نشوز مرد
نشوز مرد، سرپیچی زوج از وظایف زناشویی نسبت به زوجه.
واژۀ عربی «نُشوز» در لغت به معنای ارتفاع و عُلُو[۱] و در اصطلاح به‌‌معنای سرپیچی از انجام وظایف شرعی، نسبت به همسر است.[۲] به مردی که از انجام وظایف زناشویی نسبت به همسر خویش، خودداری کند «ناشز» گفته می‌شود.[۳]
نشوز مرد در قرآن
آیه ۱۲۸ سوره نساء درباره نشوز مرد است. فقها با استناد به این آیه گفته‌اند در صورت نشوز مرد، زن می‌تواند برای ایجاد صلح و ایجاد علاقه همسرش به ادامه زندگی مشترک، از بعضی حقوقش صرف‌نظر كند تا به این وسیله از طلاق جلوگیری شود.[۴]
وظایف مرد نسبت به همسر
نشوز مرد قلمرو گسترده‌ای دارد و تنها شامل عدم تمکین خاص نیست بلکه تخلف از کلیه تکالیف خاص و عام در قبال زوجه را شامل می‌شود. انجام ندادن تکالیف محوله به زوج، موجب صدق عنوان نشوز بر وی می‌شود. این تکالیف عبارت است از:
1.حسن معاشرت
در آیه 19 سوره نساء، آیه ۶۰ سوره طلاق و آیه ۲۲۸ سوره بقره به حسن معاشرت با همسر امر شده و در آیات متعدد دیگری به این امر اشاره شده است.
علاوه بر قرآن کریم این امر در سنت قولی و عملی اهل بیت نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.[۵]
فقیهان مسلمان نیز با تکیه بر آموزه‌های قرآن بر این باور هستند که مرد در جریان پیمان زناشویی موظف است با همسرش حسن معاشرت داشته باشد و در صورتی که نسبت به همسر خود، آزار زبانی و جسمی داشته باشد ناشز محسوب می شود.[۶] زدن و آزار دادن همسر بدون دلیل از موارد نشوز است.[۷]
قانون مدنی نیز مرد را به حسن معاشرت با همسر خود ملزم کرده و برای آن ضمانت اجرایی بیان کرده است. در قانون، سوء رفتار مستمر زوج نسبت به زوجه از مصادیق نشوز مرد محسوب می‌شود.
2. گسستن پیمان زناشویی به شیوه نیکو
قرآن کریم در جایگاه‌های مختلفی بر این امر تاکید کرده که در صورت جدایی، زوج باید به صورت نیکو و پسندیده‌ای رفتار کند. همچنین با توجه به آموزه‌های دینی، زوج باید از نگهداری اجباری زوجه به قصد آزار و تعدی به حقوق او پرهیز کند.
3.پرداخت نفقه
فقها معتقدند پرداخت هزینه زندگی و مخارج همسر بر مرد واجب است و او باید مطابق با شأن و منزلت اجتماعی همسرش نفقه او را بر عهده بگیرد؛ این نفقه شامل تامین خوراک، پوشاک، مسکن و لوازم زندگی و سایر چیزهایی که به حسب شان برای زن لازم است از قبیل اجرت حمام و حجامت، لوازم نظافت و هزینه دارو و درمان حتی اگر بیماری همسرش صعب‌العلاج باشد.[۸]
4.حق جنسی
از منظر فقها، زوج حق ندارد بیش از ۴ ماه آمیزش جنسی با همسرش، را ترک کند.[۹] با توجه به عدم تصریح در قوانین مدنی نسبت به ایفای حقوق جنسی همچون حق قسم و مواقعه، ترک روابط زناشویی توسط مرد از مصادیق قانون نشوز وی محسوب نمی‌شود؛ اما در موادی از قانون مدنی برای این مسئله ضمانت اجرای خاصی مانند امکان فسخ نکاح برای زوجه قرار داده شده است.[۱۰]
5.سایر تکالیف زوج وظیفه دارد تکالیف محوله شرعی و قانونی خود را به بهترین نحو انجام دهد. مهم‌ترین آنها غیر از موارد گفته شده عبارت‌اند از: گشایش، تلاش در تحکیم بنیان خانواده، انجام وظایف خاص زوجیت مانند قسم، بیتوته و رعایت شئون همسر.
برخورد با نشوز مرد
فقها مراحل برخورد با نشوز مرد را بدین شرح معرفی کرده‌اند:
- مرحله اول: زن، شوهرش را نصیحت و حقوق واجبش را از وی مطالبه کند.
- مرحله دوم: چنانچه نصیحت و مطالبه حقوق مؤثر واقع نشود، می‌تواند دعوایش را نزد حاکم ببرد.
- مرحله سوم: اگر هیچ کدام مؤثر واقع نشد، حاکم می‌تواند مرد را تعزیر نماید.
- مرحله چهارم: اگر زوج پس از تعزیر همچنان به نشوز خود ادامه دهد، دادگاه او را ملزم به طلاق می‌نماید و در صورت خودداری از انجام این کار دادگاه زوجه را طلاق می‌دهد.[۱۱]
روند ذکرشده در قوانین مدنی نیز آمده است و اگر شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند و یا توان پرداخت نداشته باشد زن می‌تواند به دادگاه مراجعه و الزام همسرش برای انجام این تکلیف را از دادگاه درخواست کند. محکمه ابتدا میزان نفقه را مشخص و مرد را محکوم به پرداخت آن می‌کند و در صورت عدم امکان، اگر زوجه بخواهد شوهر را اجبار به طلاق می‌کند.[۱۲]
در صورت نشوز مرد، زن حق ندارد وظایف زناشویی‌اش را نسبت به او ترک کند[۱۳] یا او را تنبیه بدنی کند.[۱۴]
پانویس
- ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، 1404ق، ج5، ص430.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۳۸۶ق، ج۵، ص۴۲۷؛ محقق حلی، مختصر النافع، ۱۴۱۰ق، ص۱۹۱.
- ↑ مکارم شیرازی، احکام خانواده، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۲۱۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۲۰۷-۲۰۸؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۶۳.
- ↑ نوری، نکاح خانواده (حقوق خانواده در حقوق مدنی)، ۱۳۷۹ش، ص۲۵۲.
- ↑ سیدی بنابی و ندائی، «مطالعه تطبیقی تبیین نشوز زوجه و نشوز زوج در مبحث حقوقی و فقهی»، ص46.
- ↑ بحرانی، حدائق‌الناضره، 1408ق، ج۲۴، ص۶۱۴.
- ↑ خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۵۸۹.
- ↑ محقق حلی، شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ۱۴۰۳ق، ص۲۷۰.
- ↑ سیدی بنابی و ندائی، «مطالعه تطبیقی تبیین نشوز زوجه و نشوز زوج در مبحث حقوقی و فقهی»، ص47.
- ↑ سیدی بنابی و ندائی، «مطالعه تطبیقی تبیین نشوز زوجه و نشوز زوج در مبحث حقوقی و فقهی»، ص49.
- ↑ سیدی بنابی و ندائی، «مطالعه تطبیقی تبیین نشوز زوجه و نشوز زوج در مبحث حقوقی و فقهی»، ص50-49.
- ↑ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۴۳۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۲۰۷.
منابع
- قرآن
- ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، بیروت، مکتب الإعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، حدائق الناظرة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
- خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، تهران، مکتبة الصدوق، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینه العلم، ۱۴۱۰ق.
- سیدی بنابی، سیدباقر و ندائی، میثم، «مطالعه تطبیقی تبیین نشوز زوجه و نشوز زوج در مبحث حقوقی و فقهی»، در فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی عدل و انصاف، شماره 3، زمستان ۱۳۹۷ش
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، نجف، جامعة النجف الدینیة، ۱۳۸۶ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، استقلال، ۱۴۰۳ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، مختصر النافع، تهران، قسم الدراسات الإسلامیة فی مؤسسة البعثة، ۱۴۱۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، احکام خانواده، قم، امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- نوری، رضا، نکاح خانواده (حقوق خانواده در حقوق مدنی)، تهران، پاژنگ، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.