همزیستی

همزیستی؛ زندگی مسالمت‌آمیز با دیگران و پذیرش حقوق اجتماعی آنها.

همزیستی امروزه مورد توجه تمام فرهنگ‌ها و جوامع بوده و انسان‌ها می‌کوشند با وجود تفاوت‌های اعتقادی، نژادی و زبانی با هم زندگی کنند و به حقوق یکدیگر احترام بگذارند.

مفهوم‌شناسی

همزیستی به‌معنای با هم زیستن و یاری‌رساندن به دیگران برای زندگی بهینه، برآمده از یک حالت ذهنی است که سبب به‌رسمیت شناختن دیگران با وجود تفاوت‏ها می‌شود.

تاریخچه

ایرانیان از اقوامی هستند که در طول تاریخ، به زندگی مسالمت‌آمیز با دیگران توجه و تاکید داشته و حکومت و اقتصاد خود را بر آن استوار کرده بودند. با ورود اسلام به ایران اهمیت صلح و همزیستی در جامعه بیش از پیش شد و جامعۀ ایرانیِ متشکل از اقوام، ادیان و خرده‌فرهنگ‌های گوناگون، هویت کلان ایرانی را حفظ کرده است.

جایگاه همزیستی در آموزه‌های دینی

همزیستی مسالمت‌آمیز در قرآن‌ و سنت پیامبر، یک هدف اجتماعی به‌شمار می‌رود. پیش از اسلام نزاع و درگیری میان اقوام مختلف و چند دستگی میان عرب و عجم، امری رایج بود؛ اما آموزه‌های اسلام، با پذیرش انواع اختلاف‌ها میان انسان‌ها و جوامع، بر همزیستی تاکید کرده است.

نقش همزیستی در اتحاد و همدلی ملی

همزیستی مسالمت‌آمیز از اهداف انقلاب اسلامی بوده و برآیند آن، همدلی و همبستگی اقوام و خرده‌فرهنگ‌های ایرانی و اقتدار، خودکفایی و سازندگی ملی است. از منظر آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، کسانی که از این سفارش الهی و رویکرد انقلابی فاصله گرفته و سعی در تفکیک عقیده، نژاد، زبان و قومیت در کشور دارند، مانع اتحاد و همدلی ایرانیان و زمینه‌ساز دوقطبی‌شدن جامعه هستند.

اهداف همزیستی

یکی از مهم‌ترین نیازهای ذاتی انسان، برقراری ارتباط با دیگران با وجود اختلافات زبانی، قومی، نژادی، فرهنگی است. از جمله مهم‌ترین اهداف همزیستی عبارت‌اند از:

1.  برقراری ارتباط و ایجاد پایه‌های گفتگوی مسالمت‌آمیز؛
2. پایان دادن به خشونت و درگیری میان افراد مختلف؛
3. پرهیز از استبداد و خودکامگی؛
4. تقویت و ترویج روحیۀ اتحاد و همدلی؛
5. ثبات و امنیت؛
6. تقویت روحیۀ جمعی و هم‌فکری؛
7. به رسمیت شناختن دیگران و حقوق اجتماعی آنها؛
8. افزایش همسبتگی در جامعه و پرهیز از اختلاف و تفرقه؛
9. ارتباط سالم با دیگر ملل؛
10. افزایش آرامش و رفاه اجتماعی؛
11. درونی‌سازی ارزش‌ها و مهارت‌هایی که سبب تحقق همزیستی مسالمت‌آمیز می‌شود.

کاربرد

قدرت یک ملت در توانمندی آن در جذب افراد و گروه‌های مختلف و همگام کردن آنان در مسیر رسیدن به آرمان‌های اجتماعی است. ایجاد اختلاف، دور‌کردن افراد یک جامعه از یکدیگر و عدم همزیستی افراد یک جامعه، سبب ناتوانی و ضعف آن کشور می‌شود. وجود اختلاف نظر در یک جامعه، امری طبیعی است و مردم دارای عقاید متفاوت در یک جامعه مکمل یکدیگر هستند. همزیستی یکی از انواع روابط میان افراد جامعه است که امکان اتحاد و همدلی را میان افراد با عقاید و سلایق مختلف فراهم می‌کند. نپذیرفتن اختلاف‌های فکری و شخصی هریک از انسان‌ها از جانب سایرین سبب باز‌ماندن آن جامعه از رشد و تکامل می‌شود. به‌همین منظور داشتن یک زندگی اجتماعی سالم در گرو درک، احترام و پذیرش متقابل افراد با اشتراک و اختلاف نظرهای متعدد است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد مدارای سیاسی و اخلاقی با بعد اجتماعی رضایت از زندگی رابطه معنی‌دار و مستقیمی دارد. مدارا و اخلاق اجتماعی که برگرفته از همزیستی است، سبب افزایش همبستگی و اتحاد بین افراد و اقوام و ادیان مختلف در کشور می‌شود.

چالش‌های همزیستی

امروزه بسیاری از افراد تمایل به نشر و گسترش عقاید و نظرات شخصی خود داشته و خواهان سرکوب عقاید متضاد با خود هستند. بیشتر برخوردها و اختلافات، به‌دلیل سوءتفاهم، ناتوانی در درک دیگران و شک نسبت به نیت آنها به‌وجود می‌آید. همچنین کم‌رنگ شدن فرهنگ ایرانی-اسلامی در جامعه و گرایش نسل جدید به فرهنگ بیگانه سبب چند دستگی در جامعه شده است.

راهکارها

وجود تفاوت‌های فردی، شخصیتی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی سبب شده افراد مختلف یک جامعه دارای طرز تفکر متفاوت با یکدیگر باشند. مهم‌ترین راهکاری که سبب می‌شود آنها دارای همزیستی مسالمت‌آمیز با یکدیگر باشند، به رسمیت شناختن همین تفاوت‌ها در حدی است که به مشترکات زیان نرساند. همچنین رواداری، محبت و حفظ کرامت انسانی، از مهم‌ترین توصیه‌های دین اسلام است. مدارا با یکدیگر با تکیه و تاکید بر اصول ارزشی سبب می‌شود افراد با احترام به ارزش‌های دینی، همزیستی را تجربه کنند. البته متغیرهای مختلفی مانند حمایت اجتماعی و روابط خانوادگی بر میزان همزیستی افراد تاثیر‌گذار است و سبب تغییر، اصلاح، یا شکل دادن ذهنیت روانی-اجتماعی افراد و گروه‌های مختلف جامعه در جهت همزیستی شده و در راستای تحقق جامعۀ متعالی نقش اساسی دارد.

منابع

• تیموری، فاطمه و همکاران، «حسن همجواری و همزیستی اجتماعی-اخلاقی مسلمانان با زرتشتیان»، فصلنامۀ اخلاق در علوم و فناوری، شمارۀ 3، 1397ش.
• جعفری، علی‌اکبر و پاینده، عظیمه، «نقش صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز در بازآفرینی حرکت احیاگرانۀ اسلامی با تکیه بر نظرات امام خمینی»، فصلنامۀ ژرفا پژوه، شمارۀ پیاپی 8 و9، 1390ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 4 خرداد 1403ش
• معاش، مرتضی، «آیین همزیستی و روش تفاهم با دیگران»، وب‌سایت مرکز مطالعات راهبردی، تاریخ درج مطلب: 31 فروردین 1394ش.
• «موانع و راهکارهای همزیستی و همدلی در جامعه ایران»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 9 اردیبهشت 1402ش.
• موحدی ساروجی، محمد حسین، «همزیستی مسالمت‌آمیز انسان‌ها از دیدگاه قرآن و نظام بین‌المللی حقوق بشر»، فصلنامۀ حقوق بشر، شمارۀ1و2، 1393ش.
• میرزایی، حسین و همکاران، «سرمایۀ اجتماعی و همزیستی اجتماعی (مورد مطالعه: دانش آموزان دختر دورۀ پیش‌دانشگاهی شهر تبریز1390)»، نشزیۀ علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 1، 1395ش.
• «همزیستی و همدلی در جامعه ایران؛ موانع و راهکارها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: 4 خرداد 1403ش.