نشخوار فکری
نشخوار فکری؛ از شایع‌ترین مشکلات در اختلال‌های فکری.
نشخوار فکری یا نشخوار ذهنی،[۱] افکار منفعلانه و تکراری هستند که بر علل و نتایج علائم متمرکز بوده و مانع حل مسئلۀ سازگار می‌شوند. این افکار، در نهایت به افزایش افکار منفی در ذهن فرد و به خطر افتادن سلامت روان او منجر خواهند شد.
مفهوم‌شناسی
نشخوار فکری یا ذهنی، به‌عنوان افکار تکراری و بازگشتی نسبت به خُلق منفی یا رویدادهای زندگی تعریف شده است.[۲] این مفهوم، در حقیقت، به سبک فکری اشاره می‌کند که همواره تمایل به تکرار دارد.[۳]
برخی از کارشناسان بر این باورند که نشخوار فکری، مجموعه‌ای از افکار آگاهانه است که حول یک موضوع مهم در حال گردش بوده و حتی در صورت غیبت تقاضاهای محیطی فوری و ضروری پدیدار می‌شوند. در واقع، محیط بیرونی با ارائۀ نشانه‌هایی ممکن است منجر به حفظ این افکار شود اما حفظ این افکار و ادامۀ آنها، وابسته به نشانه‌های محیطی نیست.
گروهی دیگر نیز بر این باورند که نشخوار فکری، به‌عنوان افکاری مقاوم و بازگشت‌کننده هستند که پیرامون یک موضوعِ معمول دور زده و به‌صورت غیرارادی وارد آگاهی انسان می‌شوند. این افکار، توجه فرد را از موضوعات مورد نظر و اهداف فعلی منحرف می‌کنند.[۴]
تاریخچه
در سال‌های اخیر، بررسی الگوهای تفکر ناسازگارانه در اختلال‌های هیجانی و نقش آنها در دوام این گروه از اختلال‌ها مورد توجه متخصصین در حوزۀ روانشناسی بالینی، قرار گرفته است. از جملۀ این الگوهای ناسازگارانه در اختلالات هیجانی، نشخوار فکری است که از دهۀ 1990 میلادی مورد توجه قرار گرفت.[۵]
نظریات
پس از شناسایی اهمیت این اختلال فکری، افراد مختلفی به مطرح کردن نظریات متفاوتی در این زمینه پرداخته‌اند:
- نظریۀ سبک پاسخ نولن- هومسکا (RST): نیرومندترین نظریۀ نشخوار فکری است که آن را شامل تفکر مکرر دربارۀ علت‌ها، پیامدها و علائم خُلق منفی فرد معرفی می‌کند.
- نظریۀ پیشرفت هدف:[۶] این نظریه، نشخوار فکری را به‌عنوان نوعی پاسخ نسبت به شکست در پیشرفت دلخواه به‌سوی هدف، مطرح می‌کند. در این نظریه، برای اندازه‌گیری پیامدهای شکست در دستیابی به هدف، سه خرده مقیاس «هیجان‌پذیری»، «انگیزه در دستیابی به هدف» و «تمرکززدایی» را در نظر گرفته‌اند.
- نظریۀ عملکرد اجرای خود نظم بخش (S-REF):[۷] این نظریه دیدگاه وسیع‌تری را دربارۀ نشخوار فکری نشان داده که در زمینۀ مدل S-REF دربارۀ اختلال هیجانی قرار گرفته است. این نظریه شامل توجه، نظم بخشی هیجانی، باورهای مربوط به راهبردهای نظم بخشی هیجانی و تعامل میان سطوح مختلف فرآیندهای شناختی است.[۸] کارشناسان، در این نظریه ثابت کرده‌اند که عقاید افراد دربارۀ نشخوار فکری، می‌تواند زمینه‌ای را برای آسیب‌پذیری بیشتر آنها نسبت به نشخوار فکری فراهم کند.[۹]
دلایل
نشخوار فکری می‌تواند به علت‌های مختلفی اتفاق بیفتد. برخی از دلایل اعلام شده برای این اختلال فکری، به شرح زیر است:
- تربیت نامناسب والدین در کودکی (به‌خصوص والدینی که به‌صورت دائم کودکان خود را مورد سرزنش قرار می‌دهند)؛
- اعتماد به نفس پایین؛
- کمال‌گرایی و ایده‌آل گرایی؛
- وجود شرایط سخت اقتصادی؛[۱۰]
- باور به این که با نشخوار فکری، بینشی جدید نسبت به زندگی یا مشکل ایجاد می‌کند؛
- داشتن سوابق ضربۀ روحی یا جسمی؛
- مواجهه با استرس‌های مدام و غیر قابل کنترل؛
- تمرکز بیش از حد بر روابط خود با دیگران.[۱۱]
مضرات
متخصصان بر این باورند که نشخوار فکری، اختلال‌های شناختی و هیجانی بسیاری را به دنبال خواهد داشت؛ مانند:
- ناتوانی در بازداری اطلاعات نامربوط و دشواری تغییر از اطلاعات قدیمی به اطلاعات جدید؛
- آسیب دیدن تمرکز؛
- افسردگی؛
- اضطراب؛
- خشم؛
- شرم
- احساس کاهش کنترل زندگی؛[۱۲]
- فوبیا (ترس)؛
- اسکیزوفرنی (روان‌پریشی).[۱۳]
درمان
روان‌شناسان، راهکارهای مختلفی را برای درمان این اختلال ذهنی معرفی کرده‌اند؛
- دور کردن افکار منفی از خود با تمرین ذهن‌آگاهی؛
- به تأخیر انداختنِ پرداختن به افکار منفی؛
- منحرف کردن افکار از نقاط تیره به نقاط روشن؛
- خلاص شدن از شر افکار منفی با فاجعه‌انگاری؛
- نوشتن افکار روی کاغذ؛
- کمک گرفتن از کاریکاتور و طنز؛
- ایجاد کردن یک مأموریت جدید؛
- یاد گرفتن مهارت‌های حل مسئله؛[۱۴]
- مدیتیشن؛
- تغییر در هدف‌گذاری؛
- کار کردن روی عزت نفس؛
- شناسایی محرک‌ها؛
- صحبت کردن با یک دوست خوب؛[۱۵]
متخصصان پیشنهاد می‌کنند که در صورت عدم موفقیت در راهکارهای مذکور، در صورت وقوع موارد زیر، افراد باید به پزشک مراجعه کنند:
- تکرار شدن دائمی نشخوار فکری و تأثیرگذاری منفی بر زندگی؛
- انجام کارهای عجیب و غیرمعمول برای رهایی از نشخوار فکری؛
- داشتن بیماری‌های روانی دیگر و تشدید شدن آن با نشخوار فکری؛
- رخ دادن افکاری خطرناک همچون خودکشی یا خودآزاری.[۱۶]
نشخوار فکری و افسردگی
در سال‌های اخیر، نشخوار فکری را به‌عنوان یکی از مهمترین مؤلفه‌های افسردگی در نظر گرفته‌اند که به‌صورت فزاینده‌ای مورد توجه است. در سال 1991م، نظریۀ سبک‌های پاسخ، به تبیین مفهوم نشخوار فکری در افسردگی پرداخت. در این نظریه، دو نوع سبک پاسخی در خلق افسرده با یکدیگر مقایسه شده است:
- سبک پاسخی نشخواری: پاسخ‌های نشخواری، به‌عنوان افکار تکرارشونده و رفتارهایی است که توجه فرد افسرده را بر علائم افسردگی، دلایل و پیامدهای آن متمرکز می‌کند. این پاسخ‌ها، در حقیقت، نقطۀ مقابل حل مسئلۀ مؤثر و ساختاریافته بوده و مانع بروز رفتارهای مؤثری می‌شود که در درمان افسردگی کمک‌کننده هستند.
- سبک پاسخی منحرف‌کنندۀ حواس: این سبک پاسخی، به‌عنوان افکار یا رفتارهایی هستند که به ذهن، فرصت رهایی از علائم افسردگی را داده و فرد را به‌سمت فعالیت‌های لذت‌بخش و خنثی هدایت می‌کنند.[۱۷]
نشخوار فکری در زنان
پژوهش‌های صورت گرفته در این حوزه نشان می‌دهند که زنان بیشتر از مردان گرایش به نشخوار فکری دارند. کارشناسان دلایل بسیاری را برای این موضوع مطرح کرده‌اند؛ برای مثال، سطوح بالاتری از استرس در میان زنان نسبت به مردان وجود دارد. همچنین، زنان بیشتر از مردان در خطر قربانی شدن در حوادث تروماتیک مانند سوء استفادۀ جنسی قرار دارند.
گروهی از متخصصان، یک الگوی شخصیتی سه مؤلفه‌ای را در بروز تفاوت‌های جنسیتی در نشخوار فکری معرفی کرده‌اند:
- باورهای زنان نسبت به هیجان‌های منفی و مشکل در کنترل این نوع از هیجانات.
- زنان، بیشتر از مردان، احساسات خود را مسئول وضعیت هیجانی در روابط خود با دیگران دانسته و تمامی بار حفظ روابط مثبت با دیگران را بر دوش می‌کشند. در حقیقت، زنان، به کوچک‌ترین تغییری در روابط، حساس بوده و همیشه مراقب نظرات و رفتارهای دیگران هستند. این باور، با افزایش نشخوار فکری رابطه‌ای مثبت دارد.
- بیشتر زنان بر این باورند که در مورد حوادث مهم زندگی خود، از کنترل کمتری برخوردار هستند. بنابراین، افراد با احساس کنترل کمتر، نشخوار فکری بیشتری را گزارش می‌کنند.[۱۸]
نشخوار فکری و وسواس فکری
کارشناسان معتقدند که هرچند شباهت‌هایی بین این دو اختلال ذهنی وجود دارد اما از نظر روان‌شناختی، این دو، فرآیندهای ذهنی مجزایی هستند که تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند. نشخوار و وسواس، هر دو بر محور افکار آدمی قرار دارند که با چیزی در ذهن آغاز می‌شوند. افکار ایجاد شده در هر دو نیز اجباری و مداوم بوده و فرد با حالتی انفعالی با آنها مواجه می‌شود.
این در حالی است که وسواس فکری نوعی اختلال روانی شناخته شده است در حالی‌که نشخوار ذهنی، فی نفسه، یک اختلال نبوده و تنها یک مکانیسم ذهنی است که می‌تواند با شدت و ضعف یافتن، تبدیل به اختلال دیگری شود. همچنین، وسواس فکری همواره با عمل همراه است؛ برای مثال، فردی که دچار وسواس فکری است به‌صورت مداوم اقدام به شست‌وشو یا مرتب کردن چیزی می‌کند. این در حالی است که نشخوار ذهنی، سویه‌های عملی ندارد. از دیگر تفاوت‌های این دو می‌توان به نوع افکار اشاره کرد. در نشخوار ذهنی، فرد با افکاری غم‌انگیز و ناراحت‌کننده سرگرم می‌شود در حالی‌که در وسواس فکری، افکاری نامتعارف و غیرمعمول به سراغ انسان می‌آید.[۱۹]
پانویس
- ↑ Mind rumination.
- ↑ Rippere, what is the thing to do when you’re feeling depressed? --a pilot study, 1977, V15(2), P185-91;
Robinson, Negative cognitive styles and stress-reactive ruminationinte ract to predict depression: a prospective study, 2003, V27(3), P275-92. - ↑ Martin, Some ruminative thoughts, Wyer RS, Advances in Social Cognition, 1996, P1-47.
- ↑ Joormann, Differentioal effect of rumination and dysphoria on the inhibition of irrelevant emotional material: evidance from a negative priming task, 2006, V30, P149- 60.
- ↑ Ghorbani, Integrative self-knowledge: correlations and incremental validity of across-cultural measure developed in Iran and the United States, 2008, V142(4), P395-412.
- ↑ Goal progress theory.
- ↑ Self-regulatory executive function.
- ↑ Wells, Modeling cognition in emotional disorders: the S-REF model, 1996, V34(11-12), P881-8.
- ↑ معینی‌پور، «بررسی شاخص‌های روان‌سنجی مقیاس نشخوار فکری- تأمل».
- ↑ «نشخوار فکری»، وب‌سایت دکتر مژگان لطفی.
- ↑ «نشخوار فکری و 8 روش برای مقابله با آن»، وب‌سایت دکتر کربلایی.
- ↑ معینی‌پور، «بررسی شاخص‌های روان‌سنجی مقیاس نشخوار فکری- تأمل».
- ↑ «نشخوار فکری و 8 روش برای مقابله با آن»، وب‌سایت دکتر کربلایی.
- ↑ «نشخوار فکری و 8 روش برای مقابله با آن»، وب‌سایت دکتر کربلایی.
- ↑ ابراهیمی، «درمان نشخوار فکری»، وبلاگ آرامیا.
- ↑ «نشخوار فکری و 8 روش برای مقابله با آن»، وب‌سایت دکتر کربلایی.
- ↑ باقری‌نژاد، «رابطۀ بین نشخوار فکری و افسردگی در نمونه‌ای از دانشجویان ایرانی».
- ↑ باقری‌نژاد، «رابطۀ بین نشخوار فکری و افسردگی در نمونه‌ای از دانشجویان ایرانی».
- ↑ «نشخوار ذهنی چیست؟ بهترین روش درمان نشخوار فکری»، وب‌سایت دکتر شقایق درویشی.
منابع
- ابراهیمی، مهدی، «درمان نشخوار فکری»، وبلاگ آرامیا، ، تاریخ بازدید: 11 بهمن 1401ش.
- باقری‌نژاد، مینا و دیگران، «رابطۀ بین نشخوار فکری و افسردگی در نمونه‌ای از دانشجویان ایرانی»، مطالعات تربیتی و روانشناسی، دوره 11، شماره 1، 1389ش.
- معینی‌پور، داود و شاه‌حسینی، آرزو، «بررسی شاخص‌های روان‌سنجی مقیاس نشخوار فکری- تأمل»، علوم اعصاب شفای خاتم، دوره 4، شماره 1، 1394ش.
- «نشخوار ذهنی چیست؟ بهترین روش درمان نشخوار فکری»، وب‌سایت دکتر شقایق درویشی، تاریخ بازدید: 11 بهمن 1401ش.
- «نشخوار فکری و 8 روش برای مقابله با آن»، وب‌سایت دکتر کربلایی، تاریخ بازدید: 11 بهمن 1401ش.
- «نشخوار فکری»، وب‌سایت دکتر مژگان لطفی، تاریخ بازدید: 11 بهمن 1401ش.
- Ghorbani N, Watson PJ, Hargis MB, Integrative self-knowledge: correlations and incremental validity of across-cultural measure developed in Iran and the United States, J Psychol, 2008.
- Joormann, J, Differentioal effect of rumination and dysphoria on the inhibition of irrelevant emotional material: evidance from a negative priming task, Cognit Ther Res, 2006.
- Martin LL, Tesser A, Some ruminative thoughts, Wyer RS, Advances in Social Cognition,1st ed, Lawrence Erlbaum Associates, 1996.
- Rippere V, What is the thing to do when you’re feeling depressed? --a pilot study, Behav Res Ther, 1977.
- Robinson MS, Alloy LB, Negative cognitive styles and stress-reactive ruminationinte ract to predict depression: a prospective study, Cognit Ther Res, 2003.
- Wells A, Matthews G, Modeling cognition in emotional disorders: the S-REF model, Behav Res Ther, 1996.