نوروز در کابل

نوروز در کابل؛ آغاز سال نو خورشیدی و آداب و رسوم آن در پایتخت افغانستان.

جشن سال نو شمسی، از رسوم کهنی است که همچنان در افغانستان، به‌صورت پرشور و البته با اندکی تفاوت در هر ولایت و محله، برگزار می‌شود. میلۀ (جشن) برافراشتن علم مولا علی، میلۀ گل سرخ، میلۀ شاطرها، میلۀ قولبه‌کشی، میلۀ باغ لطیف، میلۀ سمنک، میلۀ سخی، میلۀ داربازی، میلۀ جبه، میلۀ مندوی، میلۀ شهید، میلۀ نهال‌شانی، میلۀ تخت صفر، میلۀ چهارشنبه‌سوری، میلۀ چهارشنبه‌اول سال، میلۀ امام شش نور، جشن دهقان، چیدن هفت‌میوه و سیزده‌به‌در نیز در برخی از شهر‌های افغانستان، برگزار می شود. در روزهای اول فصل بهار، مردم افغانستان به‌ویژه شهر کابل، کارهای روزمره‌شان را تعطیل می‌کنند و به مراسم مخصوص سال نو خورشیدی می‌پردازند؛ مراسم و سرگرمی‌های ویژۀ این مناسبت، عبارت است از: تمیزکاری خانه‌ها، پختن سمنک، تفریح-های همگانی چون توپ‌دنده، داربازی، گُدِی‌پرانی (بادبادک‌بازی)، نیزه‌بازی، چوب‌بازی، بیل‌بازی، سنگ‌اندازی، شمشیربازی، اسب‌سواری، چرخ‌وفلک سواری، پوشیدن لباس‌های نو، خینه (حنا) کردن دست‌ها، دیدوبازدید، تبریک سال نو به همدیگر، مسافرت، بزکشی، مسابقه اسب‌دوانی، گاو‌دوانی، شتر‌جنگی، بودنه (بلدرچین) جنگی، سگ‌جنگی، مرغ‌جنگی، کبک‌جنگی، تخم‌مرغ‌جنگی، مسابقه تیراندازی، سنگیرگ.

خرید نوروزی

مردم در آستانۀ نوروز، به خرید لباس نو برای همه خانواده می پردازند، لباس‌های پسران، خامک‌دوزی شده است و دختران هم لباس‌های محلی (گندافغانی) می‌پوشند. فروشگاه‌های لباس و میوه و کلوچه‌پزی‌ها رونق بیشتری می‌گیرد. اگر خانواده‌ای برای پسر جوان‌خود نامزد کرده باشند، برای عروس‌خود هدیه‌هایی مانند لباس و زیور‌آلات، انواع غذا‌ها مانند ماهی پخته‌شده و شیرینی‌هایی مانند جِلِبِی (زولبیا) و کلوچه‌های مختلف می‌برند. در مقابل نیز خانوادۀ دختر برای داماد آینده‌شان لباس و شیرینی می‌برند.

برافراشتن علم مولا علی

در افغانستان، در روز اول سال نو، مردم کابل در اطراف زیارت سخی جمع می‌شوند و با شکوه خاصی علم مولا علی را می‌افرازند. حاضران در این مراسم، گاهی تا یک میلیون نفر از شهروندان افغانستان و حتی کشور-های آسیای میانه در مراسم برافراشتن علم مولا علی، شرکت می‌کردند. این مراسم در نخستین ساعات صبح نوروز انجام می‌شود.

تحویل سال

مردم سعی می‌کنند در لحظه تحویل سال نو در منزل همراه خانواده‌شان، کنار سفرۀ نوروزی (هفت میوه) باشند. این کار باعث همدلی بیشتر، بین خانواده‌ها است. در این ایام، نوعی کلوچه (شیرینی) مخصوص سال نو در نانوایی‌ها آماده می‌شود و مردم اقدام به خرید آن می‌کنند.

سرگرمی‌ها

در کابل، مسابقات بزکشی و گُدِی‌پرانی (بادبادک‌بازی)، در ایام سال نو برگزار می‌شود. مردم به‌خصوص جوانان برای تفریح و استفاده از آب‌وهوای بهاری به پارک‌ها و تپه‌هایی مانند استالف، کاریزمیر، شاه شهید، گلغندی، تپه مرنجان، پغمان، ورزشگاه غازی، دامنه خواجه‌صفا، قرغه، چمن حضوری، باغ زنانه و چاریکار می‌روند و بادبادک‌های‌شان را در آنجا به‌پرواز در می‌آورند. موسیقی نیز یکی از سرگرمی‌های مردم کابل است؛ تفریح مردم در مکان‌های یادشده همراه با موسیقی‌های محلی چون: دمبوره، تَبله (تُمبک)، دایره، رباب و غیچک، همراه با آواز وانی جوانان با اشعار مناسب سال نو است.

پختن سمنک (سمنو)

سمنک نوعی غذایی شبیه به حلوا است که از جوانۀ گندم، روغن، آب و آرد‌ گندم درست می‌شود. تهیه آن به این شکل است که بانوان ابتدا مقداری گندم را شسته در ظرفی قرار می‌دهند، روی ظرف را با پارچه نازک می‌پوشانند، هر روز آب می‌دهند تا جوانه بزند، بعد شیره جوانه را توسط دستگاهی، می‌کشند، شیره جدا‌ شده را همراه آرد و آب، داخل دیگی قرار داده زیر آن آتش می افروزند. این کار را از ساعت 4 عصر شروع می‌کنند و تا صبح نمی‌خوابند و همراه با ساز و آواز و قصه‌گویی، به‌شکل دسته‌جمعی مشغول پخت سمنک می‌شوند. سمنک را پس از پخته‌شدن، بین همسایه‌ها و بستگان پخش می‌کنند.

همچنین مردم کابل در شب سال نو، غذاهایی مانند چلو، سبزی و کوفته، آماده می‌کنند و در کنار فامیل، صرف می‌کنند. سبزی در باور ساکنان کابل، نشانۀ سالی پر بار است.

خانه‌تکانی

خانه‌تکانی در آستانۀ سال نو، از رسوم مردم افغانستان و ساکنان کابل است؛ زنان از اول ماه حوت (اسفند)، یا پانزدهم آن به رُفت و روب خانه، تمیز کردن، تزیین و رنگ نمودن دیوارهای خانه مشغول می‌شوند.

دید و بازدید

رفتن به خانه همدیگر و تبریک نوروز، در ایام سال نو، بین مردم کابل مرسوم است. در گذشته، نوجوانان به درب منازل می رفتند، از آنها عیدی می‌گرفتند و این اشعار را زمزمه می‌کردند:

بته بته آمین		برگ کدو شامین
بی بی دود کو		دست به کندو کو
هر چه داری بیرو کو		هر چه داری بیرو کو
ابابه جان ابابه		دست گل شرابه
شراب ما خوردنی		پیش حاکم بردنی
ملک ملک جمال خان		خان بی دسترخوان
رشید کارده کشید		سر میر ما کشید
کاشکی کفتر می‌بودُم		به هوا پر می‌زدُم
آب زمزم می‌خوردُم		ریگ دریا می‌چیدُم

در صورتی که صاحب‌خانه چیزی به کودکان نمی‌داد، این اشعار را زمزمه می‌کردند:

آلو جان الوله		دیگ کاسه بلوله
اشکنه جان اشکنه		دیگ و کاسه تو بشکنه

تهیه هفت‌میوه

دو‌ سه روز مانده به سال نو، بانوان و دختران تعدادی از میوه‌های خشک که شامل بادام، پسته، کِشته (برگه)، چهارمغز (گردو)، کشمش، زرد‌آلو و سنجد است، داخل ظرفی با آب تر (خیس) کرده و میل می‌کنند.

منابع

• «آداب و رسوم مردم مناطق مختلف افغانستان در نوروز»، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش
• «باشندگان کابل سال نو را با سرگرمی‌های گوناگون تجلیل می‌کنند»،، آژانس خبری باختر، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• «جشن باستانی نوروز»، وب‌سایت روزنامه افغانستان ما، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش
• «جشن بزرگ نوروز در افغانستان با هفت میوه»، وب‌سایت ایرنا، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش
• «جشن سال نو به سبک مردم کابل»، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش
• زارع، الهام، «سمنو»، وب‌سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• »سنت‌های نوروزی در افغانستان»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401.
• عابدوف، دادا جان، ترجمه، بهرام امیر احمدیان، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان،چاپ اول، 1393ش
• «نگاهی به آداب و رسوم عید نوروز در افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش
• «نگاهی به آداب و رسوم نوروز در ولایت‌های مختلف افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.