مسجد عماد‌الدوله

مسجد عماد‌الدوله؛ بنایی تاریخی مذهبی با معماری اسلامی در کرمانشاه.

مسجد عماد‌الدوله از مهم‌ترین بنا‌های تاریخی ـ مذهبی شهر کرمانشاه است که در مرکز شهر و در مجاورت بازار زرگر‌ها قرار گرفته است. قدمت این بنای تاریخی به اواخر قرن ۱۳‌ق و دوره قاجار بر می‌گردد. این مسجد فاقد گنبد و گلدسته بوده و یک برج ساعت با ارتفاع ۱۱ متر در آن قرار دارد. مهم‌ترین بخش این مسجد، دروازه‌ای به نام «قاپی شاه نجف» است که از حرم امام علی به کرمانشاه آورده و در مسجد، نصب شده است. کاشی‌کاری با نقوش اسلیمی از دیگر خصوصیات بارز مسجد عماد‌الدوله است که هنر اصیل معماری ایرانی را نشان می‌دهد. امروزه این مکان تاریخی ـ مذهبی محل برگزاری نماز است.

تاریخچه

مسجد عماد‌الدوله، بنایی تاریخی است که قدمت آن به دورۀ قاجار بر می‌گردد.^[۱] این مسجد در سال 1285ق توسط امام‌قلی میرزا عماد‌الدوله، ^[۲] والی غرب و سرحددار عراقین به صورت مسجد و مدرسه بنا شده است. ^[۳] تزئینات کاشی‌کاری به‌کار رفته در مسجد عماد‌الدوله، نقوش متشکل از اشکال هندسی و گیاهی است که استحکام ساده و روانی دارد و بیشتر بر‌گرفته از تزئینات معماری دوره صفویه و زندیه است.^[۴] همچنین در این مسجد دروازه‌ای با نام «قاپی شاه نجف» وجود دارد که قدمت آن به دوره صفویه بر می‌گردد.^[۵]

نام‌گذاری

نام این مسجد بر‌گرفته از نام بانی آن امام‌قلی میرزا عماد‌الدوله، حاکم غرب گرفته شده است.^[۶]

جغرافیا

مسجد عماد‌الدوله در شهر کرمانشاه،^[۷] در ضلع غربی خیابان مدرس و نزدیکی بازار زرگرها^[۸] و بازار سنتی (تاریکه بازار) واقع شده است. ^[۹] این مسجد از شمال به مسجد جامع و اداره‌ اماکن،^[۱۰] از شرق به بازار زرگر‌ها، از غرب به محله‌ گمرک ^[۱۱] و از جنوب به بازار بزازان محدود می‌شود.^[۱۲]

معماری

مسجد عماد‌الدوله به‌لحاظ زیبایی‌های ساخت، معماری، پیشینۀ تاریخی و جنبه‌‌های مذهبی و اسلامی از بنا‌های مهم و ارزشمند ایران است.^[۱۳] مسجد عماد‌الدوله بر اساس اقليم و شرايط محيطي سازگار با این منطقه ساخته شده است.^[۱۴] این بنای تاریخی از لحاظ تزئینات و به‌خصوص نقوش کاشی‌کاری دارای اهمیت است. ^[۱۵] وجود تزئینات و نقوش متنوعی که در ساخت مسجد عماد‌الدوله به‌کار رفته، نشان از شکوه و زیبایی معماری ایران به‌ویژه در دوران اسلامی دارد.^[۱۶] هنرمند مسلمان با تکیه بر مبانی دینی و اعتقادی در تلاش بوده تا فضایی آرام‌بخش، روحانی و معنوی ایجاد کند.^[۱۷] این مسجد زیبا و با‌شکوه، با تکیه بر معماری اصیل ایرانی،^[۱۸] از چهار ایوان، یک مناره،^[۱۹] صحنی با ابعاد ۲۴×۳۰ متر، شبستان ستون‌دار، حجره‌های متعدد، سر‌در و دهنه‌ها تشکیل شده است.^[۲۰] در ساخت این بنای تاریخی معماران ایرانی تلاش کرده‌اند که از مصالح موجود در این منطقه استفاده کنند.^[۲۱] اجزاء تشکیل دهندۀ این مسجد عبارت‌اند از:

ورودی: مسجد عماد‌الدوله دارای دو ورودی اصلی و فرعی است. ورودی اصلی مسجد در راسته زرگر‌ها و ورودی فرعی آن در راسته‌ بزازان واقع شده است.^[۲۲]
صحن: صحن مسجد با ابعادی حدود ۳۰ در ۲۴ متر، ایوان‌ها، حجره‌ها و دهنه‌های متعددی را در خود جای داده است.^[۲۳] در بخش میانی صحن مسجد، حوض مستطیلی شکلی وجود دارد که از بخش‌های جدید این بنای تاریخی محسوب می‌شود. در بخش زیرین این حوض، زیرزمین یا سردابه‌ای ساخته شده است.^[۲۴]
ایوان جنوبی صحن: ایوان جنوبی صحن مسجد عماد‌الدوله همان ورودی شبستان اصلی است که از سه ایوان دیگر مرتفع‌تر بوده و دارای تزئینات بیشتری است. ^[۲۵] در این ایوان کتیبه‌ای وجود دارد که در آن نام ناصر‌الدین شاه قاجار، سازندۀ مسجد و تاریخ ساخت آن حک شده است.^[۲۶]
ایوان شمالی صحن: در ضلع شمالی صحن مسجد عماد‌الدوله، ایوانی کوتاه وجود دارد که برج ساعتی بر باری آن قرار گرفته است.^[۲۷] وجود برج ساعت در این مکان نشان دهندۀ تلاش جامعه برای استفاده از تکنولوژی مدرن در مکان‌های مذهبی ایران بوده است.^[۲۸] همچنین در ضلع غرب و شرق این ایوان، دو ایوان قرینه یکدیگر قرار گرفته‌اند.^[۲۹]
در قرن‌های اخیر کف ایوان و ازاره‌ این مسجد با سنگ مرمر پوشیده شده است.^[۳۰]
شبستان: شبستان مسجد عماد‌الدوله به شکل مستطیلی‌ است. این شبستان دارای طاقی است که بر روی ۱4 ستون با آجر‌کاری ساده و دیوار‌های جانبی قرار گرفته‌ است. ^[۳۱] روشنایی این شبستان از طریق روزنه‌هایی که در رأس آن قرار گرفته، تأمین می‌شود.^[۳۲] ورودي بانون و آقايان به شبستان به صورت جدا ازهم است.^[۳۳]
قاپی شاه نجف: دروازه‌ای چوبی است که در زمان احداث مسجد از حرم حضرت علی ^[۳۴] توسط سازندۀ این مسجد به کرمانشاه آورده شده و به‌عنوان درب ورودی اصلی، در این مسجد نصب شده است. این دروازه، در میان مردم محلی و کسبۀ بازار به «قاپی شاه نجف» یا «بقای شاه نجف» مشهور است.^[۳۵]

کارکرد

معماران ایرانی در ساخت مسجد عماد‌الدوله، به‌عنوان یک بنای تاریخی مربوط به دورۀ قاجار؛ به جنبه‌هاي مختلفی از جمله محيط زيست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع توجه کرده‌اند.^[۳۶] وجود نقوش کاشی‌کاری شده در این بنای تاریخی سبب بازشناسی هویت فرهنگی در این مکان شده است.^[۳۷] همچنين در این بنای تاریخی به جنبه‌هاي اعتقادي مردم كه منشأ مذهبي دارند نیز توجه شده است.^[۳۸]

مسیر دسترسی

برای بازدید از مسجد عماد‌الدوله لازم است در شهر کرمانشاه با عبور از محله قدیمی فیض‌آباد به طرف غرب بازار زرگرها رفت تا به مسجد عماد‌الدوله رسید.^[۳۹]

پانویس

منابع

حسینی، سید هاشم و احمدزاده، فرید، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی‌کاری دو مسجد قاجاری (عماد‌الدوله کرمانشاه و مسجد سپهسالار تهران)»، همایش ملی باستان‌شناسی ایران، دوره 2، 1394ش.
رهنورد، زهرا، حکمت هنر اسلامی، تهران، سمت، 1378ش.
علائی، علی و همکاران، «بررسی معماری پایدار در مساجد دوره قاجار (مسجد عماد الدوله)»، اولین همایش ملی افق‌های نوین در توانمند‌سازی و توسعه پایدار معماری، عمران، گردشگری، انرژی و محیط زیست شهری و روستایی، 1393ش.
کیانی، محمدیوسف، تزیینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1376ش.
«مسجد عماد‌الدوله کرمانشاه، نمایانگر معماری با شکوه قاجاری»، وب‌سایت سفرزون‌مگ، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.
«مسجد عماد‌الدوله کرمانشاه»، وب‌سایت تریپ یار، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.
«مسجد عماد‌‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[1] . علائی و همکاران، «بررسی معماری پایدار در مساجد دوره قاجار «مسجد عماد الدوله)»، 1393ش، ص1.

[2] . «مسجد عماد‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[3] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص2.

[4] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص1.

[5] . «مسجد عماد‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[6] . «مسجد عماد الدوله کرمانشاه ، نمایانگر معماری با شکوه قاجاری»، وب‌سایت سفرزون‌مگ، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[7] . «مسجد عماد‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[8] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص2.

[9] . «مسجد عماد الدوله کرمانشاه ، نمایانگر معماری با شکوه قاجاری»، وب‌سایت سفرزون‌مگ، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[10] . «مسجد عماد‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[11] . «مسجد عماد الدوله کرمانشاه ، نمایانگر معماری با شکوه قاجاری»، وب‌سایت سفرزون‌مگ، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[12] . «مسجد عماد‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[13] . «مسجد عماد الدوله کرمانشاه ، نمایانگر معماری با شکوه قاجاری»، وب‌سایت سفرزون‌مگ، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[14] . علائی و همکاران، «بررسی معماری پایدار در مساجد دوره قاجار «مسجد عماد الدوله)»، 1393ش، ص1.

[15] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص1.

[16] . کیانی، تزیینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی، 1376ش، ص9.

[17] . رهنورد، حکمت هنر اسلامی، 1378ش، ص78.

[18] . کیانی، تزیینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی، 1376ش، ص9.

[19] . «مسجد عماد الدوله کرمانشاه ، نمایانگر معماری با شکوه قاجاری»، وب‌سایت سفرزون‌مگ، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[20] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص2.

[21] . علائی و همکاران، «بررسی معماری پایدار در مساجد دوره قاجار «مسجد عماد الدوله)»، 1393ش، ص1.

[22] . «مسجد عماد‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[23] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص2.

[24] . «مسجد عماد‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[25] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص2.

[26] . «مسجد عماد الدوله کرمانشاه ، نمایانگر معماری با شکوه قاجاری»، وب‌سایت سفرزون‌مگ، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[27] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص2.

[28] . «مسجد عماد‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[29] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص2.

[30] .«مسجد عمادالدوله کرمانشاه»، وب‌سایت تریپ یار، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[31] . «مسجد عماد‌الدوله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[32] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص2.

[33] . علائی و همکاران، «بررسی معماری پایدار در مساجد دوره قاجار «مسجد عماد الدوله)»، 1393ش، ص1.

[34] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص2.

[35] . «مسجد عماد الدوله کرمانشاه ، نمایانگر معماری با شکوه قاجاری»، وب‌سایت سفرزون‌مگ، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[36] . علائی و همکاران، «بررسی معماری پایدار در مساجد دوره قاجار «مسجد عماد الدوله)»، 1393ش، ص1.

[37] . حسینی و احمدزاده، «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری دو مسجد قاجاری»، 1394ش، ص1.

[38] . علائی و همکاران، «بررسی معماری پایدار در مساجد دوره قاجار «مسجد عماد الدوله)»، 1393ش، ص1.

[39] . «مسجد عمادالدوله کرمانشاه»، وب‌سایت تریپ یار، تاریخ بازدید: 17 آبان 1401ش.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]