نامزادی

نامزادی؛ رسم مربوط به قرار یا وعدۀ ازدواج در جامعۀ افغانستان.

نامزادي یا نامزدی قرار یا وعده ازدواج است که الزام حقوقی نداشته و هريك از طرفين مي‌تواند از آن منصرف شود؛ اما از جایگاه برجسته‌ای در میان سنت‌های اجتماعی افغانستان برخوردار بوده و دارای آثار و نتایج عرفی و حقوقی ویژه‌ای در روابط خانواده‌ها است.

مفهوم‌شناسی

نامزدی همان نشان کردن عروس است که در افغانستان با چادر انداختن بر سر او و پخش شیرینی آغاز می‌شود. در قانون مدنی افغانستان، نامزدي به‌معنای وعدۀ ازدواج آمده است که با اهدای هدایایی صورت می‌گیرد. نامزدی، الزام حقوقی در پی ندارد و هر يك از طرفين، در هر زمانی، مي‌توانند از آن منصرف شوند. به نامزادی در بسیاری از مناطق کشور افغانستان «شیرنی‌خوری» می‌گویند.

الزامات عرفی و فرهنگی

نامزادی در فرهنگ مردمان افغانستان، ریشه داشته و آداب‌ورسوم خاص و آثار اجتماعی و حقوقی ویژه‌ای بر آن مترتب است. از تحفه و پیشکش برای عروس در عید فطر، عید قربان و نوروز تا ایجاد روابط خاص و تشریفات استحکام‌یافتة اجتماعی با خانواده و فامیل عروس، از پیامدهای عرفی نامزادی است. سنت‌های نامزادی، برآمده از قوانین عرفی، آداب، رسوم و فرهنگ قومی و قبیله‌ای است و متناسب با هر خرده‌فرهنگ، نامزادی دختران در مراحل سنّی مختلف اتفاق می‌افتد.

هدیه نامزدی

دورة نامزدی، از دوره‌های پرهزینه برای داماد و خانوادة او است. تهیۀ عیدی برای عروس در عید فطر، عید قربان، شب یلدا و نوروز، از رسم‌های شناخته‌شده‌ای است که توسط خانوادة داماد برای عروس نامزاد‌شده صورت می‌گیرد. رسم هدیه‌دادن به دختر نامزاد، امروزه از کارکرد اولیه خود فاصله گرفته و به صحنۀ رقابت خانواده‌ها در تجمل‌گرایی، تبدیل شده است. به‌همین دلیل، خانواده‌ها تلاش می‌کنند که زمان نامزادی کوتاه‌تر باشد تا از مصارف‌گزاف و پردامنۀ هدایای نامزادی رها شوند. یک‌دست لباس گران‌قیمت، وسایل آرایش، کیف یا بَکسَک دستی، کفش و چَپلَک (دمپایی) هم‌رنگ با کیف دستی و لباس، همراه با شیرینی و میوة خشک (آجیل) و در مواردی طلا و جواهرات چون انگشتر و گردنبند، از تحفه‌های دوران نامزادی است که برای عروس تدارک می‌بینند. خانوادة عروس نیز برای داماد، یک ‌دست لباس یا دریشی (کت‌وشلوار) و یا کفش، تهیه می‌کنند. نمایش هدیه‌هایی که برای عروس آورده شده، طی مراسم و تشریفات خاصی صورت می‌گیرد. فامیل عروس در روز خاص با دعوت خانوادة عروس گرد هم آمده و هدایای عروس را می‌بینند. تک‌تک هدایا و عیدانة عروس از بسته‌بندی آن بیرون آورده شده و به فامیل و مهمانانی که حضور به‌هم رسانده‌اند، نشان داده می‌شود. این مراسم در بیشتر مواقع با شادی، رقص و آواز محلی همراه است.

معاشرت عروس و داماد در دوران نامزادی

معاشرت عروس و داماد از معضلات دوران نامزادی در افغانستان است؛ زیرا حتی در صورت خوانده‌شدن عقد محرمیت بین دختر و پسر، معاشرت آنها پیرو فرهنگِ خانواده‌ها است. در بسیاری از موارد، ملاقات دختر و پسر باید در حضور محارم دختر باشد. بسیاری از خانواده‌ها، اجازه نمی‌دهند که دختر و پسر، خلوت داشته باشند. در دورة نامزادی کمتر اتفاق می‌افتد که عقد شرعی میان دختر و پسر منعقد شود. با این حال، در برخی از مناطق شهری، اجازۀ رفت‌وآمد به عروس و داماد داده می‌شود.

پی‌آمدهای عرفی و حقوقی نامزدی

نامزادی در فرهنگ خانوادة افغانستانی دارای آثار و پی‌آمدهای اجتماعی و حقوقی خاص است. با انجام نامزادی، دختر، زن داماد و متعلق به خانوادة او محسوب شده و از نظر عرف، تحت ملکیت و حیثیت آنها در می‌آید. فسخ نامزادی در بسیاری از مناطق افغانستان، قوانین عرفی بسیار سخت‌گیرانه‌ای دارد. برخی براین باورند که این رسم، به‌صورت مردسالارانه است؛ زیرا، مردان نامزاد شده به‌سادگی می‌توانند از تعهد نامزادی خارج شوند و با دختر دیگری نامزاد شده و زن دیگری انتخاب نمایند. دختر نامزاد شده نیز به سادگی نمی‌تواند نامزادی خود را بشکند و در صورت انجام این کار، گاهی از طرف پسر یا خانوادة او تهدید می‌شود. البته در قانون مدنی افغانستان به هر دو طرف، اجازه خروج از نامزدی داده شده است. نامزدی در فقه نیز به‌معنای ازدواج نبوده و طرفین نامزاد شده در صورتی‌که تشخیص دهند زندگی با اطمینان و سعادتمندی نخواهند داشت، می‌توانند از آن منصرف شوند.

سرنوشت هدایا پس از فسخ نامزدی

سرنوشت تحفه‌هایی که در دوران نامزادی میان دو نفر و خانواده‌های آنها مبادله شده، بعد از فسخ نامزادی، بر اساس فرهنگ و رسوم خانواده‌ها، تعیین می‌شود. طبق معمول، اگر نامزادی از طرف دختر و یا خانوادة او به هم ‌خورده باشد هدایا به خانودۀ پسر برگردانده می‌شود. در اکثر مواردی که نامزدی از سوی پسر فسخ شده، خانوادة پسر استرداد هدایا را مطالبه نمی‌کنند. خانواده‌های بانفوذ، در این‌گونه موارد هدایای پسر را مسترد می‌کنند. از منظر قانون مدنی افغانستان، هديه‌دهنده مي‌تواند در صورت انصراف جانب مقابل و موجوديت هديه، عين يا قيمت روز خريد آن را مطالبه نمايد؛ مگر این‌که هديه، از بین رفته باشد.

منابع

• الزحیلی، وهبه، فقه خانواده در جهان معاصر، ترجمة عبدالعزیز سلیمی، تهران، احسان، 1383ش.
• امید، غلام‌رضا، «رسم و رواج‌های جاغوری»، وب‌سایت رسم ورواج‌های جاغوری، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1391ش.
• رحمانی، سید عبدالوهاب، راهنمای حقوق خانواده در افغانستان از دیدگاه قانون مدنی وعرف افغانستان، کمیته دفاع از حقوق زنان افغانستان (روزنه)، 1383ش.
• «رسم عیدی‌بردن برای نامزدها در افغانستان؛ از تجمل‌گرایی تا رقابت»، وب‌سایت فارس افغانستان، تاریخ درج مطلب: 22 شهریور 1395ش.
• عدالت‌خواه، عبدالقادر، حقوق فامیل، کابل، میوند، 1387ش.
• قانون مدنی افغانستان، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش.
• نظام‌الدین، عبدالله، شرح قانون مدنی افغانستان (حقوق فامیل)، کابل، سعید، 1391ش.