موسیقی عروسی

موسیقی عروسی، استفاده از نغمه‌ها و آوازهای شادمانه در مراسم عروسی. موسیقی عروسی، در گذشته بر اساس سنت‌های فرهنگی گزینش می‌شد و امروزه بیشتر بر اساس ترجیحات عروس و داماد، تعیین می‌شود. این موسیقی که در طول، قبل و بعد از مراسم عروسی نواخته می‌شود، به‌صورت زنده توسط نوازندگان و خوانندگان یا با استفاده از آهنگ‌های ضبط شده اجرا می‌شود. عروسی بدون موسیقی در بسیاری از خرده‌فرهنگ‌ها متداول نیست، اما برخی می‌کوشند که مراسم عروسی را بدون موسیقی برگزار کنند. برای موسیقی عروسی می‌توان از موسیقی‌های حلال یا مولودی‌خوانی استفاده کرد. هزینه موسیقی در افزایش هزینه‌های مراسم عروسی اثرگذار است.

تاریخچه

در جهان

موسیقی عروسی گاهی به‌عنوان بخشی از مراسم مذهبی عروسی، اجرا می‌شود. برای مثال، پیروان آیین‌های هندو و بودا، موسیقی و رقص‌های مذهبی برگزار می‌کنند تا برکت و خوشبختی را بر عروس و داماد به ارمغان آورند. در تاریخ میانه و نیمة اول دوره مدرن اروپا، ترانه‌ها و قطعات موسیقی زنده توسط نوازندگان و خوانندگان حرفه‌ای در مراسم عروسی اجرا می‌شد. در این مراسم‌ها، موسیقی به‌عنوان بخشی از جشن و آمیزش خانواده‌ها نقش داشتند. در آمریکای قرن بیستم، باند‌ها و گروه‌های موسیقی زنده در مراسم عروسی با اجرای قطعات موسیقی مختلف، فضای شاد و جشنی را برای مهمانان فراهم می‌کردند. در کشورهایی مانند چین، ژاپن، کره و تایلند نیز سنت‌های موسیقی محلی و مراسم‌های خاصی به همراه آهنگ‌ها و سازهای خاص، در مراسم عروسی استفاده می‌شوند. در غرب آسیا و کشورهای عربی، موسیقی نقش مهمی در مراسم عروسی دارد و رقص‌های محلی به همراه آهنگ‌ها و سازهای خاصی در مراسم عروسی اجرا می‌شوند. در برخی مراسم‌ها، درام‌ها و موسیقی سنتی مذهبی نیز برای ارمغان آوردن خوشبختی و برکت بر عروس و داماد به کار می‌رود. در هند و پاکستان، رقص‌های سنتی و قطعات موسیقی مختلف جزئی از مراسمات پرطرفدار و پرشور عروسی است و جزئی از هویت فرهنگی این مناطق محسوب می‌شود.

در افغانستان

موسیقی عروسی در افغانستان بخش مهمی از فرهنگ و سنت این کشور است. این موسیقی تنوع زیادی دارد و از منطقه‌ای به منطقه دیگر و از قومی به قوم دیگر متفاوت است. با این حال، برخی از عناصر مشترک در موسیقی عروسی افغانستان وجود دارد، مانند:

1. استفاده از سازهای سنتی: در موسیقی عروسی افغانستان از سازهای سنتی مختلفی مانند‌هارمونیه، دوتار، رباب، طبله، سنج و دهل استفاده می‌‌‌‌شود.
2. آوازخوانی زنده: خواننده‌ها در موسیقی عروسی افغانستان نقش مهمی دارند. آنها اشعاری در مورد عشق، شادی و زندگی مشترک می‌خوانند.
3. موسیقی مدرن: علاوه بر موسیقی سنتی، موسیقی مدرن در عروسی‌های افغانستان رواج یافته است. آهنگ‌های پاپ ایرانی و هندی در کنار آهنگ‌های جدید افغانستانی نیز در این جشن‌ها پخش می‌شوند.

موسیقی عروسی در کابل، پایتخت افغانستان، متنوع است. در این شهر، اغلب از سازهای موسیقی محلی مانند رباب، تمبور، دهل و سه‌تار برای اجرای موسیقی عروسی استفاده می‌شود. همچنین، برخی از مراسم عروسی در کابل با حضور گروه‌های موسیقی حرفه‌ای برگزار می‌شود. هرات و کابل دو منطقه با سنت‌های دیرینه در موسیقی محلی افغانستان هستند. . سبک موسیقی محلی هرات با عنوان هراتی شناخته می‌شود. ترانه‌های فولکلوری فراوانی در هرات وجود دارد که مردم با آن‌ها آشنا بوده و معمولاً در مراسم عروسی زمزمه می‌شوند. با وجود اینکه کابل مرکز فرهنگی افغانستان است، اما هرات به عنوان وطن موسیقی سنتی افغانستان شناخته می‌شود و نیز به موسیقی ایرانی نزدیک‌تر است. در عروسی‌های هزاره، معمولاً از ساز رباب، تمبور و دهل برای اجرای موسیقی استفاده می‌شود. در عروسی‌های پشتون نیز، موسیقی بسیار مهم است. در این مراسم، معمولاً از ساز سه‌تار و دهل برای اجرای موسیقی استفاده می‌شود. طالبان پس از به قدرت‌رسیدن در افغانستان در سال 2021م، در تاریخ 21 خرداد 1402ش قانون ممنوعیت استفاده از موسیقی در محفل‌های عروسی را صادر و برای متخلفان مجازات‌هایی را تعیین کرد.

در ایران

در فرهنگ ایرانی، همواره موسیقی در مراسم عروسی وجود داشته است. شاهنامه، درباره عروسی زال و رودابه، اشاره به استفاده از سازها، آواز و رقص دارد. در هر شهر و منطقه، در مراحل مختلف عروسی، مراسم خاصی برگزار می‌شود. در جشن عروسی، معمولاً با موسیقی، رقص و ترانه‌خوانی، پای‌کوبی و شادمانی صورت می‌گیرد. اسامی این ترانه‌ها در مناطق مختلف متفاوت است. همچنین، در برخی مناطق، مولودی‌خوانی و خواندن اشعار در منقبت حضرت علی نیز رایج است. در برخی مناطق مانند تهران در دوران قاجار، مداح و مولودی‌خوان دعوت می‌کردند. در اردکان، مداحی و خواندن اشعار مذهبی هنگام آوردن عروس به خانه داماد رایج است. در سیستان و بلوچستان اشعاری با مضامین مذهبی، تاریخی و عشقی به نام الوکه خوانده می‌شود. در برخی روستاهای خراسان، نوازندگان محلی به نام عاشیق به هنرنمایی می‌پردازند. در لامِرد فارس، کولی‌ها با ساز و دهل مجلس عروسی را گرم می‌کنند. در عروسی‌های لرستان رقصی به نام دَس‌گرفتن اجرا می‌شود. در میان عشایر ممسنی فارس، زنان با رقص چوپی و مردان با رقص جنگ‌نامه به شادی می‌پردازند. در کلاردشت، لرگان کجور، خراسان و احمدآباد جرقویه رقص چوپی مرسوم است. در اویهنگ، مردان و زنان جداگانه به رقص و پای‌کوبی می‌پردازند. در کوچصفهان گیلان تشت‌زنی و رقص گیله‌مردی مرسوم است. در نایین هنگام بردن عروس به منزل داماد، تنبک و سرنا نواخته می‌شود. در سیرجان در مجلس زنانه «داریه» می‌زدند و آبادون (اشعار خاص جشن عروسی) می‌خواندند. در عروسی‌های گیلان ترانه‌هایی چون شورته، دترخون باجیه، زرنگیس، اهه بگو، بهار کله گندمه و لاکودونه خوانده می‌شود. در برخی مناطق مانند گلستان، هنگام بردن عروس به خانه داماد، شادباش‌گفتن شروع می‌شد و می‌خواندند: «هاشاباش،‌هاباش، عاروس آوردیم،‌هاشاباش...» . در تنکابن و رامسر ترانۀ «جان می‌طوبَی» شنیده می‌شد. در کهگیلویه زنان و دختران به آوازخوانی دسته‌جمعی می‌پرداختند. در فارس لوطی‌ها ترانه‌هایی مانند «شالا دوماد خوشش بو، ایشالا» می‌خواندند. در چهارمحال و بختیاری ترانۀ دی‌المان و ترانه‌های دیگری مانند مریم گُل مو، بَم‌بَم وای، سبزه نمک‌دار، غریبونه، دهکردی، حیدرآقا، ‌ای خدا و عروس‌برونِ امشو خوانده می‌شود. در سمنان، زنان خانوادۀ داماد هنگام ورود به منزل عروس ترانۀ «آ شَباش شَباش» را می‌خوانند. در تهران دورۀ ناصری هنگام عروس‌کشان ترانه‌ای به این مضمون خوانده می‌شد: «عروس ما عیبی نداره/ هزارویک هنر در پنجه داره».

احکام فقهی موسیقی در عروسی

احکام مرتبط با رقص، دست‌زدن و موسیقی در عروسی همیشه مورد سؤال بوده است؛ فقهای شیعه معتقدند که موسیقی به دو نوع لهوی و غیرلهوی تقسیم می‌شود. موسیقی لهوی حرام است و شامل آهنگ‌هایی می‌شود که در مجالس گناه و فساد و عیش و نوش استفاده می‌شود. این نوع موسیقی انسان را از خدا و فضایل اخلاقی دور می‌کند و به سمت بی‌بندوباری و گناه سوق می‌دهد. گاهی شخصیت نوازنده یا کلام همراه آهنگ یا مکان و یا سایر شرایط در اینکه موسیقی تحت عنوان موسیقی مطرب و لهوی حرام و یا عنوان حرام دیگر قرار بگیرد، مؤثر است. اما فقها موسیقی غیرلهوی را جایز می‌دانند. همچنین فقهای شیعه تفاوتی بین موسیقی مجاز و غیر مجاز قایل نیستند. به این معنا که تفاوتی ندارد که موسیقی از مراجع قانونی، مجوز دریافت کرده است یا نه؛ بلکه ملاک همان موسیقی لهوی و غیرلهوی بودن است. همچنین استفاده از آلات موسیقی که نوعا در لهو و لعب به‌کار می‌روند و منفعت حلالی دربر ندارند را جایز نمی‌دانند. البته استفاده از آلات موسیقی که بتوان با آن موسیقی غیرلهوی را نواخت، جایز می‌دانند. فقها نواختن دف و دایره در عروسی توسط زنان را نیز با قاعده غنای لهوی و غیرلهوی مرتبط می‌دانند. به این معنا که دایره از آلات موسیقی است، چه حلقه‌دار باشد یا بدون حلقه؛ لذا اگر کیفیت زدن، لهوی باشد جایز نبوده و اگر غیرلهوی باشد جایز است. همچنین تفاوتی بین دایره و قابلمه و غیر آن نیست. ملاک در تشخیص این موارد و تطبیق حکم بر موضوع، برعهده عرف گذاشته شده است.

چالش‌های موسیقی عروسی

موسیقی عروسی جنبه‌های مثبت مختلفی دارد که از جمله آنها می‌توان به سرگرمی و تفریح، ایجاد خاطرات خوش از مراسم عروسی و توجه به سنت و فرهنگ محلی اشاره کرد؛ اما چالش‌هایی نیز وجود دارد که عدم توجه به این موارد می‌تواند مشکلاتی را به‌دنبال داشته باشد که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. سلیقه‌های مختلف: خانواده‌های عروس و داماد به‌همراه فامیل‌ها، سلایق مختلفی دارند که توجه به همه سلیقه‌ها تقریبا غیرممکن است. مخصوصا اگر زوجین دغدغه اجرای مراسم حلال و به‌دور از گناه را داشته باشند، با چالش بیشتری مواجه خواهند بود. چرا که احتمالا عده‌ای از مهمان‌ها تمایل به موسیقی حرام دارند.
2. تناسب با فرهنگ و ارزش‌ها: امروزه بسیاری از مردم بر این تصور هستند که بدون موسیقی حرام نمی‌توان مراسم عروسی را برگزار کرد؛ در صورتی که بسیاری از متدینین با استفاده از انواع موسیقی حلال و برنامه‌های شاد دیگر، مراسم عروسی شاد و خاطره‌انگیزی برگزار می‌کنند.
3. هزینه‌های موسیقی عروسی: هزینه‌های موسیقی عروسی، سهم قابل توجهی از کل هزینه‌های ازدواج را به خود اختصاص می‌دهد. دلایلی مانند رقابت، توقعات بالا، چشم‌وهم‌چشمی، افزایش تورّم، استفاده از موسیقی زنده و هزینه‌های جانبی مانند نورپردازی و تجهیزات صوتی خاص این هزینه‌ها را به‌شکل تصاعدی افزایش می‌دهند.
4. تشریفات و چشم‌وهم‌چشمی: تشریفات و چشم‌وهم‌چشمی در موسیقی عروسی یکی از معضلاتی است که در جامعه رواج پیدا کرده است. این پدیده به افزایش چشمگیر هزینه‌های ازدواج، ترویج تجمل‌گرایی و اسراف منجر می‌شود. عوامل مختلفی در این مساله مؤثر هستند که از جمله آنها می‌توان به فشار اجتماعی، تاثیر رسانه‌ها، تبلیغات شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات موسیقی عروسی، ضعف روحی، باورهای غلط و خطاهای شناختی اشاره کرد.
5. خلاقیت: خلاقیت در برگزاری مراسم عروسی و استفاده از راهکارهای مختلف برای برگزاری مراسمی شاد و حلال از مسائل مهم در مراسم‌های مرتبط با ازدواج است. این تصور که مراسم عروسی بدون موسیقی حرام ممکن نیست، خلاقیت را در اجراکنندگان مراسم عروسی از بین می‌برد. استفاده از موسیقی حلال، استفاده از برنامه‌های متنوع سرگرم‌کننده و تفریحات سالم و استفاده خلاقانه از این موارد می‌تواند مراسمی توام با شادی را به‌دنبال داشته باشد.

راهکارهای شادی حلال در عروسی

برخی این تصور که اجرای مراسم عروسی بدون موسیقی حرام امکان‌پذیر نیست را انکار می‌کنند و بر این باور هستند که با خلاقیت و نوآوری و با مراعات حدود شرعی می‌توان مراسم عروسی شاد و خاطره‌انگیزی را برگزار کرد. برخی از راهکارهای این رویکرد، عبارت است از:

1. استفاده از موسیقی‌های حلال: تنوع زیادی در موسیقی حلال وجود دارد که می‌توان از آنها در جشن عروسی استفاده کرد. برای این منظور می‌توان از گروه‌های موسیقی و خوانندگانی که به‌طور تخصصی در زمینه موسیقی حلال فعالیت می‌کنند، دعوت کرد. همچنین می‌توان از موسیقی سنتی و محلی که حلال هستند، استفاده کرد.
2. استفاده از مولودی‌خوانی: استفاده از مولودی‌خوانی در مراسم عروسی یک سنت دیرینه و محبوب در بسیاری از خانواده‌های ایرانی است. این سنت ریشه در باورهای مذهبی مردم دارد و به نوعی شکرگزاری از خداوند و طلب برکت و سعادت برای زندگی مشترک زوجین محسوب می‌شود. امروزه گروه‌های مختلفی از مولودی‌خوان‌ها برنامه‌های متنوعی را برای مراسم‌های عروسی تدارک می‌ببینند.

1. برنامه‌های شاد و سرگرم‌کننده: برای اجرای مراسم شاد عروسی می‌توان از برنامه‌های شاد و سرگرم‌کننده مانند شعبده‌بازی، تئاتر، مسابقه، استندآپ کمدی و بازی‌های مختلف در جشن عروسی استفاده کرد.

منابع

• امینی، ابراهیم، «تجمل‌گرایی؛ یکی از موانع ازدواج»، وب‌سایت دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1401ش.
• «آداب دینی برگزاری مراسم جشن عروسی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1391ش.
• «آداب دینی مراسم جشن عروسی/ تاکید اسلام بر ازدواج زیبا و شاد اما آسان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 20 شهریور 1391ش.
• «آداب و رسوم ازدواج در کشورهای مختلف»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 5 اسفند 1397ش.
• «آداب و رسوم سنتی ازدواج چینی»، وب‌سایت حقوق‌نیوز، تاریخ بازدید: 8 اسفند 1402ش.
• تیموری، «احکام موسیقی، دست زدن، رقصیدن، شادباش»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 27 دی 1395ش.
• جوردن، سیمون، «مراسم عروسی مدنی موسیقی، اهنگ‌هایی که می‌توانید و نمی‌توانید در عروسی خود داشته باشید»، وب‌سایت سیمون جردن، تاریخ بازدید: 8 اسفند 1402ش.
• حسینی، سیدبهادر، «رسوم سنتی ازدواج در پاکستان؛ از بازوبند امام ضامن تا پوشاندن صورت داماد با گل»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 4 بهمن 1396ش.
• «حکم دف زدن در عروسی و یا مراسم مذهبی، چیست؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ درج مطلب: 5 آبان 1394ش.
• «حکم غنا و موسیقی در مراسم عروسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1402ش.
• خمینی، روح‌الله و سایر مراجع، رساله توضیح المسایل (مراجع)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
• رشنو، مریم، «عروسی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 اردیبهشت 1399ش.
• طباطبایی ندوشن، سیده مریم، «نقش تجملات در کاهش ازدواج جوانان»، در مجله ره‌توشه، دورة 1437، شمارة 136، 1394ش.
• «علل کاهش ازدواج جوانان»، وب‌سایت آسیانیوز، تاریخ درج مطلب: 31 اردیبهشت 1401ش.
• «غنا، آلات لهو، موسیقی و رقص»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 14 مهر 1393ش.
• فاطمی، ساسان، «موسیقی و جشن در فرهنگ‏های ایرانی‏ (بررسی نمونه‏‌هایی از ایران، آسیای میانه، قفقاز و افغانستان)»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 10 مرداد 1390ش.
• «فرهنگ ازدواج در ژاپن»، خبرگزاری رجانیوز، تاریخ درج مطلب: 4 تیر 1402ش.
• فیض‌آبادی، مهدی، «موسیقی افغانستان»، وب‌سایت ایران موزیکولوژی، تاریخ درج مطلب: 23 ژانویه 2024م.
• کاظمی، انی، «علائم و مراسم مذهبی در آیین بودا»، وب‌سایت تاریخ ما، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1399ش.
• کمپانی، نسیم، «ازدواج در هندویسم»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 15 اسفند 1395ش.
• «مجازات سخت برای پخش آهنگ در عروسی/ طالبان هشدار جدی داد»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 22 خرداد 1402ش.
• «موسیقی افغانستان را بهتر بشناسیم»، وب‌سایت اعتمادآنلاین، تاریخ درج مطلب: 31 تیر 1398ش.
• موسیقی عروسی»، وب‌سایت ایکس‌شبهه، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1396ش.
• «نگاهی به آداب و رسوم ازدواج در برخی کشورهای دنیا»، وب‌سایت ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: 18 دی 1401ش.
• «یه مجلس عروسی بدون گناه و خوب باید چجوری باشه؟»، وب‌سایت خانواده برتر، تاریخ درج مطلب: 6 اسفند 1393ش.
• «11 ایده خلاقانه برای برگزاری جشن عروسی»، خبرگزاری رجانیوز، تاریخ درج مطلب: 16بهمن 1400ش.