میل اخنگان

میل اخنگان؛ آرامگاهی تاریخی در شهرستان مشهد.

میل اخنگان بنایی آجری است که در فاصله ۲۲ کیلومتری شمال شهر مشهد مجاور روستایی به همین نام واقع شده‌است. طرح معماری میل منتسب به دوره تیموری و قرن نهم هجری است. هویت مدفون در این بنا مشخص نیست.

نام‌گذاری

نام میل اخنگان از دو بخش میل و اخنگان تشکیل شده است. به‌دلیل اینکه این میل یا برج (میل بناهایی با ارتفاع زیاد در مسیر شاهراه‌های قدیم است که در آن آتش روشن می‌کردند تا مسافر مسیر را از دور تشخیص دهد) در روستای اخنگان واقع شده است به آن میل اخنگان می‌گویند.

جغرافیا

میل اخنگان که با نام میل اخنجان نیز شناخته می‌شود در فاصله ۲۲ کیلومتری از شهرستان مشهد در کنار جاده توس به پاژ در نزدیکی روستای میل اخنگان قرار دارد.

تاریخچه

در منابع تاریخی، زمان دقیق ساخت این بنا مشخص نشده است؛ اما برخی باستان‌شناسان با توجه به سبک معماری این بنا، آن را متعلق به دوران تیموریان می‌دانند. آن‌ها علت این انتساب را به‌دلیل وجود کاشی‌های مربع شکل و منقوش در ساختار این بنا می‌دانند. برخی کارشناسان نیز این بنا را متعلق به قرن نهم هجری دانسته‌اند. برخی پژوهشگران با در نظر گرفتن نوع ساخت و تزیینات روی بنا، ساخت آن را به دوران ایلخانی نسبت داده‌اند. از این نظرات می‌توان نتیجه گرفت که این بنا متعلق به قرن نهم هجری است که معماران توانمند ایرانی، سعی در ساخت بنایی باشکوه با توجه به سبک معماری حکومت ایلخانیان داشته‌اند.

به باور برخی مردم این بنا محل درگیری و جنگ خونین میان حکمرانان پیشین خراسان و سلطان محمود غزنوی در قرن چهارم هجری بوده است. آن‌ها اعتقاد دارند این نبرد در فاصله کمی از میل اخنگان و در ورودی دره کارده صورت گرفت.

معماری

معماری این بنا، مشابه با سبک معماری دوران تیموریان است. معمار این بنا، برجی مقبره‌گونه با ارتفاع هفده متر را بنا کرده است. این بنا روی سکویی دایره‌ای و با هشت نیم‌ضلعی ساخته شده است. نمای بیرونی ساختمان به‌شکل مدور است و با هشت نیم‌ستون تزیین شده است. این برج، ستونی استوانه‌ای دارد که ارتفاع آن حدود چهارده متر است و روی آن کلاهک عرق‌چینی به ارتفاع بیش از چهار متر قرار دارد. این بنا با آجر ساخته شده و با قطعه‌های کاشی به رنگ‌های لاجوردی و فیروزه‌ای تزیین شده است. کاشی‌ها به شکل‌های مختلفی از جمله مستطیل، چند ضلعی و ستاره چلیپا برش خورده‌اند. در تزیین کاشی‌ها نیز از نقوش برجسته استفاده شده است. در این برج سه در ورودی قرار دارد. داخل بنا نیز سنگ قبری با طول ۱۱۰ سانتی‌متر، عرض پنجاه سانتی‌متر و ارتفاع چهل سانتی‌متر قرار دارد که روی آن با خط ثلث و نسخ متنی نوشته شده است. ساختمان داخلی برج، هیچ‌گونه تزیینی ندارد. در قسمت حاشیه زیر سقف نیز اثری وجود دارد که کارشناسان آن را کتیبه‌ای دانسته‌اند که قسمت عمده آن از میان رفته است.

آرامگاه‌ها

میل اخنگان، محل دفن فردی با هویت نامعلوم است. برخی بر این باورند که این مکان آرامگاه گوهرتاج، خواهر گوهرشاد همسر شاهرخ تیموری است؛ سازمان میراث ‌فرهنگی نیز این فرضیه را پذیرفته است؛ اما برخی معتقدند این مکان آرامگاه دختری هندی از مریدان امام رضا است که هنگام سفر برای زیارت از دنیا رفته است. نقش‌ونگارهای زنانه روی این بنا نیز نشان از هویت زنانه فرد مدفون دارد. این فرضیه نیز وجود دارد که این مکان آرامگاه گروهی از افراد مهم و متشخص باشد. برخی نیز این مکان را محل دفن بانوی مؤمنی با نام آهنگان خاتون می‌دانند که زنی متدین و مشهور در آن منطقه بوده است. این مکان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خطرات پیش روی

در حال حاضر، سنگ قبر این بنا شکسته و طلاهای داخل آن و کاشی‌های این بنا دزدیده شده است.

امکانات رفاهی

این بنا هیچ‌گونه امکانات رفاهی ندارد. همچنین برای بازدید از این مکان نیازی به تهیه بلیت نیست و بازدید از آن رایگان است.

مسیر دسترسی

برای بازدید از این بنای تاریخی باید از جاده مشهد- قوچان در سه‌راه فردوسی، مسیر خود را به سمت توس تغییر داد. در کنار آرامگاه فردوسی به سمت جاده معین‌آباد و روستای پاژ رفت. میل اخنگان در مجاورت این مسیر قرار دارد.

منابع

• «برج اخنگان مشهد (میل اخنگان مشهد)»، وب‌سایت ریس ایران، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۴۰۰ش.
• جعفری، «میل اخنگان مشهد»، وب‌سایت مجله گردشگری یوتراوز، تاریخ درج مطلب: ۳۰ فروردین ۱۴۰۰ش.
• حسنی، محبوبه، «میل اخنگان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
• سالکی خامنه، سینا، «میل اخنگان، مبهم اما باشکوه و تاریخی»، خبرگزاری دانشجویان ایران آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
• «معرفی میل اخنگان مشهد: تصاویر و آدرس»، وب‌سایت اقامت ۲۴، تاریخ درج مطلب: ۹ بهمن ۱۳۹۵ش.