نطنز

نطنز؛ شهرستانی در شمال استان اصفهان.

شهرستان نطنز یکی از باغ‌شهرهای تاریخی و مرکزی ایران است. این شهرستان در مجاورت آزاد‌راه تهران – نطنز – اصفهان و جادهٔ ترانزیت بندرعباس قرار دارد. همچنین وجود سایت هسته‌ای ایران در مجاورت این خطه، بر اهمیت نطنز افزوده است. بخشی از نطنز در کویر قرار دارد و بخشی از آن اطراف رشته‌کوه کرکس واقع شده است. نطنز یکی از نخستین مراکز استخراج و ذوب فلزات و یکی از قدیمی‌‌ترین شهرهای صنعتی شناخته‌شده در جهان است. همچنین این خطه، پایتخت شبیه‌خوانی ایران شناخته شده است.

نام‌گذاری

برخی منابع، نطنز را بلیده دانسته‌اند؛ بلیده به‌معنی شهر کوچک است. نام نطنز، ترکیبی از دو واژهٔ «نا» و یا «نه» (حرف نفی) و «تنج» به‌معنی بزرگ و نیرومند است و نطنز به‌معنی شهری نه‌چندان بزرگ و گسترده است. برخی، ریشهٔ نام نطنز را برگرفته از واژهٔ اوستایی «نج» به‌معنی شهری با آب فراوان دانسته‌اند.

پیشینه

از شهر نطنز تا پیش از سدهٔ هفتم قمری، اطلاعات صحیحی در دست نیست؛ اما می‌توان گفت که نطنز از نواحی قدیمی و آباد ایران بوده است. در نخستین سده‌های اسلامی، نطنز و کاشان از جمله مناطق امیرنشین بودند. در دوران صفویه، نطنز حکومت مستقلی شد که حاکم آن از پایتخت تعیین می‌شد. در آن دوره برخی از وزرا و بزرگان دربار، نطنزی بودند. شاه عباس اول در نطنز دو کاخ ساخت و این شهر را شکارگاه تابستانی خود کرد. در دوران حکومت قاجاریه نیز نطنز از شهرهای مهم کشور محسوب می‌شد.

جمعیت‌شناسی

جمعیت این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش، ۴۳۹۷۷ نفر و جمعیت شهر نطنز نیز ۱۴۱۰۰ نفر بوده است. مردم نطنز به یکی از گویش‌های کهن ایرانی سخن می‌گویند و مسلمان و شیعه‌مذهب هستند.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی؛ وسعت شهرستان نطنز ۳۳۹۷ کیلومتر مربع است.نطنز از شمال به کویر آران‌وبیدگل، از جنوب به میمه، از شرق به اردستان و از غرب به کاشان محدود می‌شود.

آب‌وهوا؛ نطنز سه نوع آب‌وهوای سردسیری، کویری و معتدل دارد.

رشته‌کوه‌ها؛ رشته‌کوه کرکس با وسعت ۳۴۰۰ کیلومتر مربع در جهت شمال‌غربی – جنوب‌شرقی در شهرستان نطنز امتداد یافته است.

منابع آبی؛ رودهای فصلی لاکژ و سُه‌رود از رودخانه‌های نطنز محسوب می‌شوند.

حیات‌وحش؛ در نظنز، گونه‌های مختلف جانوران وحشی مانند خزندگان، پرندگان و پستانداران نظیر کل و بز، قوچ و میش وحشی، گراز، گرگ، شغال، روباه، کفتار، گربه وحشی، پلنگ و تشی یافت می‌شود. همچنین تاکنون حدود ۵۳ گونهٔ پرندهٔ مهاجر و بومی، هشت گونهٔ مار و شش گونهٔ مارمولک در آن شناسایی شده است.

پوشش گیاهی؛ زیره، زرشک کوهی، اسپندانه، گون،بادام کوهی، انجیر کوهی، درمنه، زرین‌گیاه و زنبق وحشی از جمله پوشش گیاهی این خطه محسوب می‌شوند.

اقتصاد

باغ‌داری و پرورش گل از مشاغل پررونق در این شهرستان هستند. از دیگر صنایع موجود در این خطه چینی‌سازی است که هنوز به‌روش دستی انجام می‌شود.بخشی از اقتصاد این منطقه متکی بر صنعت گردشگری است. نطنز حدود ۱۸۰۰ اثر تاریخی، فرهنگی و معنوی دارد. یکی از محصولات کشاورزی نطنز، زعفران است که باتوجه به شرایط آب‌وهوایی این خطه از کیفیت بالایی برخوردار است و بخش زیادی از آن صادر می‌شود. زعفران، علاوه بر مقاومت بالا در برابر خشکسالی و کم‌آبی، نقش سازنده‌ای در اقتصاد و پویایی منطقه داشته است.

فرهنگ و هنر

آداب‌ورسوم؛ مردم نطنز برای عزاداری‌های ماه‌های محرم و صفر احترام زیادی قائل هستند. آنها یک شب مانده به شروع محرم در حسینیهٔ ارشاد شهر جمع شده و مراسم «جاروکشی» برگزار می‌کنند. سنت نخل‌گردانی نیز یکی از آیین‌های مشهور این خطه است. مردم در دههٔ اول محرم به تعزیه‌خوانی نیز می‌پردازند که در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس ملی به ثبت رسیده است. از برجسته‌ترین آیین‌های مردم نطنز در مناسبت‌های مذهبی، «شبیه‌خوانی» است. این آیین نیز در فهرست ملی میراث‌فرهنگی ناملموس به ثبت رسیده و نطنز پایتخت شبیه‌خوانی ایران شناخته شده است.

در بسیاری از هیئت‌ها و محلات نطنز به مناسبت‌های مذهبی، آیین حلیم‌پزان برگزار می‌شود که در این آیین، حلیم را به روش سنتی می‌پزند. مردم نطنز، سه روز مانده به میلاد امام زمان، آیین شب‌برات را اجرا می‌کنند. اهالی در این سه روز، عصرها به زیارت امامزادگان رفته و در آرامستان‌ها برای درگذشتگان خود فاتحه می‌خوانند و نذورات پخش می‌کنند.

مشاهیر؛ محمد بن احمد نطنزی (صاحب خصائص‌الائمه)، محمود بن صدرالدین نطنزی (استاد منبت‌کار)، میرزا باقر نطنزی (شاعر)، محمدتقی مجلسی (از روحانیون سرشناس)، حسن زینتی (شاعر)، افضل دوتاری نطنزی (موسیقیدان)، شمس نطنزی (شاعر) و ابوالفتح محمد بن علی نطنزی (ادیب قرن پنجم قمری) از مشاهیر این خطه هستند.

موزه‌ها؛ موزهٔ باستان‌شناسی نطنز، اسناد تاریخی رفیعیهٔ روستای طار، عروسک‌های محلی شهر بادرود، مردم‌شناسی حمام نوغهٔ بادرود، مردم‌شناسی ابیانه، خانهٔ موزهٔ کلوک (جواهری) و سرا موزهٔ رهگشای بادرود از موزه‌های فعال در نطنز به ‌شمار می‌روند.

غذاهای محلی؛‌ ماشاب (آش ماش)، آش کشک، شامی و کشکبا از معروف‌ترین غذاهای محلی این خطه محسوب می‌شوند. سوغات و صنایع‌دستی؛ از سوغاتی‌های لذیذ این خطه گلابی، انار، زعفران و خشکبار هستند و هنرمندان این خطه به هنرهایی همچون قالی‌بافی، خراطی و سفال‌گری می‌پردازند.

آموزش و پژوهش

نطنز دارای دانشگاه آزاد اسلامی، پیام‌نور و علمی – کاربردی است.

حوزهٔ علمیهٔ برادران مرتضویه و مدرسهٔ علمیهٔ خواهران الزهراء نیز در این شهرستان مشغول به فعالیت هستند.

تقسیمات کشوری

در سال ۱۳۳۶ش، نطنز به شهرستان ارتقا یافت و در حال حاضر دارای دو بخش مرکزی و امامزاده و چهار شهر نطنز، بادرود، خالدآباد و طرقرود و ۵ دهستان است.

گردشگری

مسجد جامع؛ قدمت مسجد جامع نطنز به دوران ایلخانی باز می‌گردد. در ابتدا یک مسجد در این مکان احداث شد؛ سپس بقعهٔ شیخ عبدالصمد اصفهانی، ایوان جلوی خانقاه و مناره‌ها به این مجموعه اضافه شدند. مسجد جامع از جمله آثار ملی ثبت‌ شده است.

آتشکده؛ در نزدیکی مسجد جامع آتشکده‌ای قرار دارد که قدمت آن به دورهٔ ساسانیان باز می‌گردد. بخش عمده‌ای از آتشکده تخریب شده و تنها آثاری از دیواره‌های آن مشخص است.

کاخ تاج‌آباد؛ کاخ تاج‌آباد (کوشک تاج‌آباد) و کاخ عباس‌آباد در زمان شاه عباس صفوی با وسعت ۱۰۰ هکتار ساخته شدند.

روستای هنجن؛ از جاذبه‌های گردشگری آن می‌توان به کوه‌های لاوزه و برزقو، کاخ و باغ عباس‌‌آباد، پل و قلعهٔ تاریخی هنجن، رودخانهٔ هنجن، رودخانه‌های چیمه و برز، امامزاده سید داوود، بی‌‌بی زینب خاتون و چشمه و قنات اشاره کرد.

روستای خفر؛ روستای خفر به‌دلیل داشتن زمستان‌های بسیار سرد به جهنم سفید مشهور است. در روستای خفر جاذبه‌های گردشگری دیدنی همچون قلعهٔ تاریخی، آب‌‌انبار، مسجد بابا سیاه‌پوش و امامزاده احمد وجود دارند.

منطقهٔ گردشگری متین‌آباد؛ این منطقه اولین اکوکمپ ایران است که در ۲۵ کیلومتری شمال نطنز در ابتدای رمل‌های بزرگ کویر و در جنوب دریاچهٔ نمک واقع شده است. در این منطقه امکانات تفریحی مانند شترسواری، موتور و ماشین‌سواری در شن وجود دارد.

چشمهٔ آب‌سرخ فریزهند؛ این چشمه در روستایی با نام فریزهند در ۴۵ کیلومتری شمال‌غربی نطنز واقع شده و با داشتن آهن فراوان سرخ‌رنگ است. این آب برای کمبود آهن بدن و دستگاه گوارش مفید دانسته شده است.

از دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهرستان می‌توان به امامزاده آقا علی‌عباس و سید محمد، محلهٔ افوشته، غار پریان، دهکدهٔ گردشگری رایان، کاروانسرای میرابوالمعالی، گنبد باز، مسجد میر، امامزاده عبدالله،روستای ابیانه، شربت‌خانه و سردر خانقاه، محوطهٔ باستانی اریسمان، قلعهٔ طرق، تپهٔ باستانی قلعه‌گوشه، مسجد سرمک، خانهٔ میرترابیان، تپهٔ باستانی قلعه‌گوشه، تپهٔ مشی، تپهٔ سوچن، بقعهٔ سید فاضل، خانهٔ خلیلیان، خانهٔ جهانه، خانهٔ صفره، خانهٔ نعیمی، حمام هرده، خانهٔ حجازی، خانهٔ فخار، خانهٔ آقاگل، خانهٔ جهانشاه و امامزاده سلطان گورآباد اشاره کرد.

مشکلات زیست‌محیطی

برداشت بی‌رویه از معادن، کاهش فعالیت‌های کشاورزی، از میان رفتن مراتع و قنات‌ها، آلودگی برخی از کارخانجات، تخلیهٔ نخاله‌های ساختمانی در اطراف شهر و احداث فاضلاب شهری از مهم‌ترین مشکلات زیست‌محیطی نطنز به‌ شمار می‌روند.

نطنز در ادبیات

اصطلاح «تحفهٔ نطنز» در ادبیات عامه، کنایه از نمونه‌ای کمیاب است. برخی از بزرگان ادبیات نطنز معتقدند که تحفهٔ نطنز نوعی خشکبار است که از الگ (میوه‌ای از خانوادهٔ هلو که تنها در نطنز کشت می‌شود)، گردو و خاک‌قند به‌دست می‌آيد. برخی گلابی را تحفهٔ نطنز می‌دانند؛ زیرا گلابی نطنز به‌دلیل خاک و آب‌وهوای این خطه، طعمی متفاوت دارد. در کل، نوع خاک و آب‌وهوای نطنز به‌گونه‌ای است که شرایط برای رویش بهترین نوع محصولات کشاورزی و باغی فراهم است و می‌توان گفت که تمام فرآورده‌های گیاهی نطنز به‌نوعی «تحفه» محسوب می‌شوند.

امکانات رفاهی

از امکانات رفاهی نطنز می‌توان به هتل سرابان، هتل شاهین و هتل سه ستاره قصر جهان، خانهٔ تاریخی توسلیان و اقامتگاه جواهر اشاره کرد.

 

منابع

• آرام‌فر، امیرحسین، «درباره شهرستان نطنز/معرفی یکی از قدیمی‌ترین شهرهای اصفهان»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «اسکان ۱۵ هزار مسافر در پارک‌های شهر نطنز»، خبرگزاری ایمنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
• «پذیرش حوزه‌های علمیه سراسر کشور»، وب‌سایت حوزه علمیه مرتضویه نطنز، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۳۹۵ش.
• «خلاصه مراحل پذیرش»، وب‌سایت دانشگاه پیام‌نور مرکز نطنز، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۴۰۱ش.
• «دیدنی‌های نطنز»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «شبکه بهداشت و درمان نطنز»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «شرایط پذیرش و تحصیل در دانشگاه»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نطنز، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «شهرستان نطنز»، وب‌سایت دانشگاه پیام‌نور مرکز نطنز، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «شهر نطنز»، وب‌سایت اینجا اصفهان، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «کوه کرکس نطنز»، وب‌سایت علاءالدین ترول، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «مدرسه علمیه الزهراء خواهران»، وب‌سایت بلد، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «مشکلات زیست‌محیطی آسیب جدی به شهر نطنز وارد کرده است»، پایگاه خبری صاحب‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۳۹۴ش.
• «معرفی شهرستان نطنز»، وب‌سایت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان شهرستان نطنز، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «معرفی شهر نطنز»، وب‌سایت چهار گوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «نحوه پذیرش دانشجو در رشته‌های علمی کاربردی نطنز»، وب‌سایت ایران تحصیل، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «نطنز قابلیت راه‌اندازی موزه‌های تخصصی دارد»، خبرگزاری ایمنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ خرداد ۱۳۹۹ش.
• «نطنز»، وب‌سایت انلیکس، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «نطنز (نگینی بر حاشیه کویر)»، وب‌سایت فرمانداری شهرستان نطنز، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• «نطنز»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۱ش.