میرغلاممحمد غبار
میرغلاممحمد غبار؛ سیاست‌مدار، روشنفکر و تاریخ‌نگار معاصر افغانستان. میرغلاممحمد غبار، سیاست‌مدار، روشنفکر، تاریخ‌نگار، پژوهشگر و ادیب افغانستانی است که فعالیت‌های سیاسی و پژوهشی او و به‌خصوص کتاب «افغانستان در مسیر تاریخ» نقش مهمی در آگاهی مردم افغانستان داشته است.
از کودکی تا جوانی
میرغلاممحمد در ۱٢٧۶ش در یک خانوادۀ دانشمند در محلۀ دروازۀ لاهوری شهر کابل متولد شد. او به مکتب نرفت و سواد و دانش را نزد خانوادۀ خود فراگرفت.[۱] غبار در جوانی با مسایل سیاسی، فرهنگی، ادبی، تاریخی و اجتماعی آشنا شد و در اواخر پادشاهی حبیب‌الله خان (١٣٣٧ق)، به جنبش «جوانان افغان» پیوست. غبار در دورۀ امانی در رشتۀ روزنامه‌نگاری تجربیاتی به‌دست آورد و از زمستان ۱٢٩٨ش تا تابستان ۱٢٩٩ش مدير هفته‌نامۀ «ستارۀ افغان» بود.[۲] برخی نیز گفته‌اند که او در حدود 1296ش در خان‌آباد کندوز مأمور گمرک بوده و در 1298ش نیز به‌عنوان کارمند در کوتوالی کابل کار کرده است.[۳] او در جوانی با دختر یکی از نزدیکان خود به‌نام «صالحه‌بیگم» ازدواج کرد که حاصل آن هفت فرزند بود.[۴]
خاستگاه فکری
غبار در کودکی و نوجوانی که تحت آموزش خانواده بوده از آنها تأثیر زیادی گرفت. او در جوانی و در دورۀ امانی با افراد تحصیل‌کرده، روشنفکران و مشروطه‌خواهان شهر کابل ارتباط داشت و در زندگی نیز مسیر آنان را دنبال کرد.[۵]
سیرۀ اخلاقی
بسیاری غبار را فرد نیک‌اندیش و اهل علم، تلاش و مبارزه دانسته‌اند. او دشمن بی‌سوادی بود و عامل نفوذ بیگانه را در کشور نیز جهل و نادانی مردم می‌دانست.[۶]
فعالیت‌ها
سیاسی
غبار در شرایطی به فعالیت‌های سیاسی دست زد که کشور در اوج خفقان بود و مردم در فقر زندگی می‌کردند. حکومت تلاش داشت با دورنگهداشتن مردم از تحولات جهانی و منطقه‌ای قدرت را حفظ کند. در آن شرایط، غبار، مبارزه علیه حاکمیت وقت را وظیفۀ روشنفکران می‌دانست و حاکمیت نیز در ۱۳۱٢ش او را به اتهام دست‌داشتن در قتل سه تن از کارمندان سفارت انگلیس، زندانی[۷] و در ۱۳۱٤ش به ولايات فراه و قندهار تبعيد کرد. به‌دلیل فعالیت‌های روشنگرانۀ غبار مردم کابل در دورۀ هفتم مجلس شورای ملی (۱۳٢٨ش) او را به‌عنوان وکیل خود برگزیدند. او در دورۀ مبارزات خود برای ورود به پارلمان، گروه کوچکی از روشنفکران را منسجم کرد و حزبی به نام «وطن» بنيان نهاد که نشریۀ هفتگی نیز به‌همین نام منتشر می‌کرد. در 1330ش جریدۀ وطن توقیف و در 1331ش حزب وطن ممنوع شد.[۸] در پی این رویداد، غبار دوباره در 1331ش به اتهام همکاری با کشورهای بیگانه به زندان افتاد. میرغلاممحمد غبار، نورمحمد تر‌کی، ببرک کارمل، میراکبر خیبر، صدیق‌الله روهی و علی‌محمد زهما از نخستین کسانی بودند که در 1341ش در کمیتۀ تدارکات برای تشکیل حزب دموکراتیک خلق تلاش می‌کردند ولی او بعدا به‌دلیل اختلاف با دیگر رهبران حزب از آن خارج شد.[۹]
فرهنگی
از 1335 تا 1356ش غبار بیش‌تر به مطالعه و تألیف اشتغال داشت و در همین زمان کتاب «افغانستان در مسیر تاریخ» را نوشت که دولت جلد اول آن را توقیف کرد. همچنین در همین دوره دولت وقت از انتخاب غبار به‌عنوان وکیل مردم کابل در دورۀ دوم دموکراسی در شورای ملی جلوگیری کرد.[۱۰] نخستين فعالیت مير‌غلام‌محمد غبار در مطبوعات افغانستان، به‌عنوان مدير و سردبیر هفته‌نامۀ «ستارۀ افغان» بود. او اين جريده را از زمستان ١٢٩٨ تا تابستان ١٢٩٩ش ابتدا در جبل‌السراج و سپس در چاريکار منتشر کرد.[۱۱] او از 1310 تا 1312ش مقالات «افغانستان و نگاهی به تاریخ آن» و «افغانستان در هندوستان» را در مجلۀ کابل به چاپ رساند. همچنین او در این مدت «تاريخچۀ مختصر افغانستان» (از عهد اوستا تا قرن بيستم) را در 1311ش در نخستين سالنامۀ «کابل» چاپ کرد. غبار در دورۀ تبعيد خود کتاب «احمدشاه بابا» را نوشت و از 1322 تا 1327ش در انجمن تاريخ افغانستان آثار بسیاری را تدوین کرد که برخی بهصورت کتاب چاپ شده است.[۱۲]
مسئولیت‌ها
غبار در 1299ش به ریاست یکی از شعب وزارت امنیۀ عمومی منصوب شد. او در ۱۳۰۰ش عضو هيأت تنظيميۀ ولايت هرات بود. در ۱۳۰۳ش نمایندۀ بازرگانی افغانستان در مسکو (معاون تصدی شرکت امانيه و نمايندگی تجارتی تصدی در نمايشگاه مسکو). در ۱۳۰۵ش کاتب وزارت مختار افغانستان در پاريس بود. در ۱۳۰۶ش به سمت مدير گمرکات ولايت قطغن و بدخشان منصوب شد. در ۱۳۰٧ش در دومين لویه‌جرگۀ کشور که در پغمان برپا شد وکالت مردم کابل را به دوش داشت. در ۱۳۰٩ش به‌عنوان سرمنشی سفارت (سرکاتب وزارت مختاری) افغانستان در برلین انتخاب شد. با تشکیل انجمن ادبی کابل در ۱۳۱۰ش غبار به عضویت این انجمن درآمد. عضویت انجمن تاریخ در کابل 1322ش، نمایندۀ انتخابی مردم کابل در دورۀ هفتم شورای ملی در 1328ش، منشی حزب وطن و صاحب امتیاز جریدۀ وطن 1329ش و عضویت در کمیتۀ تدارک حزب دموکراتیک خلق افغانستان از دیگر مسئولیت‌های غبار است.[۱۳]
دیدگاه‌ها
غبار عامل مشکلات کشور را استعمار و استبداد می‌دانست و تلاش می‌کرد با مبارزۀ مداوم با این دو عنصر زمینه را برای آزادی کشور فراهم کند. غبار در دورۀ اول زندگی به قومیت و زبان گرایش داشت، اما بعدها خود را از قید این نوع عصبیت‌ها آزاد کرد. غبار در جوانی مشروطه‌خواه بود، اما بعدها به چپ گرایش یافته و در فعالیت‌های چپی در دهۀ چهل نقش داشت. او همچنین معتقد بود که افغانستان از ابتدای تاریخ یک کشور مستقل و ورود بسیاری از سلسه‌ها در این کشور متجاوزانه بوده است.[۱۴]
رابطه با دیگران
غبار ارتباط زیادی با افراد مختلف جامعه داشت اما از نگاه غبار ارزش یک انسان و عیار او در مبارزه با ستم و استبداد مشخص می‌شد و همین عامل نوع روابط او را با دیگران تعیین می‌کرد.[۱۵]
آثار
غبار در دوران زندگی خود مقالات و کتاب‌های زیادی نوشته است که برخی از آنها در قرن اخیر در کشورهای مختلف به کرات چاپ شده است از جمله: «تاریخ مختصر افغانستان» در 1311ش، «افغانستان در هندوستان» که در 1311ش در مجلۀ کابل چاپ شده است، «امرای محلی افغانستان» که در 1321ش در مجلۀ آریانا منتشر شده است، «تاریخ احمد شاه بابا» در 1322ش، «افغانستان به یک نظر» توسط ریاست مستقل مطبوعات 1326ش، «تاریخ قرون اولی» توسط وزارت معارف در 1326ش چاپ شده است، «تاریخ ظهور اسلام و نفوذ عرب در افغانستان» توسط ریاست مطبوعات در 1326ش منتشر شده است، «خراسان» که اولین‌بار در 1326ش در کابل منتشر شد و در 1391ش توسط انتشارات امیری در کابل مجددا نشر شد، «ادبیات دورۀ محمدزایی» توسط ریاست مستقل مطبوعات در 1331ش به چاپ رسیده است، «افغانستان و نگاهی به تاریخ آن» در 1331ش در مجلۀ کابل چاپ شده است، جلد اول «افغانستان در مسیر تاریخ» در ۱۳۴۶ش توسط دولت توقیف گردید، جلد دوم «افغانستان در مسیر تاریخ» در سال ۱۹۹۹م در آمریکا چاپ شده است، «تاریخ احزاب سیاسی افغانستان در قرن بیست» (خطی) است و هنوز چاپ نشده است، «تاریخ ادبیات افغانستان از آغاز دورۀ تاریخی تا قرن بیستم» که سرنوشت آن مشخص نیست و «خاطرات زندگی غبار» که تا هنوز چاپ نشده است.[۱۶]
نوآوری‌ها
مهم‌ترین نوآوری غبار تدوین تاریخ افغانستان به‌شکل کنونی است. قبل از آن منابع متفرقه‌ای در ارتباط با تاریخ کشور نوشته شده بود، اما جامع و کامل نبود. غبار تاریخ افغانستان را با نگاه انتقادی و تحلیلی از روزگار باستان تا دورۀ معاصر در سه جلد تدوین کرد. این کتاب و نوع نگارش او مورد توجه اقشار مختلف جامعه قرار گرفت و بعد از او افراد دیگری با استفاده از آثار غبار کتاب‌های تاریخی جدیدی تدوین کردند ولی هنوز هم کتاب غبار یک منبع دست‌اول است.[۱۷]
دیدگاه‌ها در بارۀ او
بسیاری از شخصیت‌های افغانستان در ارتباط با غبار نظر مثبتی داشته و او را یک مبارز راه آزادی و روشنگری می‌دانند که برای رسیدن به اهداف خود لحظه‌ای تردید نکرد. برخی افراد زندگی او را به چند مرحله تقسیم کرده‌اند و معتقدند که او در برخی از دوره‌های زندگی خود با عوامل استبداد مماشات کرده و با آنان تعامل و همکاری داشته است. برخی از نویسندگان معتقدند کتاب او نیز گرفتار برخی از نابسامانی‌ها است و حتی برخی او را به جعل تاریخ متهم کرده‌اند؛ به‌خصوص این‌که برای افغانستان یک تاریخ مستقل قایل است. برخی دیگر اعتقاد دارند غبار از کنار برخی عقاید به سادگی گذشته و به‌خصوص تاریخ معاصر را به‌خوبی بازگو نکرده است و این سهل‌انگاری شامل دورۀ عبدالرحمن و جنایات او نیز می‌شود.[۱۸]
درگذشت
میرغلام محمد غبار در ۱۳۵۶ش برای مداوا به آلمان رفت و در 16 دلو (بهمن) همان سال در برلین درگذشت و در 22 همان ماه در قبرستان شهدای صالحین کابل دفن شد. از او هفت فرزند باقی ماند که مشهورترین آنها دینا غبار و حشمت خليل غبار است.[۱۹]
تصویرپردازی
بعد از وفات غبار همایش‌هایی در تجلیل از او در داخل و خارج از کشور برگزار شد و یادنامه‌هایی برای او تدوین شد که مهم‌ترین آنها کاری است که توسط پویا فاريابي تحت عنوان «يادنامۀ غبار» در پیشاور پاکستان چاپ شده است.[۲۰]
پانویس
- ↑ غبار، افغانستان در مسير تاريخ، 1999م، ج2، ص272.
- ↑ موجانی، فرهنگ شخصیت‌های معاصر افغانستان، 1394ش، ص304.
- ↑ انوشه، دانشنامۀ ادب فارسی، 1381ش، ج3، ص731
- ↑ محمد‌آصف، «زندگی‌نامه میرغلام محمد عبار»، وب‌سایت بیا تا برات بگم.
- ↑ محمدی، «میرغلام‌محمد‌غبار و دغدغۀ کمبود متون تاریخی موثق در تاریخ‌نگاری افغانستان»، وب‌سایت کلکین.
- ↑ نادری، «نگرش تازه بر زندگی و شگردهای تاریخ‌نگاری میرغلام‌محمد‌غبار»، وب‌سایت فردا.
- ↑ حسینی، سیماها و آواها، 1388ش، ج1، ص515.
- ↑ حبيبی، جنبش مشروطيت در افغانستان، 1363ش، ص193؛ غبار، افغانستان در مسير تاريخ، 1363ش، ج1، ص ٧٩٧؛ انصاری، «جنبش مشروطیت در افغانستان»، فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی، 1381ش، ص68.
- ↑ کشتمند، یادداشت‌های سیاسی و رویدادهای تاریخی، 1381ش، ص198؛ پنجشیری، ظهور و زوال حزب دموکراتیک خلق افغانستان، 1377ش، ص78؛ تنویر، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، 1378ش، ص122
- ↑ غبار، «سوانح مختصر و آثار میر‌محمد غبار»، افغانستان در مسير تاريخ، 1999م، ج2، ص272؛ دولت‌آبادی، شناسنامۀ احزاب و جریانات سیاسی افغانستان، 1371ش، ص128؛ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، 1371ش، ج3، ص110.
- ↑ غبار، افغانستان در مسير تاريخ، 1363ش، ج1، ص791؛ قندهاری، نگاهی به دیروز و امروز افغانستان، 1362ش، ص58.
- ↑ غبار، «سوانح مختصر و آثار میر‌محمد غبار»، افغانستان در مسير تاريخ، 1999م، ج2، ص272؛ غبار، خراسان، 1391ش، ص38.
- ↑ غبار، «سوانح مختصر و آثار میر‌محمد غبار»، افغانستان در مسير تاريخ، 1999م، ج2، ص272.
- ↑ سیستانی، «یک نگاه انتقادی بر تاریخ غبار»، وب‌سایت مندیگگ؛ «غلام‌محمد‌غبار: از شاهکار نویسندگی در تاریخ نگاری تا اسطوره آزادی‌خواه وطن»، وب‌سایت کلکین؛ نادری، «نگرش تازه بر زندگی و شگردهای تاریخ‌نگاری میرغلام‌محمد‌غبار»، وب‌سایت فردا.
- ↑ سیستانی، «یک نگاه انتقادی بر تاریخ غبار»، وب‌سایت مندیگگ؛ «غلام‌محمد غبار: از شاهکار نویسندگی در تاریخ نگاری تا اسطوره آزادی خواه وطن»، وب‌سایت کلکین؛ نادری، «نگرش تازه بر زندگی و شگردهای تاریخ‌نگاری میرغلام‌محمد‌غبار»، وب‌سایت فردا.
- ↑ غبار، «سوانح مختصر و آثار میر‌محمد غبار»، افغانستان در مسير تاريخ، 1999م، ج2، ص272.
- ↑ نادری، «نگرش تازه بر زندگی و شگردهای تاریخ‌نگاری میرغلام‌محمد‌غبار»، وب‌سایت فردا.
- ↑ سیستانی، «یک نگاه انتقادی بر تاریخ غبار»، وب‌سایت مندیگگ؛ «غلام محمد‌غبار: از شاهکار نویسندگی در تاریخ نگاری تا اسطوره آزادی‌خواه وطن»، وب‌سایت کلکین؛ نادری، «نگرش تازه بر زندگی و شگردهای تاریخ‌نگاری میرغلام‌محمد‌غبار»، وب‌سایت فردا.
- ↑ غبار، «سوانح مختصر و آثار میر‌محمد غبار»، افغانستان در مسير تاريخ، 1999م، ج2، ص272؛ فیاض، تاریخ معاصر افغانستان، 1389ش، ص79.
- ↑ فاریابی، یادنامۀ غبار، بی‌تا، ص28.
منابع
- انصاری، فاروق، جنبش مشروطیت در افغانستان، فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی، شمارۀ 13، 1381ش.
- انوشه، حسن، دانشنامۀ ادب فارسی تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
- پنجشیری، دستگیر، ظهور و زوال حزب دموکراتیک خلق افغانستان، پیشاور، مرکز نشراتی فضل، 1377ش.
- تنویر، حلیم، تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان، هلند، انستیتوت تحقیقات و بازسازی افغانستان، 1378ش.
- حبيبی، عبدالحی، جنبش مشروطيت در افغانستان، کابل، بی‌نا، 1363ش.
- حسینی، نعمت، سیماها و آواها، فرانسه، بامیان، 1388ش.
- دولت‌آبادی، بصیر‌احمد، شناسنامۀ احزاب و جریانات سیاسی افغانستان، قم، احسانی، 1371ش.
- سیستانی، محمد‌اعظم، یک نگاه انتقادی بر تاریخ غبار، وب‌سایت مندیگگ، تاریخ بازدید: 15 بهمن 1402ش.
- غبار، حشمت‌خلیل، «سوانح مختصر و آثار میر‌محمد غبار»، افغانستان در مسير تاريخ، آمریکا، بی‌نا، 1999م.
- غبار، میرغلاممحمد، افغانستان در مسير تاريخ، تهران، جمهوری، 1366ش.
- غبار، خراسان، کابل، امیری، 1391ش.
- «غلام محمد‌غبار: از شاهکار نویسندگی در تاریخ نگاری تا اسطوره آزادی‌خواه وطن»، وب‌سایت کلکین، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1400ش.
- فاريابي، پویا، يادنامۀ غبار، پشاور، پرنيان، بی‌تا.
- فرهنگ، میرمحمد‌صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، قم، اسماعیلیان، 1371ش.
- فیاض، علی‌اکبر، تاریخ معاصر افغانستان، مشهد، المصطفی، 1389ش.
- قندهاری، طالب، نگاهی به دیروز و امروز افغانستان، قم، کانون مهاجر، 1362ش.
- کشتمند، سلطان‌علی، یادداشت‌های سیاسی و رویدادهای تاریخی، کابل، میوند، 1381ش.
- محمد‌آصف، «زندگی‌نامه میرغلام محمد عبار»، وب‌سایت بیا تا برات بگم، تاریخ درج مطلب 9 اسفند 1389ش.
- محمدی، سید‌رضا، «میرغلام محمد غبار و دغدغه ی کمبود متون تاریخی موثق در تاریخ نگاری افغانستان»، وب سایت کلکین، تاریخ درج مطلب 6 خرداد 1400ش.
- موجانی، سیدعلی و دیگران، فرهنگ شخصیت‌های معاصر افغانستان، تهران، عظام، 1394ش.
- مهدی، محیی‌الدین، جعل تاریخ و تاریخ جعل در افغانستان، کابل، امیری، 1402ش.
- نادری، پرتو، نگرش تازه بر زندگی و شگردهای تاریخ‌نگاری میرغلام‌محمد‌غبار، وب‌سایت فردا، تاریخ بازدید 15 بهمن 1402ش.