مزارشریف در یک منطقۀ کم‌ارتفاع واقع شده است ولی در جنوب آن رشته‌کوه اسطوره‌ای البرز قرار دارد که با برخی از حوادث دورۀ کیانی چون زال، سیمرغ و آرش مرتبط است.[۱۳]
منابع آبی
مهم‌ترین رود دائمی در ولایت بلخ رود بلخاب است که چون وارد بلخ شود به 18 نهر تقسیم شده و شهر مزارشریف را با عبور از پل امام‌بکری و تنگۀ چشمۀ‌شفا آبیاری می‌کند. در بلخ نیز چشمه‌ها و رودهای کوچکی چون چشمۀ تنگۀ شفا وجود دارد که مردم مزارشریف از آب آنها استفاده می‌کنند.[۱۴]
اقتصاد
مزارشریف مرکز تجارت در شمال افغانستان است. اقتصاد منطقه بر پایه محصولات قره‌قل و فارم‌های پرورش گوسفند استوار است. پالایشگاه‌ها و شرکت‌های کوچک نفت و گاز، شرکت‌های تولید مواد غذایی و وسایل پلاستیکی، فابریکه‌های کوچک تولیدی و مواد تعمیراتی در شهر مزارشریف فعال هستند. صادرات و واردات به شهر از دریای (رودخانه) آمو توسط کشتی و از طریق بندرحیرتان صورت می‌گیرد. تولید قالی در مزارشریف مقام اول را دارد. 106 شرکت در امور تولید و تجارت قالی فعالیت دارند. پرورش ماهی از دیگر مشاغل اقتصادی مردم این شهر است. بخش دیگری از مردم شهر به زراعت و به‌خصوص تولید گیاه انگوزه، برنج و پنبه اشتغال دارند. بخشی از مردم نیز در امور دولتی، فرهنگی، کارگری و موارد مشابه فعالیت می‌کنند. همچنین در این شهر جهت مراودات مالی و پولی چندین بانک از جمله عزیزی بانک، افغان یونایتد بانک، میوند بانک، بانک اسلامی و بانک افغانستان فعال هستند.[۱۵]
فرهنگ و هنر
مزارات
در حومۀ مزارشریف مزارهای زیادی موجود است که منسوب به پیامبران، پادشاهان کیانی، اصحاب پیامبر اسلام و امامان شیعه و اهل‌سنت هستند و برخی منسوب به دانشمندان، عارفان و شاعران بزرگ هستند مانند هابیل (فرزند آدم)، زرتشت (پیامبر آریایی)، گُشتاسپ (پادشاه کیانی)، حضرت علی، حضرت ایوب، ارمیا، حضرت حزقیل، شیث، صالح، سفینه (صحابه)، عکاشه (صحابه)، ابوعبدالله (استاد شقیق بلخی)، ابوعبدالله بلخی (عارف)، ابوبکر اسکاف، ابوبکر محمد بن معتصم، امام ابوبکر محمد بن سعید، امام ابوجعفر هندوانی، امام ابوحفص، ابومطیع بلخی، خواجه ابونصر پارسا، مولانا بهاء ولد (پدر مولوی بلخی)، احمد خضرویه، ادهم بلخی، حاتم اصم، شقیق بلخی و رابعه بلخی. مهم‌ترین مقبرۀ معاصر در اطراف مزارشریف مرقد عبدالعلی مزاری، دبیرکل حزب وحدت اسلامی افغانستان، است که در ماه حوت/اسفند 1373ش توسط طالبان در غزنی به شهادت رسید و در حمل/فروردین 1374ش در نزدیکی شهر مزارشریف به خاک سپرده شد.[۱۶]
غذاهای محلی
- بولانی: از غذاهای مشهور منطقه است که با خمیر، گندنه (تره) و یا کچالو (سیب‌زمینی) تهیه می‌شود.
- منتو: دیگر غذای محلی است که مواد اصلی آن خمیر، گوشت، پیاز، سیر، گشنیز و مرچ سیاه (فلفل سیاه) است و در بخار آب پخته می‌شود.
- قابلی پلو: غذای مشهور مزارشریف است که با برنج باریک، گوشت گوسفند، زردک، کشمش، خسته و پسته تهیه می‌شود.
- شوربای کله: از غذاهای مخصوص زمستانی مردم است. کله گوسفند، گندم، نخود، پیاز، زردچوبه و دنبه از مواد مورد استفاده در آن است.
- آشک: با خمیر و گندنه (تره) تهیه شده و با قورمه دال‌نخود خورده می‌شود.[۱۷]
رسانه
شهر مزارشریف از مهم‌ترین حوزه‌های علمی و فرهنگی کشور به‌شمار می‌رود. آغاز فعالیت مطبوعاتی در مزارشریف به 1300ش با روزنامه بیدار بر می‌گردد. در قرن چهارده شمسی در این شهر فعالیت زیادی صورت گرفت و آثار زیادی منتشر شد. در دهۀ نود شمسی حدود 56 رسانۀ دولتی، غیردولتی، تصویری، چاپی و صوتی در مزارشریف فعال بوده است. بیدار نخستین روزنامه بلخ است که در سال ۱۳۰۰ش در زمان امان‌الله خان تأسیس شد و همچنان در مزارشریف منتشر می‌شود. تلویزیون ملی ولایت بلخ علاوه بر برنامه‌های محلی، برنامه‌های تلویزیون مرکزی را نیز تقویت می‌کند. در سال‌های اخیر ۱۲ تلویزیون، ۱۶ رادیوی محلی و ۲۸ رسانه چاپی در مزارشریف ثبت و فعال شده است.[۱۸]
مراکز فرهنگی
انجمن نویسندگان بلخ، خانۀ داستان بلخ، کانون فرهنگی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، خانۀ مولانا، مؤسسۀ فیلم‌سازی آریانا افغان، مؤسسۀ فیلم‌سازی توریا، موسسۀ فیلم‌سازی نگین، مؤسسۀ فیلم‌سازی هما، بنیاد فرهنگی نور، جریان ادبی ام‌البلاد، انجمن فرهنگی میرزا اُلغ‌بیگ، انجمن علمی و فرهنگی ظهیرالدین محمد بابر، مرکز فرهنگی علم و عرفان، انجمن فرهنگی تحلیلگران و هنرستان نقشبندی در دهۀ نود شمسی در این شهر فعال بودند.[۱۹]
آداب و رسوم
- عید نوروز: از مهم‌ترین جلوه‌های فرهنگی و باستانی مزارشریف، تجلیل از عید نوروز است که هر ساله در روز اول ماه حمل/فروردین به‌عنوان جشن آریایی به شکل مردمی و رسمی تجلیل می‌شود. چند روز پیش از نوروز، با مشارکت مقامات، روحانیون، تجار و اصناف مختلف بازار، کمیته‌ای برای مراسم، تشکیل می‌شود. رسته‌های زرگران، نقره‌کاران، مسگران و بزازان، هرکدام در نوسازی و تزیین در و دیوار روضۀ شریف و عَلَم شاه اولیا، سهیم می‌شوند. قبل از فرارسیدن سال نو، مردم از شهرهای مختلف راهی مزارشریف می‌شوند تا خود را به مراسم جهنده‌بالا و میلۀ گل‌سرخ برسانند.
- جهنده بالا: صبح روز اول حمل (فروردین)، مردمی که از اقصی نقاط کشور، کشورهای همسایه و حتی کشورهای اروپایی، در مزارشریف جمع شده‌اند، برای برپایی مراسم جهندۀ سخی، در روضۀ شریف گردهم می‌آیند. برافراشتن علم با سخنرانی مقامات حاضر در مراسم، شلیک 21 گلولۀ توپ و به پرواز در آمدن خیل عظیمی از کبوتران سفید در میان هلهله و فریاد مردم آغاز می‌شود. لحظۀ برافراشته‌شدن علم، با دعا و خواستن حاجات از صاحب علم همراه است.[۲۰]
- زیارت روضۀ سخی: زیارت روضۀ سخی به‌خصوص در ایام نوروز از دیگر رسومات مردم مزارشریف است. در این ایام بسیاری از مردم شمال و برخی دیگر از مناطق کشور برای زیارت و دعا به مزارشریف مسافرت می‌کنند.[۲۱]
- عزاداری: عزاداری به‌خصوص در ایام محرم از سنت‌های مردم مزارشریف است که شیعه و سنی در آن مشارکت دارند. در این ایام بسیاری از مردم شهر مزارشریف با دادن نذری و حضور در مساجد و تکایا در ماتم شهدای کربلا به سوگ می‌نشینند و در روز عاشورا اجتماع بزرگ عزاداران در روضۀ سخی تشکیل شده و به سینه‌زنی می‌پردازند.[۲۲]
- شب یلدا: شب یلدا (شب چله) از شب های باستانی مردم بلخ است که توسط مردم گرامی داشته می‌شود. در این شب مردم مزارشریف رسم دارند در کنار یگدیگر جمع شده با خوردن انار و تربوز (هندوانه) شب را به قصه‌گویی، افسانه‌سرایی، شاهنامه‌خوانی و خاطره‌گویی سپری می‌کنند.[۲۳]
- چهارشنبه سوری: چهارشنبه سوری از دیگر مراسمات مردم مزارشریف است که هر ساله در آخرین چهارشنبۀ سال با پریدن از روی آتش گرامی داشته می‌شود.[۲۴]
- عید قربان: عید قربان از مهم‌ترین اعیاد دینی مردم افغانستان است و در مزارشریف مردم با خریدن شیرینی، تهیۀ غذاهای متنوع، اقامۀ نماز عید، قربانی‌کردن گاو و گوسفند و توزیع آن در بین اقوام و همسایگان، عید را گرامی می‌دارند.[۲۵]
- عید فطر: عید فطر (عید روزه) بزرگ‌ترین عید دینی مردم در شهر مزارشریف است. مردم شهر در آخر ماه رمضان با پوشیدن لباس‌های نو، تهیۀ انواع آجیل، میوه و شیرینی و غذاهای متنوع بعد از اقامۀ نماز عید در روضۀ سخی، افطار کرده و به دید و بازدید اقوام، خویشان و همسایگان می‌روند.[۲۶]
ورزش
فعالیت ورزشی در مزارشریف رونق دارد و تیم‌های مختلفی در آن شهر فعال هستند از جمله تیم فوتبال سیمرغ البرز که در لیگ برتر افغانستان حضور دارد. تیم کریکت نهنگان آمو و تیم کریکت افسانه‌های بلخ که همۀ این تیم‌ها دارای ورزشگاه اختصاصی هستند. در مزارشریف بزکشی و پهلوانی (کشتی‌گیری) نیز سابقۀ طولانی دارد و در ایام نوروز شهر مزارشریف شاهد این ورزش‌های سنتی است.[۲۷]
صنایع دستی
با وجود تحولات جدید در مزارشریف قالی‌بافی، دسترخوان‌بافی، گلیم‌بافی و تولید برخی دیگر از صنایع دستی توسط خانواده‌ها مرسوم است.[۲۸]
مشاهیر
مزارشریف و حومه آن دارای شخصیت‌ها و مشاهیر بزرگی است از جمله زرتشت (پیامبرآریایی)، یم (جمشید)، کنیشکا، مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، رابعه بلخی، ناصر خسرو بلخی، دقیقی بلخی، ابن‌سینا، ابوشکور بلخی، شهید بلخی (عارف و شاعر)، جامی حکیم، اندانی بلخی، امیرخسرو بلخی، وطواط بلخی، عنصری بلخی، ابومعشر بلخی، شقیق بلخی، کیقباد بلخی، پروچیستا بلخی و خواندمیر بلخی.[۲۹]
معارف و تحصیلات عالی
مکاتب
در ولایت بلخ حدود 500 هزار دانش‌آموز در حدود 300 مکتب در حال آموزش هستند. تعداد معلمین این شهر حدود 5 هزار نفر هستند. سطح سواد در بین نسل جدید به حدود 70 درصد می‌رسد.[۳۰]
تحصیلات عالی
دانشگاه بلخ در شهر مزارشریف در 1365ش تأسیس شد و در اواخر دهۀ نود شمسی با داشتن 18 هزار دانشجو، 430 استاد و 16 دانشکده پس از دانشگاه کابل و دانشگاه هرات سومین دانشگاه بزرگ افغانستان بوده است.[۳۱] در این دانشگاه دانشکده‌های زرا عت، پزشکی، اقتصاد، ساینس، ویترنری (داروسازی)، انجنیری، اداره عامه، زبان و ادبیات، روزنامه نگاری و حقوق و علوم سیاسی فعال است. در سال‌های اخیر، برنامه‌های کارشناسی ارشد در رشته‌های اقتصاد و ادبیات دری نیز در دانشگاه بلخ ایجاد شده و دانشجویانی از آنها فارغ شده‌اند. در مزارشریف علاوه بر دانشگاه‌های دولتی ده‌ها مؤسسۀ تحصیلات عالی و نیمه عالی نیز فعالیت دارند که دانشجویان زیادی در آنها مشغول به تحصیل هستند از جمله دانشگاه آریا، دانشگاه سادات، دانشگاه مولانا، دانشگاه تاج، دانشگاه ابن‌سینا، دانشگاه رهنورد و دانشگاه راه سعادت.[۳۲]
مدارس علوم دینی
در مزارشریف حدود 100 مدرسۀ علوم دینی فعال است که از بین آنها حدود 40 مدرسه در ریاست ارشاد، حج و اوقاف ولایت بلخ ثبت شده است. سلطانیه، امام صادق، ثقلین، قائمیه، جعفریه، صادقیه، خاتم‌المرسلین، بحرالعلوم، اسدیه، ابونصر فارابی، مدرسۀ روضه شریف، حضرت محمد مصطفی و حضرت ابوحنیفه از جمله مدارس علوم دینی در مزارشریف است.[۳۳]
کتابخانه‌ها
در مزارشریف حدود 60 کتابخانه وجود دارد از جمله کتابخانه مولانا خسته که در سال 1345ش زیر نظر ریاست اطلاعات و فرهنگ ایجاد شده است. همچنین کتابخانۀ خلم، کتابخانۀ پوهنتون بلخ، کتابخانۀ مدرسۀ اسدیه، کتابخانۀ خاتم‌الانبیا، کتابخانۀ دقیقی بلخی، کتابخانۀ فردوسی (رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران) و کتابخانۀ خوشحال بابا (مرکز کتاب پشتو) که درسال ۱۳۹۱ش توسط مرکز انکشاف ادبیات پشتو تأسیس شده از کتابخانه‌های غنی و مهم بلخ است. دیگر مراکز فرهنگی، مدارس و دانشگاه‌ها نیز دارای کتابخانه هستند.[۳۴]
تقسیمات اداری (نواحی شهری)
سیدآباد، خراسان، ایشان امانی، بُخطی، نوبهار، نورخدا، دشت شور، عقب تفحصات، یُلمَرَب، پروژه s، علی‌آباد، فقیرآباد، نهر‌شاهی، کارتۀ سینا، خالد بن ولید، کارتۀ وحدت، زراعت، معدن نمک، کارتۀ آریانا، کارتۀ ظهیرالدین فاریابی، کارتۀ مولانا و کمربند از جمله نواحی شهر بزرگ مزارشریف است.[۳۵]
جاذبه‌های گردشگری
مناظر دیدنی
باشکوه‌ترین بنای تاریخی افغانستان و مهم‌ترین مکان دیدنی در مزارشریف روضۀ سخی است. در بیرون از مزارشریف نیز شهر باستانی بلخ واقع شده است که آثار تاریخی و باستانی فراوانی از جمله آتشکدۀ نوبهار، مساجد، مقابر، مدارس و خانه‌های قدیمی در آن منطقه موجود است. موزۀ بلخ نیز در ۱۳۱۷ش در مزارشریف تأسیس شد. این موزه در ۱۳۶۰ش به کابل منتقل شد. در این موزه آثار دورۀ قبل اسلام و آثار تاریخی، فرهنگی و علمی، کتاب‌های خطی، سکه‌های طلایی دوره باختری، یونایی و هخامنشی، شمشیر، سپر و دیگر آثار باستانی دوره معاصر در آن نگهداری می‌شد. همچنین یک موزه در روضۀ سخی وجود دارد که موزۀ اصلی آن شامل مجموعه‌های بسیار نفیسی است. بخشی از مجموعه‌های آن مربوط به آثار پیامبر اسلام است و از جمله ظرفی که پیامبر در آن غذا می‌خورده و کفشی که می‌پوشیده است. در این موزه همچنین از نامه‌ای نگهداری می‌شود که پیامبر اسلام برای «مقوقس» حاکم مصر فرستاده و ظرف‌هایی سفالی که نام پیامبر اسلام روی آن نوشته شده است. شمشیر «ابوبکر» از دیگر آثار ارزشمند این موزه است. همچنین تعدادی نسخۀ خطی از دورۀ اسلامی نیز در این موزه نگهداری می‌شود. موزۀ فرعی روضه شامل برخی از اشیا، لوازم و اجناس به‌دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسان در ولایت بلخ و هدایای مقامات داخلی وخارجی است که در داخل روضۀ شریف موقعیت دارد.[۳۶]
آثار تاریخی
قلعة تخت، مسجد خواجه ابونصر پارسا، قلعة بابر، منار زادیان، نه گنبد، برج عیاران، آتشکده نوبهار، شهربانو، تپة سالاران، دیوارهای شهر بلخ، درة شادیان، بازرَک، پل امام‌بکری، مزار بابا حاتم اصم، شهر جَمشید و کوتۀ سنگی از جمله آثار تاریخی مزارشریف و حومه آن است.[۳۷]
مشکلات محیط زیستی
تخریب منابع
گسترش شهرسازی در شهر مزارشریف به‌خصوص در 20 سال اخیر آسیب زیادی به منابع طبیعی وارد کرده که گسترش آلودگی هوا و صوتی، نابودی زمین‌های کشاورزی، تغییر جریان هوا و گرمی هوا از جمله عوارض آن است.[۳۸]
کاهش منابع آب
میزان آبدهی رود بلخاب در زمان ورود به ولایت بلخ در 1356ش 531 متر مکعب در ثانیه ثبت شده است ولی امروزه میزان آن به شدت کاهش یافته است. منابع آبی در ولایت بلخ نیز با کاهش شدید آبدهی مواجه است.[۳۹]
خطرات طبیعی
مزارشریف به‌دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود تحت تاثیر حوادث مختلفی چون گرمای بی‌سابقه و سرمای شدید قرار دارد. خشکسالی و گاهی طغیان شدید رود بلخاب در قسمت پل امام‌بکری از دیگر مخاطرات طبیعی این شهر است.[۴۰]
زیر ساخت‌ها
آب و برق
حدود 50 مگابایت از برق مورد نیاز مزارشریف از چند نیروگاه کوچک و ژنراتورهای خانگی، حدود 50 مگابایت از برق وارداتی از ازبکستان و تاجیکستان تأمین می‌شود و حدود 50 مگابایت دیگر کسری دارد. آب آشامیدنی شهر از چاه‌ها و رودخانۀ بلخاب تأمین می‌شود. تأمین آب آشامیدنی سالم از دیگر نیازهای اساسی شهر مزارشریف است که در این زمینه مشکلات زیادی وجود دارد.[۴۱]
بهداشت و سلامت
با توجه به فعالیت بخش مهمی از بهداشت کشور در مزارشریف وضعیت زندگی مردم و دسترسی آنها به دارو و درمان نسبت به گذشته ارتقا یافته و مرگ و میر کودکان و مادران کمتر شده است. وضعیت دسترسی به آب بهداشتی بهتر شده و جدا از ده‌ها درمانگاه و کلینیک شخصی چندین بیمارستان از جمله شفاخانۀ ناحیه مزار شریف، شفاخانۀ صالحه بیات، شفاخانۀ صحت خانواده، شفاخانۀ زنان و اطفال و شفاخانۀ ملی قول اردوی شاهین در شهر مزارشریف فعال است.[۴۲]
حمل و نقل
مزارشریف اولین شهر افغانستان است که توسط راه‌آهن به کشور ازبکستان وصل شده است. خدمات راه‌آهن مزارشریف به ازبکستان از 1389ش آغاز شد. فرودگاه بین‌المللی مزارشریف به‌نام مولانا جلال‌الدین بلخی از بهترین فرودگاه‌های کشور است که پروازهای مختلفی به دیگر شهرهای کشور و برخی از کشورهای منطقه دارد. مهم‌ترین بزرگراه‌های کشور نیز در مزارشریف واقع شده است که آن شهر را به ولایت‌های همجوار وصل می‌کند. بزرگراه مزارشریف به شبرغان (مرکز ولایت جوزجان)، مزارشریف به پل خُمری (مرکز ولایت بغلان)، مزارشریف به کُندُوز (مرکز ولایت کندوز)، مزارشریف به حیرتان (در مرز تاجیکستان) و مزارشریف به تُرمُز (در مرز ازبکستان) از بزرگراه‌های مهم کشور است. در سمت جنوب نیز یک جاده مزارشریف را به بامیان (مرکز ولایت بامیان) وصل می‌کند.[۴۳]
هتل‌ها
در مزارشریف هتل‌ها، سرای‌ها، مهمانپذیرها و مسافرخانه‌های بسیاری فعالیت دارند از جمله: سرینا، عروس شهر، مزار، فرهاد، کفایت، برات، شینواری، مارکوپولو، همسفر، باران، آمو، برج غضنفر، مهمانخانه برگ سبز و مهمانخانه کاروان‌سرای بلخی.[۴۴]
نمایندگی‌های خارجی
کنسولگری کشورهای آلمان، ایران، هند، پاکستان، روسیه، ترکیه، ازبکستان و ترکمنستان در دهۀ نود شمسی در شهر مزارشریف فعال بوده‌اند.[۴۵]
پانویس
- ↑ گرنه، ف، گزاویه، دو پلانول، «بلخ» در دانشنامه جهان اسلام، 1377ش، ج4، ص8.
- ↑ رنجبر، خراسان بزرگ، 1363ش، ص93-94.
- ↑ گرنه، ف، گزاویه، دو پلانول، «بلخ» در دانشنامه جهان اسلام، 1377ش، ج4، ص9.
- ↑ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، 1401ش، ص196؛ حبیبی، «مجمع‌الغرایب و مطالب خواندنی آن»، ۱۳۳۵ش، ص435؛ لاری، تاریخچۀ مزارشریف، 1349ش، ص6؛ هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، ۱۴۲۳ق، ص215.
- ↑ خواندمیر بلخی، حبیب‌السیر، ۱۳۸۰ش، ج4، ص172؛ گوگه‌دی، تاریخچه مزار شاه اولیاء، ۱۳۲۵ش، ص35؛ میرخواند بلخی، روضت‌الصفا، 1387ش، ج۴، ص۱۷۱- ۱۷۲.
- ↑ گوگه‌دی، تاریخچۀ مزار شاه اولیاء، ۱۳۲۵ش، ص54؛ گنابادی، «سفرنامۀ سلطان حسین تابنده»، ۱۳۳۹ش، ص45.
- ↑ دولت‌آبادی، شناسنامه افغانستان، 1387ش، ص258.
- ↑ ادارۀ ملی احصائیه و معلومات، برآورد نفوس کشور 1399ش، 1399ش، ص38.
- ↑ ادارۀ ملی احصائیه و معلومات، برآورد نفوس کشور 1399ش، 1399ش، ص38.
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص33.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص38.
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص40.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص36.
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص42.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص28.
- ↑ بلخی، مزارات بلخ، 1378ش، ص10، 15، 23، 28، 35 و 40؛ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص85.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص128.
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص55.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص115.
- ↑ گوگه‌دی، تاریخچۀ مزار شاه اولیاء، ۱۳۲۵ش، ص56؛ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص68؛ هروی، تاریخچه مزار شریف، ۱۳۴۹ش، ص28؛ خلیق، تاریخ ادبیات بلخ، ۱۳۸۷ش، ص15؛ حبیبی، «روضۀ سخی»، 1340ش، ص351؛ صفا، طغیان ساکایی، روضه شاه ولایت‌مآب، 1387ش، ص28؛ مرادی غیاث‌آبادی، مراسم جشن نوروز یا میله گل سرخ در بلخ و مزارشریف، ۱۳۸۲ش، ص235.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص78.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص78.
- ↑ مرادی غیاث‌آبادی، مراسم جشن نوروز یا میله گل سرخ در بلخ و مزارشریف، ۱۳۸۲ش، ص121.
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص83.
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص86
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص87
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص45
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص48.
- ↑ انصاری، انکشاف امروزی شهر مزار شریف، ۱۳۷۳ش، ص51.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص112.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص112.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص112.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص116.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص110.
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص28.
- ↑ گوگه‌دی، تاریخچۀ مزار شاه اولیاء، ۱۳۲۵ش، ص55.
- ↑ خلیق، ساحه‌های باستانی و بناهای تاریخی بلخ، 1394ش، ص58؛ عظیمی، آشنایی با بناهای تاریخی افغانستان، 1389ش، ص98.
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص29.
- ↑ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجنماع)، 1398ش، ص250؛ شورماچ، جغرافیای عمومی افغانستان، 1350ش، ص83؛ دولت‌آبادی، شناسنامۀ افغانستان، 1387ش، ص169؛ خلیق، ساحه‌های باستانی و بناهای تاریخی بلخ، 1394ش، ص65.
- ↑ خلیق، «مزارشریف در یک نگاه»، 1387ش، ص55.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص132.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص45
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص33
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص33.
- ↑ جاوید انتظار، بلخ در آیینۀ تاریخ، 1398ش، ص95
منابع
- ادارۀ ملی احصائیه و معلومات، «برآورد نفوس کشور 1399ش»، کابل، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات، 1399ش.
- انصاری، سلطان‌محمد، انکشاف امروزی شهر مزار شریف، مزارشریف، شهرداری، ۱۳۷۳ش.
- بلخی، ابواسفار علی‌محمد، مزارات بلخ، مزارشریف، مؤلف، 1378ش.
- جاوید انتظار، احمد‌جاوید، بلخ در آیینۀ تاریخ، جوزجان، فریغونیان، 1398ش.
- حبیبی، عبدالحی، «روضۀ سخی»، مجلۀ آریانا، کابل، 1340ش.
- حبیبی، عبدالحی، «مجمع‌الغرایب و مطالب خواندنی آن»، مجلۀ یغما، ش۱۰۰، آبان ۱۳۳۵ش.
- خلیق، صالح‌محمد، تاریخ ادبیات بلخ، تهران، انجمن نویسندگان بلخ، ۱۳۸۷ش.
- خلیق، صالح‌محمد، «روضۀ شریف»، مجلۀ بلخ امروز، بلخ، 1387ش.
- خلیق، صالح‌محمد، ساحه‌های باستانی و بناهای تاریخی بلخ، تهران، انجمن نویسندگان بلخ، 1394ش.
- خواندمیر بلخی، غیاث‌الدین، حبیب‌السیر فی اخبار افراد‌البشر، تهران، خیام، 1380ش.
- دولت‌آبادی، بصیر‌احمد، شناسنامۀ افغانستان، تهران، عرفان، 1387ش.
- رنجبر، احمد، خراسان بزرگ، تهران، امیرکبیر، 1363ش.
- رهیاب (بلخی)، سیدحسین، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجنماع)، کابل، صبح امید، 1398ش.
- شورماچ نورستانی، علی‌اکبر، جغرافیای عمومی افغانستان، کابل، زوری، 1350ش.
- صفا، عبدالغفار و طغیان ساکایی، محمد‌یونس، روضۀ شاه ولایت‌مآب، کابل، انجمن خط و میراث فرهنگی افغانستان، 1387ش.
- عابدوف، داداجان، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، ترجمۀ بهرام امیر‌احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.
- عظیمی، محمد‌عظیم، آشنایی با بناهای تاریخی افغانستان، کابل، فرهنگ، 1389ش.
- گرنه، ف، گزاویه، دو پلانول، «بلخ» در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرۀ‌المعارف اسلامی، 1377ش.
- گنابادی، ملاعلی، «سفرنامۀ سلطان حسین تابنده»، نشریۀ مجموعۀ حکمت، قم، ۱۳۳۹ش.
- گوگَه‌دی، نورمحمد، تاریخچۀ مزار شاه اولیاء، مزارشریف، کتابخانۀ روضۀ مزارشریف، ۱۳۲۵ش.
- لاری، عبدالغفور، تاریخچۀ مزارشریف، به کوشش مایل هروی، کابل، انجمن تاریخ افغانستان، 1349ش.
- مرادی غیاث‌آبادی، رضا، «مراسم جشن نوروز یا میلۀ گل‌سرخ در بلخ و مزارشریف» در مجموعه مقالات دومین همایش منطقه‌ای نوروز، پژوهشکدۀ مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، ۱۳۸۲ش.
- میرخواند بلخی، محمّد بن خاوندشاه، روضة‌الصفا، تهران، اساطیر، ۱۳۸۷ش.
- هروی، علی بن ابی‌‌بکر، الاشارات الی معرفت الزیارات، دمشق، مکتبة الثقافة الدینیة، ۱۴۲۳ق.