هیپنوتیزم
هیپنوتیزم؛ تلقین‌پذیری ذهن همراه با تمرکز بالا.
در هیپنوتیزم با نوعی روش فیزیولوژیکی بر اصول روانشناسی استوار است، ذهن با تلقین، بر روی مسئلۀ خاصی متمرکز شده و در امواج مغزی آن تغییراتی روی می‌دهد. این امر سبب می‌شود آگاهی فرد نسبت به محیطی که در آن قرار دارد کاهش یافته و تلقین‌پذیری بر روی موضوع خاص افزایش یابد. از این روش، برای درمان برخي بيماري‌ها، تسكين درد بيماران، ايجاد بي‌هوشي و بي‌حسي، سهولت در یادگیری، تقويت حافظه، بالارفتن بازدهی در مطالعه و افزايش قدرت خلاقيت استفاده می‌شود.
مفهوم‌شناسی
واژۀ هيپنوتيزم از ریشۀ یونانی هيپنوز، به معناي خواب اقتباس شده است.[۱] این وضعیت به خواب‌آلودگی شباهت دارد و جنبۀ ارادی و القایی داشته و در آن، آگاهی و هشیاری بر روی مطالبی که توسط هیپنوتیزور ارائه می‌شود، افزایش می‌یابد. این هشیاری در هیپنوتیزم با افزایش قدرت تخیلات، تلقین‌پذیری فرد و تصویر‌سازی ذهن همراه بوده و هر اندازه که درجۀ هیپنوتیزم عمیق‌تر می‌شود این ویژگی‌ها نیز قوت بیشتری پیدا می‌کنند.[۲] برخی، هیپنوتیزم را یک فرآیند علمی دانسته‌اند که در آن، فرد هیپنوتیزم شونده به ضمیر ناخودآگاه خود دسترسی پیدا می‌کند. برخی دیگر، هیپنوتیزم را نوعی تمرکز روحی می‌دانند که در آن، هیپنوتیزور هرچه را بخواهد به طرف مقابل القاء می‌کند و چنین القایی در هر فردی امکان‌پذیر است.[۳]
تاریخچه
کاربرد هیپنوتیزم در ايران، مصر، هند و يونان، قدمتی طولانی دارد و به انواع مختلفی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. امروزه هیپنوتیزم بر اساس نظریات دانشمندانی مانند «مسمر» با بهره‌گرفتن از نظریۀ مغناطیس حیوانی، «برید» با کمک نظریۀ چشم‌دوختن به نقطۀ نورانی و «کوئه» با نظریۀ اثرات تلقین به نفس، شناخته می‌شود. هیپنوتیزم از سال 1950م، در مجامع دانشگاهی و علمی با طیف وسیعی دنبال شده و کاربردهای ویژه‌ای را در درمان بیماری‌ها دارد.[۴]
اقسام هیپنوتیزم
هیپنوتیزم از نظر علمی به سه بخش عمدۀ تلقینی، پسرفتی و تحلیلی تقسیم شده و هر کدام به تناسب، به کار گرفته می‌شوند:[۵]
- تلقین درمانی: در این روش برای تغییر دادن احساس، طرز فکر و کردار فرد، تلقینات ساده‌ای را به او القا می‌کنند تا مشکل او اینگونه برطرف شود. در این گروه هیپنوتیزم کننده‌های نمایش‌های سرگرمی نیز قرار می‌گیرند. برخی محققان معتقدند این روش از جنبۀ درمانی برخوردار نیست.[۶]
- پسرفت درمانی: این روش به گونه‌ای است که فرد باید خاطرات گذشته خود را به یاد بیاورد، تا بهتر بتواند به علت مشکلاتی که در حال حاضر برای او آزاردهنده است، پی ببرد.[۷]
- تحلیل درمانی: حالتی است که متخصص تلاش می‌کند ذهن ناخودآگاه فرد را تحلیل کند تا از این طریق بتواند مشکلات او را حل کند.[۸]
کاربردهای هیپنوتیزم
بررسی‌ها و تحقیقات مختلف نشان می‌دهد که هیپنوتیزم کاربردهای متنوعی دارد. در ذیل به برخی از این کاربردها اشاره می‌شود: «کاهش علائم مرتبط با سندرم رودۀ تحریک‌پذیر»، «کنترل درد در طی اقدامات دندانپزشکی»، «از بین بردن یا کاهش شرایط پوستی از جمله زگیل و پسوریازیس»، «درمان بیماری‌های مزمن مانند آرتریت روماتوئید»،[۹] «برطرف‌کردن ترس‌های مفرط»، «التیام بیماری‌های پوستی»، «درمان سردردهای میگرن»، «کاهش عوارض شیمی درمانی»، «کنترل فشار خون»، «بهبود سیستم ایمنی بدن»،[۱۰] «کاهش استرس»، «کاهش اضطراب و ترس»، «کاهش افسردگی و آشفتگی» و «درمان و کاهش درد به هنگام زایمان».[۱۱] همچنین افرادی که تغییر رفتاری مانند کاهش وزن و ترک سیگار دارند می‌توانند از هیپنوتیزم درمانی استفاده کنند.[۱۲] با هیپنوتیزم، درمان بیمار، آسان‌تر صورت می‌گیرد، عوارض جانبی داروها را به دنبال ندارد و با صرفۀ اقتصادی، همراه است.[۱۳]
نشانه‌های هیپنوتیزم
هیپنوتیزم دارای نشانه‌هایی است که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش قدرت تجسم: در هنگام هیپنوتیزم قدرت تجسم فرد بالا می‌رود و گاهی تجسم، عین واقعیت می‌شود.
- توجه محدود شده؛ در هنگام هیپنوتیزم هشیاری فرد نسبت به محیط اطراف خود باقی است؛ اما حواس فرد به فرآیندهایی است که در وضعیت هیپنوتیزم برای او اتفاق می‌افتد.
- افزایش تلقین‌پذیری؛ در وضعیت هیپنوتیزم قدرت تلقین‌پذیری فرد افزایش یافته و در ناخودآگاه او اثر می‌گذارد.
- افزایش آرامش؛ فرد در حالت هیپنوتیزم آرامش عمیقی دارد و اکثر افرادی که در این موقعیت قرار گرفته‌اند آن را معادل ساعت‌ها خواب به‌حساب می‌آورند.[۱۴]
سویۀ درمانی هیپنوتیزم
هیپنوتیزم ابزاری کمک‌درمانی در کنار درمان‌های کلاسیک است که برای رفع مشکلات ذهنی و روانی مورد استفاده قرار گرفته[۱۵] و به درمان بیماری‌های شناختی و روانشناسی کمک می‌کند.[۱۶] برخی از هيپنوتيزم برای زايمان بدون درد بهره مي‌گیرند. در این گونه موارد می‌توان فرد را تحت ارادۀ خود قرار داد و خیال را به او منتقل کرد.[۱۷]
خطرات هیپنوتیزم
پدیدۀ هیپنوتیزم به تنهایی خطرناک نیست؛ اما استفاده از آن توسط افراد غیرحرفه‌ای می‌تواند برای روان فرد خطرناک باشد. طبق قوانین ایران فقط پزشکان، دندانپزشکان و روان‌شناسان بالینی با نظارت روان‌پزشک، مجاز به درون هیپنوتیزمی هستند.[۱۸] شخصی که فرآیند هیپنوتیزم را انجام می‌دهد، لازم است دارای گواهینامه‌ی علمی هیپنوتیزم باشد.
فرق خواب با هیپنوتیزم
هیپنوتیزم به معنای خواب است؛ اما در ارتباط با بیداری است.[۱۹] هیپنوتیزم‌ها در وضعیت بیداری اتفاق می‌افتد و نوعی بیداری همراه با هوشیاری و آگاهی است.[۲۰] فرد هیپنوتیزم شونده آگاهی کاملی نسبت به محیط اطراف خود دارد، صداها و بوهای محیط را درک می‌کند و با درمانگر خود می‌تواند رابطه برقرار کند.[۲۱]
هیپنوتیزم از نظر فقهی
نیروى ارادۀ انسان، توانایی و قدرت منحصر‌به‌فردی دارد و زمانی که با ریاضت‌هاى نفسانى همراه شود قوی‌تر می‌شود و محیط را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. ریاضت‌ها می‌توانند مشروع و نامشروع باشند. ریاضت‌هاى مشروع، نیروى سازنده‌ای در نفس‌های پاک به‌وجود می‌آورند و در مقابل ریاضت‌هاى نامشروع، نیروى شیطانى ایجاد می‌کنند. این نوع ریاضت‌ها سبب به وجود آمدن عادت‌هایی در فرد می‌شوند که یکی می‌تواند نقش سازنده و مثبت و دیگری ویرانگر و مخرّب باشد.[۲۲] استفاده از هیپنوتیزم براى اهداف طبّى و امثال آن مشروع است، به شرط اینکه هیپنوتیزم‌کننده آگاهى و تجربۀ کافى داشته باشد. از طرفی استفاده از هیپنوتیزم براى اطّلاع از امورات گذشته، حال، آینده و کشف امورات پنهانى جایز نیست.[۲۳] به عقیدۀ برخی از فقهیان استفاده از هیپنوتیزم و یادگیری آن با هدف موردپسند و اعتنای عقلا، حلال بوده و اشکال ندارد؛ مشروط بر اینکه با رضایت فردی باشد که قرار است هیپنوتیزم شود و ضرری متوجه او نشود.[۲۴]
حوزه تاثير هيپنوتيزم
حوزۀ اثرگذاری هيپنوتيزم در قوۀ خيال طرف مقابل است و تاثير آن هم به اندازۀ پایداری خيال است. نفس انسان با تمرکز و توجه قوی می‌شود و دست پیداکردن به این تمرکز نیازمند زمان طولانی است.[۲۵]
پانویس
- ↑ . اخوان اکبری و حسین‌زاده، «تاريخچه و سير تحول هيپنوتيزم»، اولین همایش ملی علمی-پژوهشی قرآن پژوهی و طب، 1391ش، ص131.
- ↑ . اورماند، «دائرة المعارف هیپنوتیزم»، 1372ش، ص149.
- ↑ .طاهرزاده، اصغر، جایگاه جنّ، شیطان و جادوگر در عالم، لُب‌المیزان، اصفهان، 1388ش ، ص57.
- ↑ . اخوان اکبری و حسین‌زاده، «تاريخچه و سير تحول هيپنوتيزم»، اولین همایش ملی علمی-پژوهشی قرآن پژوهی و طب، 1391ش، ص131.
- ↑ . «هیپنوتیزم و انواع آن + 5 مرحله اصلی هیپنوتیزم برای تسخیر افراد»، وب‌سایت نمناک.
- ↑ . «مسائلی در مورد هیپنوتیزم که باید بدانید»، وب‌سایت دکتر سلام.
- ↑ . «هیپنوتیزم و انواع آن + 5 مرحله اصلی هیپنوتیزم برای تسخیر افراد»، وب‌سایت نمناک.
- ↑ . «مسائلی در مورد هیپنوتیزم که باید بدانید»، وب‌سایت دکتر سلام.
- ↑ . «هیپنوتیزم درمانی و فواید هیپنوتیزم»، وب‌سایت گروه روانشناسی ذهن‌آرا.
- ↑ . «مسائلی در مورد هیپنوتیزم که باید بدانید»، وب‌سایت دکتر سلام.
- ↑ . «هیپنوتیزم و انواع آن + 5 مرحله اصلی هیپنوتیزم برای تسخیر افراد»، وب‌سایت نمناک.
- ↑ . «هیپنوتیزم درمانی و فواید هیپنوتیزم»، وب‌سایت گروه روانشناسی ذهن‌آرا.
- ↑ . ستوده و قربانی، «روند تأثیر هیپنوتیزم بر کاهش مشکلات و بیماری های روانی و جسمی»، 1398ش، ص149.
- ↑ . «هیپنوتیزم چیست؟ هفت نکته درباره هیپنوتیزم»، وب‌سایت دکتر بهشتیان.
- ↑ . ستوده و قربانی، «روند تأثیر هیپنوتیزم بر کاهش مشکلات و بیماری های روانی و جسمی»، نشریه روانش‌شناسی و روان‌پزشکی شناخت، 1398ش، ص149.
- ↑ . «اغلب بیماری‌های روانی از طریق هیپنوتیزم قابل درمان است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ . «جایگاه هیپنوتیزم در اسلام»، وب‌سایت پایگاه جامع فرق و ادیان مذاهب.
- ↑ . شریفی، «هیپنوتیزم»، 1380ش، ص10.
- ↑ . «اغلب بیماری‌های روانی از طریق هیپنوتیزم قابل درمان است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ . «هیپنوتیزم خطرناک نیست و عوارض خاصی ندارد»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.
- ↑ . «هیپنوتیزم چیست؟ هفت نکته درباره هیپنوتیزم»، وب‌سایت دکتر بهشتیان.
- ↑ . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج1، 1374ش، ص381.
- ↑ . مکارم شیرازى، احکام پزشکى، 1429ق، ص45.
- ↑ .امام خمینى، توضیح المسائل، ج2، 1424ق. ص981.
- ↑ . «جایگاه هیپنوتیزم در اسلام»، وب‌سایت پایگاه جامع فرق و ادیان مذاهب.
منابع
- اخوان اکبری، پوران و حسین‌زاده، مینا، «تاريخچه و سير تحول هيپنوتيزم»، اولین همایش ملی علمی-پژوهشی قرآن‌پژوهی و طب، شهریور 1391ش.
- «اغلب بیماری‌های روانی از طریق هیپنوتیزم قابل درمان است»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 29 بهمن 1393ش.
- امام خمینى، روح‌الله، توضیح المسائل، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، 1424ق.
- اورماند، مک‌گیل، دائرة المعارف هیپنوتیزم، ترجمه سیدرضا جمالیان، تهران، جمال الحق، 1372ش.
- «جایگاه هیپنوتیزم در اسلام»، وب‌سایت پایگاه جامع فرق و ادیان مذاهب، تاریخ درج مطلب: 6 فروردین 1392ش.
- ستوده، زهرا و قربانی، مریم، «روند تأثیر هیپنوتیزم بر کاهش مشکلات و بیماری های روانی و جسمی»، نشریه روانشناسی و روان‌پزشکی شناخت، دوره 6، شماره 4، 1398ش.
- شریفی، علی، «هیپنوتیزم»، در وب‌سایت بانک تحقیق و مقاله و پروژه دانشجویی، 1380ش.
- طاهرزاده، اصغر، جایگاه جنّ، شیطان و جادوگر در عالم، اصفهان، لُب‌المیزان، 1388ش.
- «مسائلی در مورد هیپنوتیزم که باید بدانید»، وب‌سایت دکتر سلام، تاریخ انتشار: 15 اسفند 1392ش.
- مکارم شیرازى، ناصر، احکام پزشکى، قم، مدرسه امام على بن ابى‌طالب، 1429ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1374ش.
- «هیپنوتیزم چیست؟ هفت نکته درباره هیپنوتیزم»، وب‌سایت دکتر بهشتیان، تاریخ بازدید: 26 آبان 1401ش.
- «هیپنوتیزم خطرناک نیست و عوارض خاصی ندارد»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ انتشار: 10 مرداد 1398ش.
- «هیپنوتیزم درمانی و فواید هیپنوتیزم»، وب‌سایت گروه روانشناسی ذهن‌آرا، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1401ش.
- «هیپنوتیزم و انواع آن + 5 مرحله اصلی هیپنوتیزم برای تسخیر افراد»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 25 آبان 1401ش.