نسل انقلاب

نسل انقلاب؛ نسلی در چهار دورۀ زمانی متوالی که بناکنندۀ انقلاب اسلامی ایران و حافظ آرمان‌ها و ارزش‌های آن است.

نسل انقلاب، شامل چهار نسل است که هر یک، نقشی مؤثر در پاسداری از ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی ایران ایفا کرده‌اند. از نسل اول که شاهد پیروزی انقلاب بود تا نسل‌های بعدی همگی در تداوم این مسیر سهیم بوده‌اند. با وجود تفاوت‌های آشکار نسل‌های سوم و چهارم انقلاب که تجربه‌ای از جنگ و انقلاب نداشته‌اند، این نسل‌های جوان‌تر انقلاب نیز همچنان به آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب وفادار مانده و در حفظ و تداوم آن تلاش می‌کنند.

تعریف نسل انقلاب

نسل انقلاب به چندین دورۀ جمعیتیِ متوالی از مردم ایران اطلاق می‌شود که در پی نارضایتی عمیق از وضعیت اجتماعی در دورۀ حکومت پهلوی و با هدف ایجاد تغییرات بنیادین در ساختارهای سیاسی، اقتصادی و نمادین جامعه، دست به انقلاب زده‌اند. نسل انقلاب تاکنون در ایران به چهار نسل رسیده که با توجه به شرایط و رویدادهای خاص هر دوره، مفهوم و عمل انقلابی‌گری را بازسازی کرده و به پیش برده است.

شاخص‌های نسل انقلاب

نسل انقلاب دارای ویژگی‌هایی است که در کنار هم، چارچوبی جامع برای حرکت در مسیر ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی فراهم می‌کنند؛ این ویژگی‌ها عبارت است از: انقلابی‌گری، استقلال فکری، تهذیب و تعهد، اعتماد‌به‌نفس فرهنگی، حمایت از اسلام و روحانیت، همدلی و تعاون اجتماعی‌سیاسی، شجاعت و مقاومت، خودباوری و اعتماد به توانایی‌ها، مبارزه با ظلم، احیای سنت‌های الهی، اقامه شعائر اسلامی، زهد و ساده‌زیستی، شهادت‌طلبی، عشق به اهل‌بیت، پرهیز از گناه، شایسته‌سالاری، عدالت اجتماعی‌اقتصادی، توسعه و آبادانی، پایبندی به ارزش‌ها، مبارزه با نفوذ بیگانه، ترجیح عزت بر ذلت، هدفمندی، انگیزه الهی، حراست از مرزهای مسلمین، تقویت وحدت و انسجام، ایثار و ازخودگذشتگی، اخلاص، تلاش برای تشکیل حکومت اسلامی و اقامه حدود الهی.

بر اساس این ویژگی‌ها، شاخص‌های اصلی نسل انقلاب عبارت است از:

جهادگری

شاخص جهادگری در نسل انقلاب، سویه‌های گوناگونی دارد، ازجمله:

جهاد فکری، به‌معنای روشنگری افکار مردم، جلوگیری از انحرافات و رفع سوءتفاهم‌ها در مقابله با دشمن؛

جهاد فرهنگی، که به مقابله با جنگ نرم دشمن و تهاجم فرهنگی اشاره دارد؛

جهاد سازندگی، شامل فعالیت در عرصه‌های سازندگی و محرومیت‌زدایی، مانند مشارکت در اردوهای جهادی؛

جهاد علمی، شامل تلاش در عرصۀ علم و دانش همراه با تهذیب نفس.

عدالت‌طلبی

شاخص عدالت‌طلبی شامل حفظ روحیۀ آرمان‌خواهی و تلاش برای تحقق آرمان‌های انقلاب، مبارزه با بی‌عدالتی و تبعیض و همچنین ترجیح ندادن منافع شخصی بر مصالح جامعه است.

امر به معروف و نهی از منکر

این شاخص شامل دفاع از فضیلت‌ها و ارزش‌های اسلامی، مبارزه با فساد و فحشا و فداکاری و ایستادگی در راه ارزش‌ها می‌شود.

بصیرت

داشتن بصیرت به‌معنای آگاهی در تشخیص حق از باطل، حضور فعال در صحنه‌های دفاع از انقلاب و ارزش‌ها، مقابله با جنگ روانی دشمن و حفظ ایده‌های انقلاب و همچنین حسینی‌ماندن و شهیدگونه زیستن است.

چالش‌های نسل انقلاب

نسل انقلاب بر اساس اقتضائات دوره‌های گوناگون، ممکن است با موانعی روبرو شود که تداوم تلاش‌ها برای پاسداری از آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب اسلامی را به چالش بکشد، از جمله:

دور شدن از قرآن و اهل‌بیت

کنار گذاشتن آموزه‌های اسلامی و روی آوردن به فرهنگ‌های بیگانه می‌تواند به بحران هویت و تضعیف بنیان‌های دینی منجر شود. این امر با تبلیغاتی که اسلام را مانعی برای پیشرفت می‌دانند، تشدید می‌شود.

خودباختگی فرهنگی

احساس حقارت نسبت به فرهنگ خود و تمایل به تقلید از غرب، همچنین القای بی‌ارزشی در فرهنگ و ارزش‌های ملی و مذهبی و ترویج شک و تردید نسبت به هویت ملی و دینی باعث از دست رفتن اعتماد‌به‌نفس ملی و تضعیف هویت می‌شود.

یأس از حکومت دینی

القای ناکارآمدی نظام اسلامی در اداره جامعه با احکام دینی، منجر به تضعیف انسجام و وحدت ملی می‌شود. این امر توسط تبلیغات منفی علیه اسلام و جمهوری اسلامی تقویت می‌شود.

تقسیم‌بندی نسل انقلاب

نسل اول انقلاب

مردمی که از سال ۱۳۴۲ش، عمر خود را صرف مبارزه با استبداد حکومت پهلوی کردند و سرانجام با رهبری امام خمینی، انقلاب اسلامی را به پیروزی رساندند و جمهوری اسلامی را بنیان نهادند، نسل اول انقلاب به شمار می‌آیند. این نسل، در سخت‌ترین شرایط، مسئولیت اداره جامعه را بر عهده گرفتند و با وجود چالش‌های مختلف، انقلاب را از انحراف حفظ کردند.

نسل دوم انقلاب

نسل دوم انقلاب پرورش‌یافتۀ نسل اول و اداره‌کنندۀ جنگ تحمیلی هستند. این نسل با کمترین امکانات در دوران جنگ حماسه‌های بسیاری خلق کردند. نسل دوم، «نسل انقلاب و جنگ» نام دارند. این افراد که تجربۀ پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ش را دارند، پس از جنگ وارد عرصۀ سازندگی شدند و با ارائۀ طرح‌های کلان عمرانی مورد نیاز کشور، ساختار مدیریتی نظام را بر عهده گرفتند. اکثر مسئولان و مدیران جامعه از این نسل هستند.

نسل دوم انقلاب بیشتر بر ارزش‌هایی مانند قناعت، صرفه‌جویی و پایبندی به اصول ایرانی‌اسلامی، جلوگیری از نفوذ بیگانگان، تعامل فعالانه با جهان و مقابله با نفوذ فرهنگی غرب تأکید می‌کنند.

نسل سوم انقلاب

نسل سوم انقلاب به کسانی اطلاق می‌شود که دورۀ انقلاب را درک نکرده‌اند و در جنگ تحمیلی نیز یا حضور نداشته‌اند یا به‌دلیل کمی سن، نقش مؤثری ایفا نکرده‌اند. به‌طور تقریبی، متولدین سال ۱۳۵۵ش به بعد که در دهۀ سوم انقلاب وارد عرصه‌های اجتماعی شده‌اند، نسل سوم محسوب می‌شوند.

نسل سوم انقلاب، شخصیتی منسجم و مستقل دارد، در دین گزینشگر است و جوهر آن را بر ظاهر ترجیح می‌دهد و برخلاف برخی برداشت‌های جامعه‌شناختی، جدایی دین از سیاست را نمی‌خواهد؛ بلکه تعدیل آن را می‌طلبد. نسل سوم، بدون وابستگی جناحی، در مسیر انقلاب گام برمی‌دارد. این نسل به هنر بیشتر اهمیت می‌دهد، صمیمی‌تر و انتقادگر است، در برابر انحرافات واکنش نشان می‌دهد، حرکتش بر پایه شناخت و تحلیل رویدادها استوار بوده و به فرهنگ و سنت‌های ایرانی علاقه‌مند است.

نسل سوم به‌دنبال گشایش فضای اجتماعی و احترام به آزادی‌های فردی است. آنها به اصول انقلاب وفادار هستند؛ اما این وفاداری مشروط به تحقق انتظارات و خواسته‌های‌شان است. انتظار اصلی این نسل تأمین نیازهای مادی و معنوی آنها است.

نسل چهارم انقلاب

نسل چهارم انقلاب، منبع اصلی برای پیشرفت و تحول کشور به شمار می‌آیند. آنها تمایل بیشتری به دیده‌شدن دارند و از سیاست‌زدگی پرهیز می‌کنند. این نسل خوش‌بین، واقع‌گرا و متعهد به خدمت هستند و به‌راحتی با دیگران تعامل می‌کنند. پویایی و قدرت تحلیل، علاقه‌مندی به فرهنگ و سنت‌های ایرانی و ابعاد فرهنگی و هنری دین و اخلاق در این نسل بیشتر است؛ اما با سؤال‌ها و شبهاتی روبه‌رو هستند که نیاز به پاسخ‌های منطقی دارد.

دیدگاه‌های نظری دربارۀ نسل جوان انقلاب

ضعیف‌شدن پای‌بندی به آرمان‌های انقلاب اسلامی

نسل سوم و چهارم انقلاب در مقایسه با نسل‌های اول و دوم که کاملاً تحت تأثیر آرمان‌های انقلابی بودند، در فضایی متفاوت رشد کرده‌اند. برخی معتقدند این تفاوت فکری، فرهنگی و عاطفی بین نسل جوان و نسل‌های قدیمی‌تر انقلاب، تهدیدی برای انقلاب محسوب می‌شود. هر نسل ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد و نمی‌تواند دقیقاً منعکس‌کننده آرمان‌های نسل قبل باشد. تحولات اجتماعی این تفاوت‌ها را تشدید می‌کند و می‌تواند به گسست نسلی و اختلاف در پایبندی به آرمان‌های انقلاب و حتی نگرش به هویت ملی منجر شود.

پای‌بندی متفاوت به آرمان‌های انقلاب اسلامی

بنا بر دیدگاه دیگر کارشناسان، در جامعۀ ایران به جای شکاف نسلی، بیشتر تفاوت‌ها و تمایزات طبیعی و اجتماعی‌فرهنگی بین نسل‌ها وجود دارد. بر اساس نظریه‌های جامعه‌شناختی، این تفاوت‌ها طبیعی بوده و ریشه در تجربیات متفاوت نسل‌ها دارند که می‌تواند به پختگی و ارتقای نسل‌های آینده کمک کند.

اگر این تفاوت‌ها به‌نادرست به‌عنوان شکاف در نظر گرفته شوند، می‌توانند منجر به افزایش تنش‌های اجتماعی شوند؛ اما اگر این تفاوت‌ها، عادی در نظر گرفته شده و به‌درستی هدایت شوند، می‌توانند در مسیر مثبت اجتماعی قرار بگیرند. جوشش‌های اجتماعیِ ناشی از توقعات نسل‌های جدید همواره در حال ظهور است و با تشخیص و هدایت صحیح، این مطالبات تبدیل به فرصت‌های اجتماعی می‌شود.

تعمیق پای‌بندی به آرمان‌های انقلاب اسلامی

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در تبیین رابطۀ نسل سوم و چهارم با انقلاب اسلامی، ادعاها دربارۀ فاصله گرفتن این نسل از آرمان‌های انقلاب را نادرست می‌داند. او به انقلاب فرانسه و انقلاب اکتبر روسیه اشاره می‌کند که به‌خاطر ضعف بنیادهای فکری و ایدئولوژیک، حتی نتوانستند به نسل دوم برسند و به‌سرعت دچار انحراف شدند. در مقابل، انقلاب اسلامی ایران به‌دلیل داشتن ایده‌های مستحکم مانند عدالت‌خواهی، آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی، توانسته است در طول دهه‌ها مقاومت کرده و نسل‌های مختلف را جذب کند و نسل جوان امروزی نیز شور، ایمان و عواطف نسل اول را دارد.

رهبر انقلاب اسلامی، نسل سوم را به شرط حفظ ایمان، امیدبخش‌تر از نسل اول می‌داند و آنها را به خودسازی فکری و ایمانی، توصیه می‌کند. او تأکید می‌کند که نسل جوان و باانگیزۀ انقلاب این توانایی و شایستگی را دارد که جایگزین نیروهای فرسوده شود. از منظر آیت‌الله خامنه‌ای، نسل‌های سوم و چهارم انقلاب نه‌تنها از انقلاب دور نشده‌اند، بلکه دلبستگی آنها به آرمان‌های انقلاب عمیق‌تر و پخته‌تر شده است.

تداوم نسل انقلاب اسلامی

یکی از لوازم تداوم نسل انقلاب، توجه به تغییرات کمی و کیفی جمعیت نوجوان و جوان ایران دانسته شده است. شناخت اقتضائات و نیازهای نسل جوان به درک عمیق‌تر آنها و ذهنیات‌شان یاری می‌رساند. این شناخت شامل پرسش‌ها، دغدغه‌ها، نگرانی‌ها و حساسیت‌هایی است که در زندگی آنها وجود دارد و با پرسش‌ها و دغدغه‌های جوانان چند دهه پیش تفاوت دارد.

چنین توجه جامعی، نیازمند آن است که به جامعه‌پذیری نوجوانان بیش از کنترل اجتماعی آنها پرداخته شود؛ مطالبات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نسل جوان به رسمیت شناخته شده و به آنها پاسخ داده شود؛ سنت‌های اجتماعی و آرمان‌های انقلاب به‌دور از تعصب و همراه با نوآوری به آنها منتقل شود.

امام خمینی برای دستیابی نسل جوان به خودشناسی و خودباوری، قرآن و سنت را به‌عنوان دو منبع گرانبها معرفی می‌کند. از منظر امام خمینی، قرآن پیونددهندۀ نسل‌ها است و ملتی که به قرآن مفتخر باشد، احساس فاصله با نسل‌های پیشین نخواهد کرد. سنت اهل‌بیت نیز دومین رکن هویتیِ نسل انقلاب است؛ نسل انقلاب، هویت خود را در پرتو نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه تعریف کرده و اسلام را در تمام ابعاد زندگی خود جاری می‌سازد.

منابع

• آزاده، اسفندیار و دیگران، «بررسی تفاوت‌های سه نسل انقلاب اسلامی نسبت به ارزش‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی»، نشریۀ مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شمارۀ 53، 1400ش.
• «انقلاب و نسل‌ها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1399ش.
• «بیانات در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیرکبیر»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1379ش.
• «پایبندی نسل سوّم و چهارم انقلاب به انقلاب از نسل اوّل اگر بیشتر نباشد، کمتر نیست»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 18 فروردین 1397ش.
• «تقسیم نسل‌ها-نسل‌های انقلاب»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1388ش.
• «تقسیم‌بندی نسل سوم و چهارم انقلاب بر چه اساس است»، وب‌سایت هدانا، تاریخ درج مطلب: 19 آذر 1398ش.
• «توصیه‌های رهبر انقلاب به جوانان نسل سوم؛ جای شهدا را پر کنید»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 6 بهمن 1396ش.
• جان‌علی‌زادۀ چوب‌بستی، حیدر و سلیمانی بشلی، محمدرضا، «شکاف نسلی توهم یا واقعیت؟»، جامعه‌شناسی مطالعات جوانان، شمارۀ 1، 1390ش.
• سلطانی، زهرا، «انقلاب و نسل‌ها»، وب‌سایت کیهان، تاریخ درج مطلب: 20 بهمن 1393ش.
• عیسی‌نیا، رضا، «راه‌های تداوم ارزش‌های نسل انقلاب اسلامی ایران از نگاه امام خمینی»، حضور، شمارۀ 54، 1384ش.
• کسرایی، محمدسالار، «نسل پنجم نظریه‌های انقلاب»، پژوهشنامۀ متین، شمارۀ 98، فروردین 1402ش.
• محمدی، علیرضا، «انقلاب نسل‌ها: انقلاب اسلامی و مواجهه با نسل سوم»، پگاه حوزه، شمارۀ 207، 1386ش.
• «نسل چهارم انقلاب سرمایۀ عظیمی برای توسعه و تحول کشور هستند»، پایگاه جامع فرهنگ ایثار و شهادت، تاریخ درج مطلب: 4 مرداد 1401ش.
• «نسل سوم انقلاب چه فرقی با بقیه دارد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 13 آبان 1398ش.
• «نقطه قوت| انتقال ارزش‌های انقلاب به نسل جوان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 6 مرداد 1391ش.