مسجد اعظم قم

مسجد اعظم قم؛ مسجدی بزرگ در جوار حرم فاطمه معصومه در شهر قم.

مسجد اعظم قم به دستور آیت‌الله سیدحسین بروجردی در سال ۱۳۷۴ق تأسیس شد. امروزه، مسجد اعظم یکی از مهم‌ترین مراکز آموزش دروس دینی در حوزه‌ی علمیه قم است.

تاریخچه

آیت‌الله سیدحسین بروجردی (1254-1340ش)، به‌منظور بهره‌مندی زائران حرم فاطمه معصومه از فضای روحانی مسجد و نیز بهره‌مندی حوزه علمیه قم از فضایی گسترده‌تر، تصمیم گرفت تا مسجد بزرگی را در کنار حرم فاطمه معصومه برپا کند. او تعدادی از خانه‌ها و مسافرخانه‌های اطراف حرم را خریداری کرد و کلنگ بنای مسجد در ۲۱ تیر ۱۳۳۳ش (مصادف با میلاد امام رضا) زده شد. ساخت مسجد، ۶ سال به طول انجامید و سرانجام، مسجد اعظم در ۱۳۳۹ش با اقامة نماز جماعت توسط آیت‌الله بروجردی افتتاح شد.

معماری

گستره مسجد اعظم قم، ۱۲،۰۰۰ متر مربع است و بتون مسلح به‌کار رفته، این مسجد را به یکی از مستحکم‌ترین بناهای اسلامی تبدیل کرده است. مسجد دارای ۴ شبستان است؛ شبستان زیر گنبد ۴۰۰ متر مربع و شبستان‌های جانبی ۹۰۰ متر مربع وسعت دارند. در ضلع شمالی مسجد نیز شبستان زیر ساعت با مساحت ۳۰۰ متر مربع قرار دارد. مسجد اعظم توسط حسین لُرزاده به سبک معماری اسلامی بنا گردیده است. کاشی‌تراش آن حسین برهانی اصفهانی و بنّای آن محمد غلام‌علی شعرباف بود. این مسجد دارای گنبدی بسیار بزرگ به قطر ۳۰ متر و ارتفاع ۳۵ متر از سطح زمین و دارای گلدسته‌های بلند به ارتفاع ۲۵ متر از سطح زمین است. این بنا همچنین دارای دو مأذنه به ارتفاع ۵ متر و یک برج ساعتی زیبا در ضلع شمالی مسجد است که از چهار جهت دیده می‌شود. کاشی‌کاری، تزئینات و جلوه‌های هنری مسجد اعظم قم از نمونه‌های بدیع کاشی‌کاری در دوران معاصر است. فرش‌های داخلی مسجد از نوع قالی کرمان است که خاص این مسجد بافته شده‌اند. کارشناسان معماری، عمر ۱۰۰۰ ساله برای این مسجد پیش‌بینی کرده‌اند.

کتابخانه

پس از تکمیل بنای مسجد اعظم، حوزویان پیشنهاد تأسیس کتابخانه را دادند. در سال ۱۳۳۸ش حسین لرزاده در ضلع غربی مسجد، فضایی برای بنای کتابخانه در نظر گرفت. در این کتابخانه حدود ۷۰۹۶ عنوان نسخة خطی، ۸۰۰۰ نسخة چاپ سنگی، ۲۰۰ عنوان کتاب چاپ سربی و بیش از ۶۶۰ نسخة مصور، رساله‌های علمیه و کتاب‌های دورة قاجار موجود است.

مرقد آیت‌الله بروجردی

مرقد این عالم شیعه در ضلع غربی مسجد اعظم واقع شده است. این مکان قبلأ خانة کوچکی بود که از مال شخصی او خریداری شده بود. آیت‌الله بروجردی وصیت کرده بود که چون این مکان، راهروی ورودی به حرم فاطمه معصومه است او را در این مکان دفن کنند تا خاک کفش زوار روی قبر او باشد.

موقوفات

برای تأمین هزینه‌های نگهداری مسجد اعظم، املاکی وقف شده است. این موقوفات به شرح زیر است:

یک دهکده شش دانگ به نام محمدآباد واقع در بروجرد.

چهل و هفت شعیر (هر دانگ معادل ۱۶ شعیر است) از یک روستا در بروجرد به‌نام (مگسان).

سه دانگ از یک دهکده به نام (سراب زارم) در بروجرد.

هفت شعیر از شش دانگ (زارم).

چهاردانگ از چهار خانه متعلق به یک بانوی تهرانی.

۱۳۵ سهم از کارخانه برق قم.

۱۸ باب مغازه فوقانی و تحتانی از متعلقات مسجد اعظم.

تولیت

آیت‌الله بروجردی در زمان حیات، شخصا تولیت این مسجد را بر عهده داشت. پس از او سید محمدحسن طباطبائی بروجردی سپس سیدصادق طباطبائی بروجردی و از سال ۱۳۸۳ش تولیت، به سیدمحمدباقر طباطبائی بروجردی رسید. اکنون تولیت این مسجد برعهدة سید محمدجواد بروجردی نوة دختری آیت‌الله بروجردی است و ادارة آن بر عهدة مدیریت حوزة علمیه است.

رویدادهای مهم مسجد

دیدار آیت‌الله سیدحسین بروجردی و محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۳۷ش.

سخنرانی محمد صادقی تهرانی علیه محمدرضا پهلوی( در جریان سخنان تند علیه روحانیت در ۴ بهمن ۱۳۴۱ش) در سالگرد درگذشت آیت‌الله بروجردی.

سخنرانی امام خمینی پس از آزادی از حبس در تاریخ ۲۶ فرودین سال ۱۳۴۳ش.

تجمع طلاب در صبح روز ۱۹ دی ۱۳۵۶ش در اعتراض به چاپ مقاله آًقای رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات در ۱۷ دی ۱۳۵۶ش.

سخنرانی آیت‌الله عبدالله جوادی آملی در جمع طلاب و روحانیون و در رد سخنان آیت‌الله حسین‌علی منتظری در سال ۱۳۷۶ش.

تحصن طلاب و روحانیون در اعتراض به سیاست‌های فرهنگی دولت در سال ۱۳۷۸ش.

گردهمایی اعتراضی با حضور مراجع تقلید حوزه‌های علمیه قم به مناسبت تخریب حرم عسگریین در سال ۱۳۸۴ش.

مرکز آموزش دروس عالی حوزة علمیه قم

مسجد اعظم یکی از مهم‌ترین مراکز تدریس حوزة علمیه قم است. علما و فقهای بزرگ شیعه در دوران معاصر، سطوح عالی فقه، اصول فقه و تفسیر قرآن را در شبستان‌های این مسجد، تدریس می‌کنند.

منابع

• احمدی، محمدرضا، خاطرات آیت‌الله محمدعلی گرامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ۱، ۱۳۸۱ش.
• «اساتید حوزه علمیه قم-مسجد اعظم»، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «تاریخچه کتاب‌خانه»، سایت کتابخانه حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «توهینی که دامن شاه و ساواک را گرفت»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۱۷ دی ۱۳۹۳ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• ردکا، الهام، «مسجد اعظم، مسجدی که برای هزار سال آینده ساخته شد»، سایت ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۴۰۰ش.
• عرب‌زاده، ابوالفضل، جغرافیای تاریخی قم، قم، زائر، چ۱، ۱۳۸۳ش.
• مرکز اسناد انقلاب اسلامی، خاطرات آیت‌الله سیدحسین موسوی کرمانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ۱، ۱۳۸۴ش.
• «مسجد اعظم قم»، سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۱ش.