مهد کودک

مهد کودک؛ از نخستین فضاهای اجتماعی که کودک به آن وارد می‌شود.

مهد کودک، کانونی است که در آن به آموزش هنجارها و ارزش‌ها به کودکان می‌پردازند. مهد کودک، برای کودکان، نسبت به خانه و خانواده از جذابیت بیشتری برخودار بوده و به‌همین دلیل، در تربیت کودکان نقشی پررنگ ایفا می‌کند. برخی کودکان، امروزه، به‌دلیل شاغل بودن مادران خود، بیش از نیمی از روز خود را در مهد کودک‌ها به‌سر می‌برند و توسط مربیان و مسئولان مهد کودک‌ها آموزش داده می‌شوند که همین، اهمیت این محیط اجتماعی را دو چندان می‌کند.

تاریخچه

در سدۀ بیستم میلادی، برخی پژوهشگران تلاش کردند شیوه‌های نوینی را در عرصۀ تعلیم و تربیت کودکان ارائه کنند. بنجامین بلوم، در 1984م، اعلام کرد که 50 درصد از رشد هوشی افراد در سنین پیش از 4 سالگی، 30 درصد در 4 تا 8 سالگی و 20 درصد باقی‌مانده نیز تا 17 سالگی در افراد رخ می‌دهد. همین موضوع، به اهمیت محیط آموزش در سنین پیش از مدرسه، تأکید داشته و به دغدغۀ اندیشمندان حوزۀ کودک تبدیل شد. پس از آن، مراکز آموزشی پیش‌دبستانی و مهد کودک‌ها، با اهداف مشخصی تأسیس شدند. اساسی‌ترین هدف در این مراکز اجتماعی، رشد همه جانبۀ کودکان بوده که به توسعۀ مهارت‌های شناختی، فیزیکی، زبان‌شناختی، عقلانی، عاطفی، اجتماعی و شخصیتی کودکان منجر می‌شود. با گذر زمان، مهد کودک‌ها، دارای اهداف دیگری از جمله «نگهداری» کودکان نیز شدند. امروزه، مهد کودک، مکانی برای یادگیری اولیۀ رفتارها و روابط اجتماعی، زبان‌های خارجی، نقاشی، موسیقی و کارهای دستی است.

آموزش در مهد کودک

آموزش در مهد کودک، برنامه‌ای کودک‌محور است که از رویکرد بازی و فعالیت پیروی کرده و بر رشد کلی و همه جانبۀ کودک تمرکز می‌کند. در این آموزش، محیط بازی، محرکی برای رشد هوشی، کلامی، اجتماعی و عاطفی کودک فراهم کرده و او را برای ورود به دورۀ تحصیلات ابتدایی آماده می‌کند. کودک در این دوره، توانایی تعامل با محیط، مشارکت در فعالیت‌های گروهی و توانایی حل مسئله را نیز یاد می‌گیرد. دورۀ مهد کودک، در حقیقت، دوره‌ای است که در شکل دادن شخصیت کودک بسیار أثرگذار بوده و انضباط درونی کودک را بهبود می‌بخشد. نخستین دانستنی‌ها، مهارت‌ها و نگرش‌ها در همین محیط‌ها برای کودک اتفاق می‌افتند. دوره‌های آموزشی در دورۀ مهد کودک، باید شامل آموزش‌هایی به‌صورت غیرمستقیم باشند. روش‌های انتخاب شده باید با ویژگی‌های سنی کودک و واقعیت‌های زندگی او متناسب باشند. از جملۀ این روش‌ها می‌توان به بازی، مشاهده، گردش، بازدیدهای علمی، نمایش‌نامه، فیلم‌های کارتونی و انیمیشن، قصه‌گویی، کاردستی، خمیربازی، رنگ‌آمیزی و نقاشی و نیز حرکات بدنی ریتمیک اشاره کرد.

مزایای مهد کودک

دورۀ مهد کودک، دوره‌ای حساس و در حقیقت، دورۀ یادگیری و رشد ابعاد مختلف شخصیت کودک است. آموزش در مهد کودک‌ها برای کودکان فوایدی به شرح زیر دارد:

1. شناخت عواطف شخصیتی (خودآگاهی):که به‌معنای تشخیص هر احساس به‌همان صورتی است که بروز می‌کند. افرادی که نسبت به احساسات خود از اطمینان بیشتری برخودار هستند، زندگی خود را به شکل بهتری هدایت می‌کنند.
2. شناخت عواطف دیگران (همدلی)؛
3. برقراری ارتباط با دیگران؛
4. ایجاد روحیۀ همکاری و کمک به دیگران؛
5. ایجاد حس مسئولیت‌پذیری.

معایب مهد کودک

1. کودکان، در محیط نامناسب، رفتارهای پرخاشگرانه و ناآرام را آموزش می‌بینند. از این موضوع، با انتخاب یک مهد کودک مناسب می‌توان پیش‌گیری کرد.
2. کودکانی که زمان زیادی را در مهد کودک‌ها به سر می‌برند، بیشتر، افرادی غمگین و ترسو هستند.
3. دور بودن مداوم از مادر، کودک را پرخاشگر می‌کند.

ویژگی‌های مهد کودک خوب

1. روان‌شناسان حوزۀ کودک، نسبت مربیان به کودکان را در یک مهد کودک مناسب، نسبت 1 به 3 اعلام کرده‌اند؛
2. وجود فضای بازی مناسب برای کودکان؛
3. تلاش مربیان در زمینۀ رشد کودک؛
4. ارائۀ بازی‌های مناسب با رده‌های سنی مختلف کودکان توسط مربیان آنها.

طراحی مهد کودک

در سنین 4 تا 7 سالگی، قوۀ تخیل کودکان از محیط تأثیر بیشتری می‌گیرند. به کارگیری ایده‌های حاصل از طراحی فضاهای مخصوص کودکان منجر به افزایش انگیزۀ کودکان به بازی، قدرت تخیل و پرورش خلاقیت در آنها می‌شود. کارشناسان، بر این باورند که رنگ، اولین هویتی است که کودک تشخیص داده و به‌راحتی در ذهن کودکان نفوذ می‌کنند. رنگ‌ها، به‌عنوان یکی از عناصر وابسته در طراحی محیط مهد کودک‌ها، در بهبود عملکرد فیزیکی و روانی فضا تأثیری به‌سزا داشته و در شخصیت کودکان منجر به ایجاد تجربه‌های هیجانی و روانی می‌شوند. استفادۀ صحیح از رنگ‌ها، می‌تواند کودکان را به کسب دانش و نیز آرامش ترغیب کند.

منابع

• جلیلی، تورج و دیگران، «بررسی نقش رنگ بر کالبد مهد کودک و تأثیر آن از بعد روانشناسی محیط»، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین، 1395ش.
• رجائی، زهرا، «نقش مهد کودک و پیش دبستانی در تربیت کودکان»، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین، 1395ش.
• ریاحی، غلامحسین، رمز و راز دنیای کودک، چ1، تهران، اشراقیه، 1370ش.
• کول، ونیتا، برنامه آموزش و پرورش، به‌ترجمه فرخنده مفیدی، تهران، سمت، 1386ش.
• موسوی، اطهره سادات و کامیابی، میترا، «مقایسۀ نقش آموزش‌های مهد کودک در شناخت عواطف شخصی و شناخت عواطف دیگران و برقراری ارتباط با دیگران در کودکان مهد کودکی و غیر مهد کودکی»، کنفرانس سالانۀ رویکردهای نوین پژوهشی در علوم انسانی، 1394ش.
• نقره‌کار، عبدالحمید و دیگران، «طراحی فضای مهد کودک بر اساس رابطۀ بین صفات خلاقیت و ایده های معمارانه»، فصلنامۀ نوآوری های آموزشی، شمارۀ 32، سال 8، 1388ش.