مسجدالاقصی

مسجدالاقصی؛ نخستین قبله مسلمانان و نماد وحدت و پایداری آنها در دورۀ معاصر.

مسجدالاقصی، از مکان‌های مقدس مسلمانان بعد از «مسجدالحرام» و «مسجدالنبی» است. حضرت محمد (صلی ‌الله‌ علیه ‌و ‌آله ‌و سلّم) تا هفده ماه پس از هجرت به‌سوی این مسجد نماز خوانده و معراج وی نیز از این مسجد صورت گرفته است. مسجدالاقصی همواره مکانی مقدس بوده و جایگاه ویژه‌ای در تاریخ، اعتقادات و سبک زندگی مسلمانان دارد. بعد از اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی، مسجدالاقصی به نماد امت و تمدن اسلامی تبدیل شده است و دفاع مسلمانان از این مسجد، دفاع از منافع جامعۀ اسلامی محسوب می‌شود.

نام‌گذاری

واژۀ ترکیبی «مسجد‌الاَقصی» به‌معنای «دورترین مسجد»، به مسجدی در بیت‌المقدس در کشور فلسطین اشاره دارد. در ادبیات عمومی و سیاسی، مکانی که امروزه مسجدالاقصی خوانده می‌شود، محوطه‌ای با وسعت بیش از ۱۴۴۰۰۰ متر مربع است که چندین بنای مقدس دیگر از جمله «قبة الصخره» را شامل می‌شود و به آن «حرم شریف» نیز می‌گویند. گاهی این نام بر کل شهر بیت‌المقدس اطلاق می‌شود؛ علامه طباطبایی معتقد است که مراد از مسجدالاقصى در آیۀ اول سورۀ إسراء به قرينۀ جملۀ «الَّذِي بارَكْنا حَوْلَهُ»، بيت‌المقدس است. دربارۀ علت نام‌گذاری آن به ‌مسجدالاقصی، گفته‌اند که دوری مسافت آن تا مکه و مسجد‌الحرام، مورد توجه بوده است. برخی روایات، مسجد‌الاقصی را مسجد بیت‌المقدس نامیده‌اند. برخی مورخان بیش از بیست نام برای این مسجد برشمرده‌اند، از جمله: «مسجد ایلیا»، «بیت‌‌المَقدِس»، «بیت‌القُدس»، «سَلَم (شَلم)»، «شَلام»، «بیت اِیل»، «صِهیون»، «صلعون» و «اُوری شَلم» (اُوری سَلم).

تاریخچه

بر اساس منابع تاریخی، مسجدالاقصی بعد از مسجدالحرام تأسیس شده و عبادت‌گاه دوم موحّدان و مؤمنان جهان محسوب می‌شود. برپایی این عبادت‌گاه به داود و سلیمان نبی نسبت داده شده و تکمیل بنای این عبادت‌گاه بین سال‌های 961 تا 967 قبل از میلاد مسیح، صورت گرفته است. بنای امروزی مسجد‌الاقصی در قرن اول هجری و در دورۀ حاکمیت امویان پی‌ریزی شده است. به گزارش برخی مورخان ساخت این بنا در ۶۶ق و در زمان حاکمیت «عبدالملک بن مروان» آغاز شد و در ۷۳ق به پایان رسید. برخی دیگر تأسیس این بنا را به ولید بن عبدالملک نسبت داده‌اند. مسجد‌الاقصی در دوران حکومت مهدی و مأمون عباسی در سال‌های 169ق و 216ق دوبار توسط زلزله خسارت دید و دوباره تجدید بنا و تعمیر شد. پس از حاکمان عباسی که تا آن زمان عهده‎دار حفظ و مرمت مسجد‌الاقصی بودند، فاطمی‌ها نیز این روند را ادامه دادند. بعد از مدتی این مکان به اشغال صلیبی‌ها در آمد و با تغییرات ایجاد شده خسارتهای اساسی دید. بعد از آزادسازی بیت‌المقدس توسط مسلمانان به فرماندهی صلاح‌الدین ایوبی، این مسجد دوباره در اختیار مسلمانان قرار گرفت و بازسازی و تزیین شد. تعیین امام جماعت و واعظ برای مسجد، اقامۀ نماز جماعت، قراردادن قرآن‌‌های بسیار در مسجد، تعیین قاریان قرآن و مقرری برای آنها و ساخت مدارس و مراکز دینی از دیگر اقدامات مسلمان بعد از آزادسازی این مکان مقدس بود.

موقعیت و مساحت

مسجدالاقصی در جنوب‌شرقی شهر بیت‌المقدس، از جنوب به منطقۀ «الزاویة الختنیه» منتهی می‌شود که پس از روستای «سلوان» قرار دارد. در شرق آن، دیوار مشترک قدس و مسجد واقع شده و در ادامۀ آن مقبرۀ باب‌الرحمه و کوه «الزیتون» قرار دارد. از شمال با منطقۀ باب حطه و قسمتی از منطقۀ الغوانمه محدود شده و از سمت غرب، این مسجد به محل‌های اسلامی مختلف مانند منطقۀ «باب الناظر»، «سوق القاطین» و «باب السلسله» منتهی می‌شود که این محله‌ها بر اثر حملات وحشیانۀ اسرائیل در 1976م ویران شده است. مجموعۀ مسجدالاقصی حیاط ذوزنقه‌شکل دارد که بالای تپۀ کوچک به نام «تپۀ موریا» ساخته شده و قبة صخرۀ بالاترین نقطۀ آن محسوب می‌شود. در مرکز محوطۀ این مجموعه، مسجدالاقصی قرار گرفته است. ابعاد این مجموعه از جنوب ۲۸۱ متر، از شمال ۳۱۰ متر، از شرق ۴۶۲ متر و از غرب ۴۹۱ متر است. این مساحت یک‌ششم مساحت بخش قدیمی شهر قدس را تشکیل می‌دهد. بر اساس اسناد تاریخی این ابعاد از زمان ساخته‌شدن این مکان به‌عنوان مسجدی برای نمازگزاردن تغییر نکرده است.

ساختمان مسجدالاقصی

ساختمان مسجدالاقصی در داخل مجموعۀ حرم شریف، مستطیل‌شکل بوده و در جنوب قبة الصخره قرار دارد. طول این مسجد ۸۰ متر و عرض آن ۵۵ متر است. این مسجد مهم، دارای ۷ رواق زیبا و باشکوه بوده که یک رواق در وسط مسجد و شش رواق در سمت شرق و غرب آن وجود دارد. همچنین این مسجد دارای ۵۳ ستون از سنگ مرمر درخشان و ۴۹ ستون از دیگر سنگ‌ها است. ۱۱ درب ورودی، این مسجد را به اطراف آن متصل می‌کند و در سمت شمال‌غربی آن نیز ایوان بزرگی قرار دارد که نزدیک آن، ایوان زیبایی به نام محراب زکریا واقع شده است. بر فراز این مسجد، گنبد بزرگ، به رنگ سبز وجود دارد که از بیرون با ورقه‌های قلعی پوشیده شده و از داخل به‌وسلیه گچ‌بری‌هایی با طلا و نگین‌های مختلف تزیین شده است. در محراب مسجد، كتيبه‏‌اي‏ کار گذاشته شده كه نشان مي‌دهد صلاح‏‌الدين ایوبی در سال 583ق اين محراب را بنا كرده است. داخل مسجد منبري به نام منبر «نورالدین» وجود دارد كه از بهترين چوب‌ها ساخته و با عاج و صدف‏ منبت‏‌كاري شده است. ساختار هنری و بصری این منبر، مسلمانان را به یاد روزهای پیروزی و فتح‌المبین می‌اندازد.

تولیت مسجد

در حال‌حاضر دولت پادشاهی اردن متولی رسمی مجموعه مسجدالاقصی است. بر اساس پیمان‌نامۀ صلحی که در ۱۹۹۴م میان رژیم صهیونیستی و اردن بسته ‌شد، عبادت یهودی‌ها در حیاط مجموعه مسجدالاقصی ممنوع و دولت اردن متولی رسمی مجموعۀ مسجدالاقصی معرفی شد. مجموعه مسجدالاقصی زیر نظر مفتی بیت‌المقدس اداره می‌شود. اهمیت و جایگاه مسجدالاقصی به‌دلیل ابعاد مختلف مذهبی، تاریخی، سیاسی، جغرافیایی، فرهنگی و معماری دارای اهمیت و جایگاه ویژه در میان پیروان ادیان توحیدی به‌ویژه مسلمانان جهان است.

1. به باور مسلمانان این مسجد دومین زمینی است که بعد از کعبه بر روی زمین گسترده شده است.
2. این مکان، نخستین قبله و سومین مکان مقدس مسلمانان محسوب می‌شود. پیامبر اسلام در شب إسراء به این مسجد منتقل شد. به گواهی روایات اسلامی در واقعۀ اسرا، تمام انبیا در مسجدالاقصی به حضرت محمد اقتدا کردند و پشت سر وی نماز خواندند.
3. در اسلام، نام مسجدالاقصی در کنار مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجد کوفه به‌عنوان با فضیلت‌ترین مساجد آورده شده و در احادیث، نمازخواندن در مسجدالاقصی با هزار بار نمازخواندن در مساجد دیگر برابر دانسته شده است.
4. این مکان مدفن بسیاری از پیامبران و اصحاب آنان است؛ به‌عنوان نمونه گفته می‌شود سلیمان پیامبر، در آنجا دفن شده است.
5. مسجدالاقصی تنها نقطه زمین است که از نظر پیروان سه دین بزرگ الهی و آسمانی مسلمانان، مسیحیان و یهود، در نهایت درجۀ قداست و ارزش معنوی است.
6. مسیحیان این مكان را محل به صلیب كشیده‌شدن مسیح می‌دانند و یهودیان نیز آن را ساخته‌شده بر معبد سلیمان نبی می‌پندارند.
7. اشغال بیت‌المقدس توسط اسرائیل غاصب، به مسجدالاقصی اهمیت ویژه داده و اکنون این مکان نماد رویارویی سبک زندگی توحیدی و معنوی اسلام با سبک زندگی مادی‌گرای صهیونیسم، دنیای غرب و استکبار جهانی محسوب می‌شود؛ به نظر مسلمانان اشغال فلسطین و این مکان، تنها اشغال یک سرزمین نیست؛ بلکه ایجاد یک کانون استعماری ضداسلامی با هدف جلوگیری از شکل‌گیری مجدد تمدن اسلامی است.

مسجد‌الاقصی در قرآن

مسجدالاقصی از جمله مکان‌های مقدس است که به‌صورت مکرر در آیات قرآن کریم آمده است. مفسران از عوامل اهمیت یافتن مسجدالاقصی در قرآن را معراج پیامبر اسلام و نیز پیوند تاریخی این مسجد با ادیان الهی به‌ویژه انبیا و اولیای بنی‌اسرائیل دانسته‌اند. از جملۀ این آیات، آیۀ اول سورۀ اسراء است که مسجدالاقصی را با تاریخ و آموزه‌‌های اسلامی پیوند می‌دهد و به سیر شبانۀ (اسراء) حضرت محمد از مسجدالحرام به مسجدالاقصی پرداخته است. قرآن از مسجدالاقصی با وصف «بارَکْنا حَوْلَهُ» یاد می‌کند که به‌معنای «ثبوت خیر الهی در یک چیز» و یا به‌معنای «زیادت و نمو»، است و بر فراوانی نعمت مادی یا معنوی در پیرامون مسجدالاقصی دلالت می‌کند.

یادمان‌ها و بناهای نمادین در مسجدالاقصی

در مجموعۀ حرم شریف که با عنوان عام مسجدالاقصی یاد می‌شود، بناها و یادمان‌های نمادین در دوره‌های مختلف ساخته شده که نشانۀ هویت توحیدی و اسلامی این مکان است. هرکدام از این بناها، یادآور یک رویداد مهم تاریخی و معنوی و اندیشۀ توحیدی است. کارشناسان معتقدند که تاریخ ساخت، سیمای فیزیکی، ماهیت هنری، کتیبه‌نگاری ها و نام‌گذاری‌های این بناها، همه اسلامی است.

1. قبة الصخره

قبة الصخره (گنبد صخره) بنای هشت‌ضلعی با گنبد طلایی بوده که موقعیت آن نسبت به مسجدالاقصی مانند جایگاه قلب در بدن انسان، یعنی کمی در وسط به سمت چپ، است. قبة‌الصخره از لحاظ تزیینات از غنی‌ترین ساختمان‌های اسلامی دانسته شده است. زیر این گنبد طلایی و در داخل مسجد، صخره‌ای قرار دارد که بر اساس اسناد روایی، حضرت محمد در شب معراج از آنجا به آسمان عروج کرده است. زیر این صخرۀ تاریخی نیز غاری کوچک دیده می‌شود که محل نماز‌خواندن مسلمانان است. بر قطعه‌ای از یک ستون مرمری در جنوب غربی مسجد صخره، جایگاهی به نام «قدم محمد» وجود دارد که گفته شده جای پای حضرت محمد در شب معراج است.

2. قبة النبی

در نزدیکی قبة‌الصخره مکانی مشهور به «قبة‌النبی» (گنبد نبی) وجود دارد که بنابر باورهای مردم بیت‌المقدس، خضر نبی، در آنجا نماز خوانده است.

3. گنبد زنجیره

گنبد زنجیره در داخل صحن حرم شریف در شرق قبة‌الصخره قرار دارد. این قبه که بر شش ستون سنگین قرار گرفته و دارای محراب است، به اعتقاد برخی محل قضاوت حضرت سلیمان بوده است. زنجیری منسوب به سلیمان پیامبر آویخته شده و چنین مشهور است که ظالمان و غاصبان قادر به رساندن دست خود به آن نیستند. در گذشته برای رفع تخاصم دو مدعی، آنها را نزد این زنجیر می‌آوردند و کسی که قادر بود، دست خود را به زنجیر برساند، صاحب حق دانسته می‌شد.

4. قبة النحویة

قبة النحویة (گنبد دستور زبان) در جنوب‌غربی قبه‌الصخره قرار دارد و در گذشته محل آموزش صرف و نحو زبان بوده است. گنبد دستور زبان در زمان اشغال بریتانیا به کتابخانه تبدیل شد و امروزه به‌عنوان مقر دادگاه تجدید نظر شرعی استفاده می‌شود.

5. قبة الارواح

قبة الأرواح در داخل صحن مبارک و در نزدیکی گنبد معراج قرار دارد که قدمت ساخت آن به دوران عثمانی بازمی‌گردد. این گنبد بر روی هشت ستون مرمری با هشت طاق سنگی ساخته شده است.

6. قبة النبی سلیمان

قبة النبی سلیمان در سمت شمال قرار گرفته و جهت یادبود سلیمان در عصر اسلامی ساخته شده است. این گنبد نیز بنایی هشت‌ضلعی با چهار ورودی دارد که یکی از آنها مستقیم به سمت محراب و قبله است.

7. قبة النبی الخضر

قبة النبی الخضر در گوشه شمال غربی قبه الصخره قرار دارد که قدمت بنای آن به دورۀ عثمانی می‌رسد و این گنبد بر پایه شش ستون مرمری زیبا با طاق‌های سنگی نوک‌تیز و مزین به طلا ساخته شده است.

8. قبة المعراج

قبة المعراج، در شمال‌غربی مسجد قبة‌الصخره و نزدیک آن قرار دارد. این بنا با هشت ضلع کوچک که بر چهار ستون مرمرین استوار است، به‌وسیله یک گنبد تاج‌مانند، از سایر قبه‌ها مشخص می‌شود. این عمارت را، «قبة‌‌الرسول» نیز می‌نامند، زیرا بین مردم چنین شهرت دارد که پیامبر گرامی اسلام در شب معراج، پس از آنکه در قبة‌‌الصخره نماز خواند، به این محل آمد و معراج را از آن آغاز کرد. زکریای قزوینی از مقامی خبر داده است که اثر پای رسول خدا در آن نگهداری می‌شود.

9. قبة المیزان

قبة المیزان که به منبر برهان نیز معروف است در گوشۀ جنوبی صحن شریف و در مجاورت طاقچۀ جنوبی قرار دارد. تاریخ ساخت آن به دورۀ قاضی‌القضات برهان‌الدین بن جماعت برمی‌گردد که در واقع منبری است که بالای آن گنبدی قرار دارد. گفته می‌شود این قبه ابتدا از چوب ساخته شده، اما پس از بازسازی آن را به شکل مرمرین درآورده‌اند. در اواخر قرن بیستم نیز گروهی از معماران ایتالیایی آن را بازسازی کردند.

10. قبة یوسف

قبة یوسف در ضلع غربی مسجد القبلی، مسجد جامع قبله، قرار دارد که به دستور یوسف‌آقا والی عثمانی بیتالمقدس ساخته شده تا برای عبادت در نزدیکی مسجد جامع محل مناسبی داشته باشد.

11. قبة النبی موسی

قبة‌النبی موسی در داخل صحن حرم و در جنوب غربی البیکه قرار دارد که برای عبادت شاهزادگان ایوبی در هنگام زیارت بیت المقدس بوده است. بنای این قبه مربع‌شکل و دارای پنجره است.

12. محراب نبی در شب معراج

محراب نبی، در غرب قبه‌الصخره در کنار قبه معراج قرار دارد. برخی مورخان معتقدند که این بنا در مکانی ساخته شده که حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در شب معراج با پیامبران و فرشتگان در آنجا نماز خواندند. بر اساس برخی منابع، معراج در سمت راست صخره رخ داده و به‌همین دلیل گنبدهای زیادی در سمت راست آن ساخته شده است.

13. قبة یوسف

قبة یوسف معروف به صلاح‌الدین ایوبی هم در جنوب قبة الصخره قرار دارد و تاریخ ساخت آن به دوران عثمانی می‌رسد. این گنبد بر بنایی مربع‌شکل و دو ستون مرمری زیبا و دیواری در جهت قبله استوار است.

14. قبة عشاق النبی

قبة عشاق النبی (گنبد عاشقان پیامبر) در زاویۀ جنوب‌شرقی «باب الاطم» قرار دارد و محراب آن از سنگ توخالی بسیار زیبا ساخته شده است.

15. قبة شیخ الخلیلی

قبة شیخ الخلیلی در صحن الصخره در قسمت شمال غربی قبه الصخره قرار دارد که گنبد پیامبر و معراج را از هم جدا کرده و محل عبادت یکی از مشایخ صوفیه بوده که به گنبد باخ نیز معروف است.

16. قبة النبی عیسی

قبة النبی عیسی که گهوارۀ حضرت عیسی نیز نامیده می‌شود در گوشۀ جنوب‌شرقی دیوار بیت المقدس و دیوار مسجدالاقصی قرار دارد که به مناسبت بزرگداشت عیسی پیامبر ساخته شده است. در زیر این گنبد حوضی سنگی به نام گهوارۀ عیسی وجود دارد.

بازسازی و تعمیر

ساختمان مسجدالاقصی در دوره‌های مختلف حکومت حاکمان اسلامی در فلسطین تعمیر و بازسازی شده است که نشان هویت اسلامی این مکان مقدس است. برای مثال عباسیان، فاطمیان، ایوبیان و عثمانیان ازجمله حکومت‌هایی هستند که آن را بازسازی کرده‌اند. از جمله منصور دوانیقی و مهدی از خلفای عباسی، ساختمان مسجدالاقصی را که بر اثر زلزله تخریب شده بود، بازسازی کردند. همچنین «الظاهر» از خلفای فاطمی، در ۴۲۶ق بر فراز مسجدالاقصی گنبدی ساخت و به‌ دستور المستنصر لدین‌الله در ۴۵۸ق ایوان شمالی مسجد بازسازی شد. در ۱۰۹۹م صلیبی‌ها، بیت‌المقدس را تصرف کردند و در قسمتی از محل مسجدالاقصی، کلیسا ساختند و قسمت دیگر آن را به استراحت‌‌گاه سواران و انبار ذخایر تبدیل کردند. در ۵۸۹ق صلاح‌الدین ایوبی بیت‌المقدس را از آنها پس گرفت، محراب مسجد را تجدید بنا و گنبد آن را کاشی‌کاری کرد.

اشغال مسجدالاقصی توسط اسرائیل

مسجدالاقصی در حملۀ ۱۹۶۷م رژیم صهیونیستی به کرانۀ باختری به تصرف این رژیم درآمده و از آن زمان تا امروز در اشغال است. این اشغال از نظر کشورهای جهان و قطعنامه‌های سازمان ملل متحد، غیرقانونی قلمداد شده است و به موجب آن، نیروهای رژیم صهیونیستی باید از آن عقب‌نشینی کنند، اما این رژیم به این قطعنامه‌ها عمل نمی‌کند.

یهودی‌سازی

یهودیان بر این باورند که بقایای معبد سلیمان، زیرِ مسجدالاقصی قرار دارد. به‌همین دلیل برخی از آنان برای تخریب مسجدالاقصی و احیای معبد سلیمان تلاش می‌کنند و رژیم صهیونیستی نیز از روزهای نخست اشغال بیت‌المقدس، اقدامات زیادی برای زدودن آثار اسلامی از اطراف مسجدلاقصی انجام داده که حفاری‌های متعدد و مکرر از جملۀ این اقدامات بوده است. به‌واسطۀ این حفاری‌ها، شکاف‌های خطرناک در دیوارها و زیر پایه‌های مسجدالاقصی پدید آمده است. در ۲۱ آگوست ۱۹۶۹م یک یهودی به نام دنیس مایکل ولیم روهان، مسجدالاقصی را آتش زد. در این حادثه نژادپرستانه بیش از یك سوم از فضای كنونی مسجد در آتش سوخت و ضرر زیادی به ساختمان این مسجد وارد شد که به ریزش سقف، حلقۀ روی گنبد و ستون‌های اصلی مسجد منجر شد. در این حادثه همچنین گنبد داخلی، محراب و دیوارهای جنوبی مسجد نیز آسیب دید و 48 پنجره آن شكست و منبر صلاح‌الدین ایوبی، فرش‌ مسجد و تزئینات مزین به آیات قرآن در آتش سوخت. افزون بر تخریب، صهونیست‌ها در سال‌های اخیر بارها اقدام به سرقت اشیا، مدارک و آثار باستانی از محوطه مسجدالاقصی و اطراف آن کرده‌اند. صهیونیست‌ها در آوریل ۲۰۰۹م سنگی را از قصر الاماره، قسمت جنوبی مسجدالاقصی به سرقت بردند و آن را درون محوطۀ کنست در محلۀ صهیونیست‌ها قرار دادند. کارشناسان معتقدند که این رژیم با این اقدامات جنایت‌کارانه، قصد اسلام‌زدایی و تاریخ‌سازی برای خود دارد.

نمادسازی مسجدالاقصی در فرهنگ اسلامی

1. نماد وحدت مسلمانان

مسجدالاقصی در ایجاد فرهنگ و جهت‌دهی به سبک زندگی مسلمانان، تقویت هویت مشترك و بسیج منابع عقیدتی و ارزشی آنها، در طول تاریخ به‌ویژه بعد از اشغال فلسطین توسط اسرائیل غاصب، نقش مهم داشته است. به‌همین دلیل، این مکان مقدس نماد هویت اسلامی در فلسطین در برابر اسرائیل غاصب دانسته شده است و تلاش جهان اسلام برای دفاع از این مسجد، نماد دفاع از آرمان فلسطین و تمام کشورهای اسلامی است.

2. نماد مقاومت مردم فلسطین

فلسطینیان نیز با محوریت مسجدالاقصی علیه رژیم غاصب اسرائیل مبارزه می‌كنند و در تمام فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی و نظامی گروه‌های مقاومت نمادهایی از مجموعۀ مسجدالاقصی وجود دارد. برای مثال بزرگترین علمیات نظامی گروه‌های مقاومت فلسطین علیه اسرائیل در 15 مهر 1402 به نام «طوفان الاقصی» نام‌گذاری شد و در آرم و پرچم جنبش اسلامی حماس نیز بناهای متعلق به مجموعۀ مسجدالاقصی، از جمله قبة‌الصخره، بازنمایی شده است.

3. یادبود جهانی

حملۀ مسلحانۀ رژیم صهیونیستی به مسجدالاقصی در 21 آگوست 1969م باعث شد تا به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و تصویب اعضای سازمان کنفرانس اسلامی در سی‌امین نشست این سازمان، این روز به نام «روز جهانی مسجد» نام‌گذاری شود. در این روز با برگزاری برنامه‌های مختلف، بر اهمیت نقش مسجد به‌خصوص مسجدالاقصی، به‌عنوان نهادی وحدت‌آفرین در برابر جنایت و توطئه‌های كشورهای استكباری به‌ویژه رژیم غاصب اسراییل تاكید می‌شود. بعد از این رخداد، مسجدالاقصی به نمادی برای تصویرگری استقامت و مقابله با شرارت و تجاوزگری صهیونیسم تبدیل شده ‌است.

مسجدالاقصی در آثار هنری

مسجدالاقصی، به‌دلیل اهمیت و قداست نزد مسلمانان و اشغال این مکان مقدس به دست رژیم صهیونستی، در آثار هنری مختلف مانند خطاطی، نقاشی، پوستر و نگارگری انعکاس پیدا کرده است. در بسیاری از شهرهای اسلامی نماد این مسجد نیز ساخته شده است. برای مثال می‌توان به نقاشی‌های مختلف توسط جشنوارۀ کودکان مسجدالاقصی اشاره کرد که هر سال در ماه آوریل با حضور کودکانی از تمام مناطق فلسطین در صحن مسجدالاقصی برگزار می‌شود. همچنین در جمهوری اسلامی ایران به مناسبت‌های مختلف از جمله روز قدس، نمایشگاه و مسابقۀ نقاشی با هدف جلوگیری از انحراف افکار عمومی جهان، نسبت به مسجدالاقصی، برگزار می‌شود. در افغانستان نیز بزرگترین نماد هنری مسجدالاقصی در بزرگ‌راه کابل-جلال آباد، ساخته شده است.

آثار مکتوب درباره مسجدالاقصی

دربارۀ مسجدالاقصی و رویدادهای مرتبط با آن، آثار مکتوب زیادی در قالب مقاله و کتاب نوشته شده است که به‌عنوان نمونه می‌توان از کتاب‌های «آزادسازی مسجدالاقصی در سپهر پیروزی محور مقاومت»، اثر علی علی‌زاده و فتح‌الله کلانتری و «تاریخ مجموعه مسجدالاقصی» نوشتۀ محمدهاشم موسی‌غوشه نام برد. همچنین اندیشمندان کشور اردن کتابی در مورد مسجدالاقصی نوشته‌اند که تمامی جزئیات مسجدالاقصی و عکس‌های با کیفیت عالی از معماری و تمام بناها و زیبایی‌های ملموس و معنوی این مسجد، در آن گردآوری شده است.

شعر مولانا دربارۀ مسجدالاقصی

مولانا وجه معنوی و نمادین مسجدالقصی را در شعری طولانی بیان کرده و این مکان مقدس را به «دل مؤمن» تشبیه کرده که پذیرای ارشاد مردان حق شده است.

ای سلیمان مسجد اقصی بساز

ای سلیمان مسجد اقصی بساز		لشکر بلقیس آمد در نماز
چونک او بنیاد آن مسجد نهاد		جن و انس آمد بدن در کار داد
یک گروه از عشق و قومی بی‌مراد		هم‌چنانک در ره طاعت عباد
خلق دیوانند و شهوت سلسله		می‌کشدشان سوی دکان و غله
هست این زنجیر از خوف و وله		تو مبین این خلق را بی‌سلسله
می‌کشاندشان سوی کسب و شکار		می‌کشاندشان سوی کان و بحار
می‌کشدشان سوی نیک و سوی بد		گفت حق فی جیدها حبل المسد
قد جعلنا الحبل فی اعناقهم		واتخذنا الحبل من اخلاقهم
لیس من مستقذر مستنقه		قط الا طایره فی عنقه
حرص تو در کار بد چون آتشست		اخگر از رنگ خوش آتش خوشست
آن سیاهی فحم در آتش نهان		چونک آتش شد سیاهی شد عیان
اخگر از حرص تو شد فحم سیاه		حرص چون شد ماند آن فحم تباه
آن زمان آن فحم اخگر می‌نمود		آن نه حسن کار نار حرص بود
حرص کارت را بیاراییده بود		حرص رفت و ماند کار تو کبود
غوله‌ای را که بر آرایید غول		پخته پندارد کسی که هست گول
آزمایش چون نماید جان او		کند گردد ز آزمون دندان او
از هوس آن دام دانه می‌نمود		عکس غول حرص و آن خود خام بود
حرص اندر کار دین و خیر جو		چون نماند حرص باشد نغزرو
خیرها نغزند نه از عکس غیر		تاب حرص ار رفت ماند تاب خیر
تاب حرص از کار دنیا چون برفت		فحم باشد مانده از اخگر بتفت
کودکان را حرص می‌آرد غرار		تا شوند از ذوق دل دامن‌سوار
چون ز کودک رفت آن حرص بدش		بر دگر اطفال خنده آیدش
بر دگر اطفال خنده آیدش		خل ز عکس حرص بنمود انگبین
آن بنای انبیا بی حرص بود		زان چنان پیوسته رونقها فزود
ای بسا مسجد بر آورده کرام		لیک نبود مسجد اقصاش نام
کعبه را که هر دمی عزی فزود		آن ز اخلاصات ابراهیم بود
فضل آن مسجد خاک و سنگ نیست		لیک در بناش حرص و جنگ نیست
نه کتبشان مثل کتب دیگران		نی مساجدشان نی کسب وخان و مان
نه ادبشان نه غضبشان نه نکال		نه نعاس و نه قیاس و نه مقال
هر یکیشان را یکی فری دگر		مرغ جانشان طایر از پری دگر
دل همی لرزد ز ذکر حالشان		قبله افعال ما افعالشان
مرغشان را بیضه‌ها زرین بدست		نیم‌شب جانشان سحرگه بین شدست
مسجد اقصی بسازید ای کرام		که سلیمان باز آمد والسلام
ور ازین دیوان و پریان سر کشند		جمله را املاک در چنبر کشند
دیو یک دم کژ رود از مکر و زرق		تازیانه آیدش بر سر چو برق
چون سلیمان شو که تا دیوان تو		سنگ برند از پی ایوان تو
چون سلیمان باش بی‌وسواس و ریو		تا ترا فرمان برد جنی و دیو
خاتم تو این دلست و هوش دار		تا نگردد دیو را خاتم شکار
پس سلیمانی کند بر تو مدام		دیو با خاتم حذر کن والسلام
آن سلیمانی دلا منسوخ نیست		در سر و سرت سلیمانی کنیست
دیو هم وقتی سلیمانی کند		لیک هر جولاهه اطلس کی تند
دست جنباند چو دست او ولیک		در میان هر دوشان فرقیست نیک

منابع

• «آتش‌زدن مسجدالاقصی اقدامی برای سنجش غیرت دینی مسلمانان بود»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مرداد ۱۳۹۲ش.
• ابن‌اثیر جزری، عزالدین، الکامل فی التاریخ، تصحیح محمد یوسف دقاقه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ق۱۹۹۵م.
• ابنثیر جزری، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹م.
• ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
• ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۹۸۶م.
• «اثر ارزشمندی در مورد مسجدالاقصی» وب‌سایت تی‌آر‌تی، تاریخ درج مطلب: 26 دسامبر 2023م.
• «افتتاح بزرگترین نماد مسجدالاقصی در افغانستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 1 آذر 1340ش.
• اسدی، مرتضی، مجموعه مقالات بلند از دایرة‌المعارف اسلامی بیتالمقدس، تهران، افست، 1367ش.
• افضلی، محمدرضا، سروش آسمانی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1388ش.
• «تاریخ مجموعة مسجدالاقصی»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: 15 دی 1042ش.
• «تصاویری دیده نشده از مسجدالاقصی؛ یادبود پیامبران و عرفا در گوشه و کنار صحن مبارک؛ گهوارۀ حضرت عیسی را ببینید»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
• تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، قم، مدرسة الامام المهدی، ۱۴۰۹ق.
• توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، قم، مؤسسه فرهنگی طه و مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۵ش.
• «جشنوارۀ نقاشی کودکان فلسطینی در مسجدالاقصی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ فروردين ۱۳۹۴ش.
• «چرا مسجدالاقصی مهم است؟ آشنایی با جزئیات تاریخی این مسجد مهم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش.
• «رازهاي مسجدالاقصي؛ مسجدي به رنگ سبز نه از جنس طلا»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۱ش.
• حصیبی، ایرج، «تاریخ مسجدالاقصی»، مجلۀ نامۀ آستان قدس، شماره 33 و 34، 1347ش.
• حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
• حمیدی، سیدجعفر، تاریخ اورشلیم (بیت‌المقدس)، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۱ش.
• زعیتر، اکرم، سرگذشت فلسطین، ترجمۀ اکبر هاشمی رفسنجانی، قم، چاپخانه حکمت، 1387ش.
• شراب، محمدحسن، المعالم الاثیرة فی السنة و السیرة، بیروت، دارالشامیة، ۱۴۱۱ق.
• صالحی دمشقی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۴ق.
• طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
• طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
• «طوفان الاقصی؛ خشم و غرور فلسطین در نقطۀ برگشت‌ناپذیر»، وب‌سایت دیگران، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1402ش.
• قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمۀ جهانگیر میرزا قاجار، تهران، امیرکبیر، 1373ش.
• «کتاب آزادسازی مسجدالاقصی در سپهر پیروزی محور مقاومت»، وب‌سایت طاقچه، تاریخ بازدید: 15 دی 1042ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالكتب الإسلامية، 1407ق.
• «مسابقه نقاشی از تصویر واقعی مسجدالاقصی در یزد برگزار شد»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 5 شهريور ۱۳۹۰ش.
• «مسجدالاقصی؛ نماد وحدت و پایداری در جهان اسلام»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مرداد ۱۳۹۵ش.
• «مسجدالاقصی»، ویکی حج و زیارت، تاریخ بازدید: 15 دی 1402ش.
• مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
• موسی غوشه، محمد هاشم، تاریخ مجموعه مسجدالاقصی، ترجمۀ سید شهرام فرهانیان و هودسا عاطفی، قم، ادیان، ۱۳۹۰ش.
• مولانا، مثنوی معنویوب‌سایت گنجور، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1402ش.
• ناصر خسرو، سفرنامۀ ناصرخسرو، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار، 1389ش.
• ناصری طاهری، عبدالله، بیت‌المقدس شهر پیامبران، تهران، سروش، 1376ش.
• نجاتی، محمدسعید و فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، حضرت خضر و مکان‌های منسوب به ایشان، تهران، مشعر، ۱۳۹۵ش.
• «نگاهی به شکل‌گیری جنبش حماس»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 18 آذر 1391ش.
• هدهدی، مهری، «احداث معبد سوم سلیمان با ظهور منجی چه ارتباطی دارد؟»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 4 آذر 1402ش.
• هروی، علی بن ابی‌‌بکر، الاشارات الی معرفة الزیارات، تحقیق جانین سوردیل، دمشق، المعهد الفرنسی، 1953م.