نماز باران
نماز باران؛ از نمازهای مستحبی برای طلب باران.
نماز باران یا استسقاء، یکی از نمازهاى مستحبی است که در صورت گرفتار شدن جامعه به قحطی و کمبود آب، خوانده می‌شود. آیین طلب باران از خدا، با شرایط و آداب خاصی در زمان‌های قبل از اسلام نیز رایج بوده است.
مفهوم شناسی
«استسقاء» در لغت به‌معنای طلبیدن آب است. این واژه در فقه، عبارت است از طلب باران از خداوند در زمان قحطی و بی‌آبی.[۱] خواندن این نماز، به‌فتوای فقها، در زمان کم‌آبی مستحب است.[۲] برای نماز باران (صلاة الاستسقاء) در منابع روایی[۳] و فقهی،[۴] دارای شرایط خاصی ذکر شده است.[۵]
تاریخچه
الف. قبل از اسلام
مراسم طلب باران از خداوند، در دوران پیش از اسلام نیز وجود داشته است؛ از جمله در یکی از سال‌های بی‌آبی جزیرةالعرب، ابوطالب همراه برخی از نوجوانان خاندان عبدالمطلب، برای استسقاء به مسجدالحرام رفته و از پیشگاه خداوند طلب باران کردند.[۶]
ب. در زمان اسلام
در دوران بعد از ظهور اسلام در زمان‌های کم‌آبی، بزرگان دینی برای نزول باران دست به دعا برداشته و نماز باران می‌خواندند؛ مانند زمانی‌که پیامبر اسلام در سال‌های ششم و نهم هجری وقتی شهر مدینه دچار کم‌آبی شد، نماز باران خواند.[۷] امام رضا نیز در دوران ولایت‌عهدی که مناطق خراسان دچار کم‌آبی شده و مزارع و درختان در معرض خطر قرار گرفته بودند، برای آمدن باران نماز خواند. امام، در وقت معین همراه جمعیتی به صحرا رفت. پس از نماز و دعا، بارش باران شروع شد.[۸] در جامعۀ مسلمان، نمونه‌های زیادی از برپایی نماز باران گزارش شده است؛ از جمله در ایران نماز باران حاجی‌کلباسی (1180-۱۲۶۱ق) در اصفهان،[۹] نماز باران سید محمدتقی خوانساری در سال ۱۳۶۳ق در قم[۱۰] و نماز باران سید عبدالحسین مرعشی در سال ۱۹۰۰م در زنگبار تانزانیا. [۱۱]
چرایی نماز باران
براساس آموزه‌های دین اسلام، عوامل مختلفی مانند ظلم حاکمان،[۱۲] عدم پرداخت حقوق مظلومان، ترویج گناهان [۱۳] و ترک امر به معروف و نهی از منکر در جامعه باعث می‌شود که خداوند از باب تنبیه و عقوبت، باران را از مردم قطع کند. در نتیجه نماز باران برای جلب رضایت خداوند و توبه به پیشگاه او خوانده می‌شود. [۱۴]
چگونگی نماز باران
نماز باران دو رکعت است که به جماعت خوانده می‌شود.[۱۵] تکبیر و قنوت آن مانند نماز عید فطر و قربان است. تنها در قنوت، به‌جای دعاهای این دو نماز، از خدا طلب و درخواست باران می‌شود.[۱۶]
آداب نماز باران
نماز باران آدابی دارد که برخی از آنها قبل از مراسم، برخی دیگر حین مراسم و بخشی از آن نیز پس از مراسم انجام می‌شوند:
الف. قبل از نماز
1. برای نماز باران مستحب است که سه روز، روزۀ مستحبی گرفته شده و در روز سوم برای ادای نماز به بیرون شهر بروند؛ 2. امام به‌همراه مردم، با آرامش، خشوع و حالت درخواست به صحرا بروند؛ 3. مؤذن‌ها پیشاپیش امام و مردم حرکت کرده، منبر را با خود به صحرا ببرند؛ 4. همراه بردن پیرمردان، پیرزنان، کودکان و چهارپایان سفارش شده است؛ 5. به جلوگیری از مشارکت کفار ذمى و غیر ذمى در مراسم امر شده است. [۱۷]
ب. حین نماز
1. در نماز باران سوره‌هایى که در نماز عید مستحب است، خوانده شود؛ 2. قرائت سوره‌ها در نماز باید با صدای بلند باشد؛ 3. برگزاری مراسم نماز باران در صحرا، بیابان و جاى پاکیزه باشد. [۱۸]
د. بعد از نماز
1. امام جماعت پس از نماز، با حالتی پریشان از منبر بالا می‌رود[۱۹] و با ذکر حمد و تسبیح خدا، دستان را بالا برده و از پیشگاه خداوند طلب باران می‌کند. مردم نیز به تبعیت از امام دعا می‌کنند. 2. بعد خطبه خوانده شده و جهت طلب رحمت و مفغرت الهی ناله و تضرع می‌کند. [۲۰] 3. مردم نیز با صدای بلند امام را همراهی می‌کنند. به خواندن دعاهایی همچون «الحمدالله سابغ النعم...» [۲۱] و «اللهم اسقنا الغیث....»[۲۲] سفارش شده است.
پانویس
- ↑ سعدی، القاموس‌الفقهی، ۱۴۰۸ق، ص۱۷۵؛ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵-۱۶.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۲۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۶۲-۴۶۳.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹۸-۹۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۲۷-۱۵۵.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۱۳۷.
- ↑ «پیشینه نماز باران از صدر اسلام تا دوره معاصر»، وب‌سایت شفقنا.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، 1384ش، ج2، ص179 -183.
- ↑ گلی‌زواره، کاروان علم و عرفان، 1380ش، ج۱، ص108-109.
- ↑ واعظ خیابانی «تبریزی»، علمای معاصر، 1383ش، ص312.
- ↑ «زنگبار»، ویکی شیعه.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج1، ص۵۲۴، «بَابُ صَلَاةِ الِاسْتِسْقَاءِ».
- ↑ موسوی خمینی، تحریر الوسیلة، 1425ق، ج1، ص253، «نماز استسقاء».
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج1، ص۵۲۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۴۴؛ علامه حلی، تحریر احکام الشرعیه، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۹۸.
- ↑ موسوی خمینی، تحریرالوسیلة، 1425ق، ج1، ص 445-447؛ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵، أبواب (صلاة الاستسقاء).
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵، أبواب (صلاة الاستسقاء)؛ موسوی خمینی، تحریر الوسیلة، 1425ق، ج1، ص 445-447.
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵، أبواب صلاة الاستسقاء.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۴۶-۱۴۸.
- ↑ محمودی، نهج‌السعا‌ده فی مستدرک نهج‌البلاغه، 1380ش، ج۶، ص۲۶۸.
- ↑ صحیفه سجادیه، 1395ش، دعای ۱۹.
منابع
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل‌ابی‌طالب، قم، نشر علامه، چ1، ۱۳۷۹ق.
- «پیشینه نماز باران از صدر اسلام تا دوره معاصر»، وب‌سایت شفقنا، تاریخ بازدید: 30 آذر 1401ش.
- حر عاملى، محمد بن حسن، وسایل‌الشیعه، تحقیق و تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آل‌البیت، قم، مؤسسه آل‌البیت، چ1، ۱۴۰۹ق.
- «زنگبار» ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 19بهمن1401ش.
- سعدى، ابوحبیب، القاموس الفقهي لغة و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، چ2، ۱۴۰۸ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبارالرضا، ترجمه علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1384ش.
- شیخ صدوق، محمد بن على، من‌لایحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه، چ2، 1413ق.
- صحیفه سجادیه، ترجمه استاد حسین انصاریان، قم، آیین دانش، 1395ش.
- علامه حلّى، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة على مذهب الامامیه، تحقیق و تصحیح ابراهیم بهادرى، قم، مؤسسه امام صادق، چ1، ۱۴۲۰ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- گلی‌زواره، غلامرضا، کاروان علم و عرفان: شرح‌حال جمعی از حکیمان، عارفان و دیگر مشاهیر شیعه، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی حضور، 1380ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چ2، ۱۴۰۸ق.
- محمودی، محمدباقر، نهج السعاده فی مستدرک نهج‌البلاغه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380ش.
- موسوی خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، ترجمه، علی اسلامى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چ21، 1425ق.
- نجفى، محمدحسن، جواهر الكلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ7، ۱۴۰۴ق.
- واعظ خیابانی «تبریزی»، ملاعلی، علمای معاصر، قم، نوید اسلام، 1383ش.