موزه
موزه؛ مکانی برای گردآوری، نگهداری و نمایش مجموعه‌ای از آثار باستانی، تاریخی، صنعتی و هنری
موزه، جای مخصوص عتیقه‌جات است[۱] که به آن گنجینه و متحف نیز می‌گویند.[۲] این کلمه را فرانسویان از زبان یونانی گرفته‌اند. در گذشته، اصطلاحاتی همچون عجايب‌خانه، نفيس‌خانه، چيني‌خانه، آئينه‌خانه و مانند این‌ها را برای مراکز نگهداری از اشیاء و گنجینه‌ها در ایران به کار می‌بردند؛ مانند مرکزی بهنام چینی‌خانه در آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی.
کارکرد موزه
موزه‌ها همانند سایر عناصر اجتماعی، منعکس‌کننده‌ی سطح فرهنگ، گرایش‌ها و آروزهای جوامعِ خود هستند.[۳] هدف از ایجاد موزه‌ها، براساس آن‌چه شورای بین‌المللی موزه‌ها بیان کرده به این شرح است: «موزه مؤسسه‌ای دائمی و بدون هدف مادی است که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها، پژوهش در آثار و شواهد به‌جای‌مانده انسان و محیط‌زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به‌ویژه به نمایش گذاردن آن‌ها به منظور بررسی و بهره معنوی است».[۴]
انواع موزه‌ها
در جوامع امروزی، انواع موزه‌های هنری (هنرهای زیبا، هنرهای کاربردی)، صنایع‌دستی، باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، قوم‌شناسی، تاریخی، تاریخ فرهنگی، تاریخ نظامی، فناوری، نقشه، سکه‌شناسی، گیاه‌شناسی، تمبرشناسی، تخصصی، علمی، فنی و صنعتی و نیز موزه‌های طبیعی و تاریخ طبیعی، ایجاد شده‌اند.[۵]
پیشینه موزه در ایران
نخستین آشنایی رسمی ایران با شیوه جدید موزه‌ها، در 1290ق با سفر ناصرالدین‌شاه قاجار به اتریش و بازدید از نمایشگاه بین‌المللی وین رخ داد.[۶] پس از این سفر و بازدید از موزه‌های خارجی دیگر، موزه‌ای از جواهرات گرانبها، سکه‌های نفیس، آثار علمی و مهمات جنگی قدیمی، سازه‌های سفالی، نقاشی‌های بی‌نظیر و مجسمه‌ها در ارگ سلطنتی قاجار ایجاد شد. در کنار این موزه، کتابخانه‌ای نیز برپا شد که در آن چندین هزار کتب خطی قرار داده شد. بازدید از این موزه در ابتدا، ویژه‌ی اشراف و بزرگ‌زادگان بود.
در شهریور 1289ش قانون اداری وزارت معارف ایران تصویب شد که بندهایی از آن، بر نگهداری آثار قدیمی، نظارت بر آن‌ها و تشکیل موزه‌ها تأکید داشت. پس از تصویب این قانون، اداره کل باستان‌شناسی تأسیس شد و در ادامه، موزه‌هایی بنا شد و آئین نامه‌هایی در رابطه با آن‌ها وضع گردید. در 1295ش موزه ملی در وزارت معارف تأسیس شد. این موزه در 1315ش به ساختمان امروزی موزه ایران باستان منتقل شد.[۷] در همان سال، تالارهای مناسبی به گنجینه‌های آستان قدس در مشهد و قم با نام موزه اختصاص داده شد[۸] و پس از آن در تهران و دیگر شهرها نیز موزه‌ها یکی پس از دیگری تأسیس شدند.[۹] پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور، نام موزه ایران‌باستان در سال 1367ش به «موزه ملی ایران» تغییر یافت.[۱۰]
موزه‌های معروف جهان
در جهان، موزه‌های معروف بسیاری وجود دارد که گنجینه‌ای غنی از انواع آثار هنری، تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده‌اند. از آن جمله می‌توان به «موزه‌ی لوور» پاریس در فرانسه، «موزه بریتانیا» در لندن، «موزه ملی چین»، «موزه متروپولیتن» در آمریکا، «موزه‌های واتیکان» و «موزه ارمیتاژ» در سن پترزبورگ اشاره کرد.[۱۱]
موزه‌های معروف ایرانی
از میان مهم‌ترین موزه‌های ایرانی، می‌توان به موزه‌های بزرگ و معروف زیر اشاره کرد: «ملی ایران»، «موزه آذربایجان» در تبریز، «موزه رضا عباسی»، «موزه آبگینه»، «موزه فرش ایران» در تهران، «موزه هنرهای معاصر» اصفهان، «مؤسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد» ، «کاخ‌موزه نیاوران »، «موزه علوم طبیعی» در بهاباد یزد، «خانه عباسی‌ها» در کاشان، «باغ عفیف‌آباد» شیراز، «عالی‌قاپو» اصفهان، «خانه عامری‌های کاشان»، «موزه قاجار» در تبریز، «موزه مردم‌شناسی» اردبیل، «موزه اسقف اعظم آرداک مانوکیان» (کلیسا) در تهران، «ارگ کریم‌خان»، «کاخ و موزه باغچه‌جوق»، «کاخ باغ فردوس» تهران، «خانه بهنام» در تبریز، «خانه بروجردی‌ها» کاشان، «چهل‌ستون»، «خانه مشروطه» اصفهان، «خانه مشروطه» تبریز، «موزه دکتر حسابی» تهران، «باغ ارم شیراز»، «باغ و عمارت عین‌الدوله» تهران، «باغ فین» کاشان، «حمام گنجعلی‌خان» کرمان، «موزه آبگینه و سفالینه» تهران، «کاخ گلستان»، «خانه حیدرزاده» تبریز، «خانه حریری» تبریز، «موزه تاریخ طبیعی» همدان، «کاخ هشت‌بهشت» اصفهان، «موزه حرم حضرت معصومه»، «باغ موزه دفاع‌مقدس»، «خانه شیخ‌الاسلام» اصفهان، «موزه عصرآهن» تبریز، «موزه بزرگ خراسان»، «کتابخانه و موزه ملی ملک» تهران، «کاخ مرمر» تهران، «عمرات مسعودیه» تهران، «موزه سنجش» تبریز، «موزه محرم» تبریز، «موزه موسیقی ایران» تهران، «موزه ملی خودرو» ایران، «موزه جواهرات ملی» تهران، «کاخ نیاوران»، «موزه سفال» تبریز، «موزه ماشین‌های اداری سفیر» تهران، «موزه علم و طبیعت» اهواز، «گالری راه ابریشم» تهران، «موزه ارتباطات» تهران، «تماشاگه زمان» تهران، «موزه عبرت» تهران، «موزه آب» یزد، «موزه پارینه‌سنگی زاگرس» کرمانشاه، «باغ نارنجستان قوام» شیراز، «خانه کاریکاتور ایران» تهران، «موزه حشره‌شناسی هایک میرزایانس» در تهران، «موزه قرآن و کتابت» تبریز.
پانویس
- ↑ آلن، دوگلاس. آ، موزه و وظايف آن، ترجمه عبدالرحمن اعتصامي صدري، تهران، اداره كل موزه‌ها، 1363ش، ص1.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه موزه
- ↑ Encyclopedia Britanica, by Encyc, Britanica, 1998, p.481.
- ↑ نفیسی، موزه‌داری، 1380ش.
- ↑ Encyclopedia, Americana, Grolier incorporated 1998, p.636.
- ↑ اداره کل موزه‌ها، بنياد و گسترش موزه در ايران، 1355ش، ص4-6.
- ↑ سعيديان، سرزمين و مردم ايران، 1383ش، ص 660 و 659.
- ↑ سيد كباري، موزه در اسلام با نگرش به جلوه‌هاي هنري موزه آستان مقدسة قم، 1375ش، ص61.
- ↑ Soucek,” Decorations”, in Encyclopedia Iranica, 1999, p189- 202.
- ↑ صمدي، راهنماي موزه آستان قدس،بي‌تا، ص12.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه موزه.
منابع
- آلن، دوگلاس. آ، موزه و وظايف آن، ترجمه عبدالرحمن اعتصامي صدري، تهران، اداره كل موزه‌ها، 1363ش.
- اداره کل موزه‌ها، بنياد و گسترش موزه در ايران، ایران، وزارت فرهنگ و هنر، بین، 2535، 1355ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- سعيديان، عبدالحسين، سرزمين و مردم ايران، تهران، علم و زندگي، چ2، 1383ش.
- سيد كباري، عليرضا، موزه در اسلام با نگرش به جلوه‌هاي هنري موزه آستان مقدسة قم، قم، امور فرهنگي آستانه مقدسه قم، 1375ش.
- صمدي، حبيب‌الله، راهنماي موزه آستان قدس، بي‌جا، بي‌نا، بي‌تا.
- نفیسی، نوشین‌دخت، موزه‌داری، تهران، سمت، 1380ش.
- Encyclopedia, Americana, Grolier incorporated 1998, V. 19, p. 635
- Encyclopedia Britanica, by Encyc, Britanica, 1998, V. 24.
- Soucek, Priscilla, P and Yahya Shahidi,” Decorations”, in Encyclopedia Iranica, Vol. VII, Mazad Publishers, 1999.