موزه‌های ایران
موزه‌های ایران؛ معرفی موزه‌های برتر ایرانی
موزه، مکانی است که در آن آثار هنری، تاریخی و باستانی نگهداری شده و در معرض دید عموم قرار می‌گیرند.[۱] گنجینه‌های ارزشمندی که حکایت‌گر فرهنگ و هنر ایرانی است امروزه در موزه‌های گوناگون در سراسر ایران نگهداری می‌شود و پذیرای علاقمندان است.
- موزه آستان قدس رضوی در شهر مشهد از موزه‌های بزرگ و قدیمی ایران است که از محل درآمد آستان قدس در سال 1324ش و در کنار حرم امام رضا ساخته شد. این موزه، شامل کتابخانه‌ی عظیمی است که از کتابخانه‌های درجه اول ایران شناخته می‌شود و شامل نسخ نفیس خطی قدیمی و نسخ منحصر به‌فردی است که در طول سالیانی دراز جمع‌آوری شده‌اند. مقبره شیخ بهایی نیز در همین موزه است.[۲]
- موزه ملی ایران در شهر تهران، شامل مجموعه آثاری گرانبها از دوران پیش از اسلام ، دوران پارینه‌سنگی قدیم و دوره اسلامی و پس از آن است. این موزه، به دو بخش ایران باستان و بخش ایران اسلامی تقسیم شده است. آثار نگهداری‌شده در این موزه بیان‌گر غنای فرهنگی، تمدنی، هنری و اقتصادی ایران در دوره‌های گوناگون تاریخی است.
- موزه پارس در باغ نظر شیراز، شامل اشیائی از دوران پیش و پس از اسلام است. ساختمان این موزه در سال 1315ش بنا شد و آرامگاه کریم‌خان زند نیز در همین مجموعه قرار دارد.
- موزه صلح تهران، عضو شبکه بین‌المللی موزه‌های صلح در جهان است. این موزه با نمایش آثار ویران‌گر و پیامدهای زیان‌بار جنگ بر جامعه انسان‌ها و محیط زیست، می‌کوشد تا فرهنگ صلح را در جهان بگستراند. این موزه، محیطی برای گفتگو و اجرای برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی است.[۳] بنیان‌گذاران این مجموعه، اعضای انجمن حمایت از قربانیان سلاح‌های شیمیایی در تهران هستند.[۴]
- موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران در 1380ش در بنایی به‌جا مانده از دوره قاجار، در امیرآباد تهران ایجاد شد. این موزه شامل ابزار و ادوات پزشکی از روزگاری بسیار دور تا امروز است. هدف این موزه، نمایش طب سنتی و نوین ایرانی و شناساندن جایگاه پزشکی ایران در سطح جهان است.[۵]
- موزه مردم‌شناسی در سال 1315ش با هدف معرفی و شناخت طبقات مختلف زندگی اجتماعی مردم از دو قرن پیش تا امروز و نیز معرفی صنایع‌دستی، کار و پیشه‌ی اقوام مختلف ایرانی تأسیس شد.[۶]
- تماشاگه زمان، موزه ساعت است که در یک خانه تاریخی مربوط به دوره قاجار در تهران تأسیس شده است. این بنا در سال 1382ش به ثبت آثار ملی رسید. در این موزه، مجموعه‌ای از ابزارهای زمان‌سنجی و گاه‌شمار گردآوری شده است.[۷] همچنین اشیاء مرتبط با زمان مانند ساعت آفتابی، ساعت شنی، ساعت آبی، ساعت سوختی، ساعت‌های مکانیکی دیواری، رومیزی، جیبی و مچی نیز در این موزه وجود دارند.
- موزه پارس در شیراز در سال 1314ش تأسیس شد اما ایده اوليه آن را به کریم‌خان زند منتسب کرده‌اند. این موزه بخشی از «باغ حکومتی نظر» است که در آن، آثار تاریخی و اشیاء گران‌بهای استان فارس و شیراز، نگهداری می‌شود.
- موزه ارتباطات یا موزه پست و تلگراف در تهران و در نخستین ساختمان اداره پست ایران، بنا شده است. نمونه‌هایی از کهن‌ترین نوشت‌افزارها، ابزارهای فرستادن بسته‌های پستی و چاپاری، تلفن‌های نخستین، تلگرام‌ها، تمبرها و دیگر ابزارآلات ارتباطی و مخابراتی از کبوتر نامه‌بر تا ماهواره به‌نمایش گذاشته شده است.[۸]
- موزه قرآن و کتابت تبریز یکی از موزه‌های معروف ایران است که در مسجد صاحب‌الامر این شهر ایجاد شده است. در این موزه، انواع کتب قرآنی و نسخ نفیسی از بزرگان خوشنویسی ایران نگهداری می‌شود. یکی از آن نسخه‌های قرآنی، دست‌خط منسوب به امام رضا است. انواع پلاک‌های فلزی، قلم‌دان‌ها و ظروف سفالی نیز در این موزه نگهداری می‌شود.
- خانه عباسیان در کاشان نیز به‌دلیل بهره‌مندیی از معماری و تزئینات، حائز اهمیت است و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این خانه در محله سلطان امیراحمد کاشان در سال 1250 هجری در دوره قاجاریان ساخته شده است. وسعت این مجموعه بیش از 5 هکتار، زیربنای آن بالغ بر 7 هکتار و ساخت آن حدود 20 سال زمان برده است. جلوه‌های اصیل معماری ایرانی ـ اسلامی این مجموعه چنان زیبا و چشم‌نواز است که در فهرست کسب جایزه زیباترین بنای مسکونی ایرانی ـ اسلامی قرار گرفت.[۹]
- موزه قاجار، در تبریز، در سال 1385ش پس از یک دوره مرمت و بازسازی، به‌طور رسمی راه‌اندازی شد. این عمارت تاریخی در دوره «ناصرالدین‌شاه قاجار» و به فرمان «امیرنظام گروسی» ساخته شد. این بنا در سال 1370ش توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و سپس در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید. زیربنای این عمارت 2 طبقه، حدود 1500 متر مربع است. شیشه‌های رنگی، گچ‌بری‌ها، آینه‌کاری‌ها، حوض‌های آب، ستون‌های استوار و تالارهای این عمارت از جمله عوامل زیبایی آن محسوب می‌شود.[۱۰] تالارهای طبقه بالای این مجموعه شامل تالارهای سکه، بافته، آبگینه، فلزات، موسیقی و خاتم؛ و تالارهای زیرزمین آن عمارت، شامل تالارهای سنگ، اسلحه، رجال و فرامین، معماری و شهرسازی، قفل و فانوس است.
- موزه عبرت ایران، ساختمانی در محل باغ ملی تهران است که در دوره پهلوی به «توقیف‌گاه»، «زندان موقت شهربانی»، «زندان زنان» و در نهایت «زندان کمیته مشترک ضد خرابکاری» معروف شد. این ساختمان که پیش از انقلاب اسلامی برای بازجویی و شکنجه‌ی مخالفین حکومت پهلوی استفاده می‌شد، در سال 1379ش به موزه عبرت تبدیل شد.[۱۱]
- موزه مردم‌شناسی اردبیل، همان حمام آقانقی است که در دوره ایلخانی بنا شد. اولین بازسازی این بنا در دوره قاجاریان توسط «آقانقی موتمن الرعایا» انجام گرفت. این اثر در سال 1376ش به ثبت آثار ملی رسیده و به‌عنوان موزه مردم‌شناسی، تعدادی مجسمه مومی در آن قرار داده شد تا شیوه زندگی مردم اردبیل، فرهنگ، آداب و رسوم، پوشش، آئین‌ها و حتی شیوه غذاپختن آن‌ها را بازنمایی کند.[۱۲]
- موزه آب در بندرعباس، موزه‌ای است که در آن، انواع کوزه، انواع خمره‌های آب، خمره‌های سنگی، مشک و تصاویری از ظروف آب و چاه‌ها و هر چیزی که مرتبط با آب است، نگهداری می‌شود. قدمت بنای این موزه به دوره صفویه برمی‌گردد که اخیرا به‌صورت زیبایی بازسازی شده است.[۱۳]
- موزه آذربایجان در جوار مسجد کبود در شهر تبریز بنا شده و دومین موزه باستان‌شناسی ایران پس از موزه ملی ایران به‌شمار می‌رود و آثاری هنری از دوران پیش و پس از اسلام را در خود جای داده است. یکی از سالن‌های این موزه، ويژه‌ی سکه‌ها و مُهرهای تاریخی ایران است.
- موزه پارینه‌سنگی زاگرس، موزه‌ای تخصصی در کرمانشاه و نخستین موزه پارینه‌سنگی خاورمیانه است. این موزه شامل ابزارآلات سنگی و استخوان‌های انسان از دوره‌های پارینه‌سنگی در ایران و سایر کشورهای دنیا است. قدیمی‌ترین اثر این مجموعه، ابزاری از سنگ است که قدمتی یک میلیون ساله دارد. در این مجموعه آثاری از جمجمه انسان نئاندرتال، انسان هوشمند و تصاویر بازسازی شده از شکارچیان عصر سنگ وجود دارد.[۱۴]
- کاخ باغ فردوس در منطقه شمیرانات تهران در 1376ش به ثبت آثار ملی رسیده است. این عمارت به‌سبک معماری دوران قاجار بنا شده و به گوش‌فیل معروف است. بعدها، ساختمانی دیگر در قسمت جنوبی باغ با استفاده از سنگ‌های مرمر اعلای یزد و به‌دست معماران زبردست اصفهانی و یزدی ساخته شد. ساختمان موجود، در سال 1350ش به مرکز فرهنگی، هنری و نمایشگاهی تبدیل شد. در سال 1352ش، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران در این عمارت مستقر شدند.
- موزه فرش ایران، در سال 1356ش در تهران برپا شد. گلیم و فرش‌های نفیس این مجموعه، حاصل دست هنرمندانی از سراسر ایران است. هدف این موزه، پژوهش در پیشینه و کیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش ایرانی است. نمای بیرونی این بنا همچون دار قالی، طراحی شده است.
- خانه مشروطه اصفهان که با نام‌هایی همچون «خانه مشروطیت اصفهان»، «خانه مشروطه مشروعه اصفهان» و «خانه نورالله نجفی اصفهانی» نیز خوانده می‌شود، مکان گردهم‌آیی آزادی‌خواهان جنبش مشروطه از جمله علما، روشنفکران و رجال سیاسی بوده است. این بنا دارای دو شاه‌نشین، دو حیاط اندرونی و 12 اتاق است. اتاق‌های هفت‌دری این عمارت، از دو طرف شیشه‌کاری است و تالارهای آن با گچ‌بری و نقاشی‌های منحصر به فرد مزین شده است.[۱۵]
- خانه کاریکاتور ایران، توسط شهرداری تهران در سال 1375ش بنا شد. این موزه با هدف شناسایی، مهارت‌آموزی، سازمان‌دهی کاریکاتور و کارتون (پویانمایی) در ایران و حمایت از کاریکاتوریست‌ها و معرفی آثار آن‌ها ایجاد شد. این مرکز، با همکاری مرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نمایشگاه دوسالانه کاریکاتور تهران را نیز برگزار می‌کند.
- موزه دکتر حسابی در سال 1371ش در خانه‌ی این فیزیک‌دان و دانشمند ایرانی ایجاد شد. وسایل شخصی، مدارک علمی، مدارک تحصیلی، نشان‌ها و تقدیرنامه‌های دریافتی و عکس‌های قدیمی او در این موزه نگهداری می‌شود.
- موزه حشره‌شناسی هایک میرزایانس، با بیش از 4 میلیون نمونه حشره، تنها مرجع رسمی شناسایی و رده‌بندی حشرات و کامل‌ترین موزه جانورشناسی ایران است. این موزه همچنین شامل صدها نمونه تیپ از جمله هلوتیپ، الوتیپ و پاراتیپ‌های متنوع است.[۱۶]
- باغ ارم، باغی ایرانی در شهر شیراز است که شامل چندین بنای تاریخی متعلق به سده دهم و یازدهم هجری و یک باغ گیاه‌شناسی است. اساس این باغ در دوران سلجوقیه بنا نهاده شد و در دوران کریم‌خان زند، به مرمت و بازسازی و گسترش آن پرداخته شد. در زمان قاجاریه و پهلوی نیز این باغ، مقر سران ایل قشقایی بود.[۱۷] این باغ، به‌علت تنوع گیاهی بسیار بالا از نقاط مختلف جهان، در 1390ش در فهرست میراث جهانی ثبت گردید.
- باغ فین کاشان، باغی ایرانی است که در آن حمامی به نام «حمام فین» قرار دارد. در این حمام، امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین‌شاه را به قتل رساندند. قدمت این باغ و بناهای آن به‌دوران صفویان برمی‌گردد. وسعت مجموعه باغ فین حدود 23 هزار مترمربع است. این باغ تاریخی، یکی از پربازدیدترین اماکن تاریخی در استان اصفهان است.[۱۸]
- موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران، موزه تخصصی شیشه و سفال در تهران است. ساختمان این موزه، بنایی تاریخی مربوط به دوره قاجار است که در 1377ش به‌عنوان اثر ملی ثبت شد. در طراحی داخلی این مجموعه، از ستون‌های تخت‌جمشید و سایر معماری‌های اصیل ایرانی بهره گرفته شده است.[۱۹] قدیمی‌ترین آثار شیشه‌ای موجود در این موزه، زیورآلات مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد است. کهن‌ترین سفال موجود در این موزه نیز مربوط به هزاره ششم پیش از میلاد است.[۲۰]
- موزه تاریخ طبیعی همدان، انواع گونه‌های حیوانی، گیاهی و طبیعی اقلیم ایران و جهان را در خود جای داده است. در این مجموعه گرانبها، هزاران نمونه زنده و سنگ‌واره از گونه‌های گیاهی، پستاندارن، پرندگان، خزندگان، حشرات و آبزیان به‌شیوه مدرن و کاملا علمی نگهداری می‌شود.[۲۱]
- باغ موزه دفاع مقدس و یا «موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس»، یکی از جاذبه‌های گردشگری در شهر تهران و از بزرگ‌ترین موزه‌های کشور است که از بخش‌های مختلفی مانند آمفی‌تئاتر، دریاچه مصنوعی و تالارهای هفتگانه تشکیل شده است.[۲۲]
- موزه صنعت برق ایران، از موزه‌های تاریخی، صنعتی و آموزشی در تهران است که در 1374ش در مساحتی بالغ بر 4500 متر مربع ساخته شد. این موزه در جای اصلی یکی از قدیمی‌ترین نیروگاه‌های ایران تأسیس شد.
الماس دریای نور در موزه جواهرات ملی ایران - موزه بزرگ خراسان، اولین موزه استاندارد در ایران بعد از انقلاب است. این موزه در مشهد و در مساحتی حدود 18000 متر مربع ایجاد شده است. هدف از ایجاد این موزه، گردآوری و نگهداری آثاری از پهنای جغرافیایی ماوراءالنهر است که شامل کشورهایی چون تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان و افغانستان می‌شود.[۲۳]
- موزه سنجش در فضای خانه سلماسی در شهر تبریز بنا شده است. در این موزه، انواع ابزارهای توزین مانند ترازوهای زرگری، قپان‌های بزرگ میادین بار، سنگ‌وزنه‌ها، پیمانه‌های نفتی، وسایل مربوط به علم نجوم و ابزارهای سنجش مربوط به علم هواشناسی، قطب‌نماها و ساعت‌های قدیمی به‌نمایش گذاشته شده است. در این موزه، یک تنه درخت 5 میلیون ساله نیز نگهداری می‌شود.
- موزه محرم از موزه‌های مردم‌شناسی ایران در شهر تبریز است. انواع پرچم، چراغ، شمع، طوق، علم، گهواره‌های نذری، ابزار و نوشته‌های مربوط به عزاداری و تعزیه‌خوانی در این مجموعه نگهداری می‌شود.
- موزه موسیقی ایران در شهر تهران با هدف حفظ میراث موسیقایی ملی، معرفی آثار و تولیدات گذشتگان و تکریم اساتید این حوزه هنری در سال 1388ش برپا شد.[۲۴]
- موزه ملی خودروی ایران، در کیلومتر 11 بزرگراه شهید لشگری در تهران، در سال 1382ش با هدف نمایش مجموعه خودروهای لوکس، آنتیک و قدیمی ایجاد شد.
- موزه جواهرات ملی ایران در خزانه بانک مرکزی ایران، در خیابان فردوسی تهران شامل مجموعه‌ای از زیباترین و گران‌بهاترین جواهرات است.
- موزه دکتر محفوظی، یکی از موزه‌های شخصی و غیردولتی در تهران است که بزرگ‌ترین موزه شخصی خاورمیانه شمرده می‌شود و شامل بیش از 120 هزار اثر فرهنگی، تاریخی و هنری است.[۲۵]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه موزه.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه موزه.
- ↑ «موزه صلح تهران»، پایگاه اطلاع‌رسانی موزه صلح تهران.
- ↑ «ایران خواستار نابودی سلاح‌های کشتار جمعی تا سال 2020 است»، روزنامه اعتماد.
- ↑ «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی: تاریخچه موزه»، وبسایت دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه موزه.
- ↑ «موزه ساعت-تماشاگه زمان»، وبسایت مکان‌بین.
- ↑ «آشنایی با موزه ارتباطات-تهران»، وبسایت همشهری آنلاین.
- ↑ «خانه عباسیان معماری شاهکار در دل تاریخ»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ «راهنمای موزه»، معاونت فرهنگی و ارتباطات سازمانی میراث فرهنگی آذربایجان شرقی، 1386ش.
- ↑ «از میدان مشق تا موزه عبرت»، وبسایت موزه عبرت ایران.
- ↑ «حمام آقاتقی (ظهیرالاسلام)»، موزه مردم‌شناسی اردبیل، 1400ش.
- ↑ زنده‌دل، مجموعه کتاب‌های راهنمای جامع ایرانگردی استان هرمزگان، ج1، 1998م.
- ↑ «نمایش انسان نئاندرتال در موزه پارینه‌سنگی کرمانشاه»، وبسایت جام‌جم آنلاین.
- ↑ «خانه مشروطیت اصفهان متعلق به حاج‌آقا نورالله نجفی رهبر سیاسی اصفهان در عصر مشروطه»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «موزه حشرات هایک میرزایانس»، وبسایت وزارت جهاد کشاورزی.
- ↑ خرمایی، شیراز یادگار گذشتگان، 1380ش، ص87.
- ↑ «باغ فین پربازدیدکننده‌ترین اثر تاریخی استان اصفهان است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).
- ↑ «موزه آبگینه و سفالینه»، ایرنا.
- ↑ «خانه قوام السلطنه و موزه آبگینه»، وبسایت دالاهو.
- ↑ ابراهیمی، سیمای میراث فرهنگی همدان، 1382ش، ص178.
- ↑ «موزه دفاع مقدس، بزرگ‌ترین موزه جهان اسلامی است»، وبسایت مهرنیوز.
- ↑ «موزه بزرگ خراسان»، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی.
- ↑ «افتتاح حوزه موسیقی با حضور بزرگان»، وبسایت همشهری انلاین.
- ↑ موزه نسخ خطی و آثار فرهنگی دکتر صادق محفوظی، در وبسایت موزه دکتر محفوظی.
منابع
- «آشنایی با موزه ارتباطات-تهران»، وبسایت همشهری آنلاین، تاریخ بارگذاری: 2 اسفند 1387ش.
- ابراهیمی، پروین، سیمای میراث فرهنگی همدان، تهران، سازمان میراث فرهنگی، 1382ش.
- «از میدان مشق تا موزه عبرت»، وبسایت موزه عبرت ایران، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- «افتتاح حوزه موسیقی با حضور بزرگان»، وبسایت همشهری آنلاین، تاریخ بارگذاری: 22 آبان 1388ش.
- «ایران خواستار نابودی سلاح‌های کشتار جمعی تا سال 2020 است»، روزنامه اعتماد، شماره 1778، مهر 1387ش.
- «باغ فین پربازدیدکننده‌ترین اثر تاریخی استان اصفهان است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، تاریخ بارگذاری: 9 فروردین 1397ش.
- «حمام آقاتقی (ظهیرالاسلام)»، موزه مردم‌شناسی اردبیل، ایسنا، تاریخ بارگذاری: 4 فروردین 1398ش.
- «خانه عباسیان معماری شاهکار در دل تاریخ»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ بارگذاری: 25 آبان 1396ش.
- «خانه مشروطیت اصفهان متعلق به حاج‌آقا نورالله نجفی رهبر سیاسی اصفهان در عصر مشروطه»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگذاری: 19 اسفند 1392ش.
- «خانه قوام‌السلطنه و موزه آبگینه»، وبسایت دالاهو، تاریخ بارگذاری: 22 خرداد 1399ش.
- خرمایی، محمدکریم، شیراز یادگار گذشتگان، شیراز، تخت جمشید، 1380ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- «راهنمای موزه»، معاونت فرهنگی و ارتباطات سازمانی میراث فرهنگی آذربایجان شرقی، 1386ش.
- زنده‌دل، حسن، مجموعه کتاب‌های راهنمای جامع ایرانگردی استان هرمزگان، ج1، بي‌جا، مؤسسه تحقیقات و انتشارات کاروان جهانگردان، 1998م.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- «موزه آبگینه و سفالینه»، ایرنا، تاریخ بارگذاری: 12 دی 1398ش.
- «موزه بزرگ خراسان»، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- «موزه حشرات هایک میرزایانس»، وبسایت وزارت جهاد کشاورزی، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- «موزه دفاع مقدس، بزرگ‌ترین موزه جهان اسلام است»، وبسایت مهرنیوز، تاریخ بارگذاری: 24 تیر 1397ش.
- «موزه ساعت-تماشاگه زمان»، وبسایت مکان‌بین، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- «موزه صلح تهران»، پایگاه اطلاع‌رسانی موزه صلح تهران، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی: تاریخچه موزه»، وبسایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- «موزه نسخ خطی و آثار فرهنگی دکتر صادق محفوظی»، وبسایت موزه دکتر محفوظی، تاریخ بازدید: 27 مهر 1400ش.
- «نمایش انسان نئاندرتال در موزه پارینه‌سنگی کرمانشاه»، وبسایت جام‌جم آنلاین، تاریخ بارگذاری: 21 مهر 1388ش.