هیپ هاپ

هیپ‌هاپ؛ خرده‌فرهنگی تشکیل‌ یافته از چهار عنصر اصلی رپ، دی‌جی، رقص بریک و دیوارنگاری.

هیپ‌هاپ؛ خرده‌فرهنگی است که ابتدا در واکنش به بی‌عدالتی‌های نظام‌مند آمریکا علیه رنگین پوستان و مشخصا سیاهان در محله‌های فقیرنشین نیویورک در دهه 1970م شکل‌ گرفت، اما پس از گسترش، از سوی آمریکا به انحراف کشیده شد و در خدمت نظام سرمایه‌داری و فرهنگ غربی‌ قرار گرفت. این خرده‌فرهنگ به‌دلیل دارابودن عناصر تأثیرگذار هنری و ورزشی، عرصه‌های مختلف زیست اجتماعی به‌ویژه نوجوانان و جوانان را تحت تأثیر قرار‌ داده و به‌رغم داشتن فرصت‌ها و زمینه‌های مثبت،‌ تهدیدها و آسیب‌های متعددی را متوجه جامعه کرده است.

مفهوم‌شناسی

واژه هیپ‌هاپ که به‌صورت اتفاقی در مراسم مهمانی یکی از اعضای گروه‌های دی‌جی به‌کار ‌رفت و سپس شهرت یافت، نوعی موسیقی رقص عامه‌پسند است که با ضرب‌آهنگ سنگین و کلمات گفتاری همراه است. اصطلاح هیپ‌هاپ امروزه به یک خرده‌فرهنگ اعتراضی اشاره دارد که از چهار بخش رپ‌کردن (MCing)، رقص مخصوص رپ (Break Dancing)، دی‌جی کردن (DJing)‌ و دیوارنگاری (Graffiti)، تشکیل شده است. اصطلاح هیپ‌هاپ گاهی به موسیقی رپ که یکی از عناصر آن است نیز اطلاق می‌شود.

تاریخچه

پیشینة‌ تاریخی هیپ‌هاپ به‌عنوان یک خرده‌فرهنگ، به دهه 1970م در محله‌های فقیرنشین شهر نیویورک مانند هارلم، بروکلین و مهم‌تر از همه برانکس، بر می‌گردد. ساکنان این محله‌ها را سیاه‌پوستان و لاتین‌تبارانی تشکیل می‌دادند که به‌دلیل سیاست‌های اقتصادی ظالمانة ناشی از اجرای پروژه‌های شهرسازی از یک سو و تبعیض و بی‌عدالتی کلی از سوی دیگر،‌ دچار بی‌خانمانی، فقر و از هم‌پاشیدگی ساختار اقتصادی و اجتماعی شده بودند. این محله‌ها نماد فقر و بی‌عدالتی و تبعیض نژادی بودند. در اثر سیاست‌های ظالمانه‌ای که از 1959م شروع شده‌ بود، دسته‌های مختلف گانگستری شکل‌ گرفته بود که بیکاری، فساد اخلاقی و اعتیاد به مواد مخدر را در این مناطق افزایش داده بود. همزمان شورش‌های مختلف سیاسی متأثر از سخنرانی‌های لوترکینک و امت اسلام (Nation of Islam)، اتفاق افتاد که همگی در واکنش به بی‌عدالتی و تبعیض‌نژادی بود. در چنین شرایطی، جوانان و نوجوانان این‌ محله‌ها که عملاً از سوی حکومت طرد شده بودند و کمترین تعلقی به فرهنگ دنیای سرمایه‌داری نمی‌دیدند، به‌دنبال شکل‌دهی خرده‌فرهنگی برآمدند که از یک سو اعتراض به نظام سرمایه‌داری و از سوی دیگر نماد هویت‌طلبی سیاهان و لاتین‌تباران به‌شمار می‌رفت. آن‌ها، با رجوع به به پیشینة فرهنگی خود (موسیقی آفریقایی به‌خصوص جاماییکایی) سبکی از موسیقی را خلق کردند که ریشه در فرهنگ آفریقایی آن‌ها داشت. همزمان و چه بسا کمی جلوتر بریک‌‌دنسنیگ نیز شکل‌گرفته بود. از میان چهار عنصر خرده‌فرهنگ هیپ‌ها هنرگرافیتی که در ابتدا به‌شکل‌ تگ‌نویسی (امضا) ظاهر شد، به‌عنوان عنصر نخست این خرده‌فرهنگ سایر مناطق شهری نیویورک را فتح کرد. این عناصر، خرده‌فرهنگی را شکل ‌داد که فلسفة بنیادین شکل‌گیری آن‌، خلق هویت جدید از طریق اعتراض و شورش علیه نظام سرمایه‌داری بود. نظام سرمایه‌داری این خرده‌فرهنگ اعتراضی انتقادی را از طریق درج محتوای خشونت‌پراکنی، اعتیاد، مواد مخدر،‌ بی‌بندوباری جنسی و موضوعات روزمره و سطحی با هدف تجاری‌سازی به انحراف کشاند. جوانان ایرانی از طریق رسانه‌های خارجی مانند شبکه‌های ماهواره‌ای و رادیوهای برون‌مرزی با هیپ‌هاپ آشنا شدند. نخستین عنصر خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ که در ایران رواج یافت، رقص بریک بود که در اوایل دهه 1370ش در باشگاه‌های ورزشی اجرا می‌شد. پس از آن موسیقی رپ و به‌مرور زمان دیوارنگاری (گرافیتی) نیز در ایران وارد شد و گسترش یافت؛ اما در این بین، موسیقی رپ بیشتر مورد توجه قرار گرفت.

عناصر

الف) عناصر اصلی

چند جوان در حال انجام رقص هیپ‌هاپ

1. رپ کردن (MCING)؛ رپ از معروف‌ترین عناصر هیپ‌هاپ بوده و به‌عنوان صدای فرهنگ هیپ‌هاپ شناخته می‌شود. این عنصر یک تکنیک آوازی فاقد ملودی است که در آن از ریتم، قافیه و بازی با کلمات برای انتقال پیام استفاده می‌شود. پیشینة رپر به MC یا مجلس گرم‌کن (Master of Ceremonies) که همراه دی‌‌جی‌ها کار می‌کردند، بر می‌گردد؛ اما ریشة اصلی آن از توست‌ینگ/سخنوری ریتمیک جامائیکایی گرفته شده است.

2. دی‌جی (Disc Jockey؛ دی‌جی‌ به‌عنوان پایة اصلی موسیقی هیپ‌هاپ به فردی گفته می‌شود که از آهنگ‌های تولید شده، با چرخاندن صفحه (Turntablism)، موسیقی جدیدی برای رپ‌خوانی و رقص بریک خلق می‌کند. این موسیقی در گذشته از طریق ترکیب و دستکاری صفحه‌گردان‌ها مانند افرایش و کاهش سرعت ایجاد می‌شد، اما امروزه با ابزار دیجیتالی همان صداها را به‌صورت الکترونیکی تولید می‌کنند.

3. رقص بریک (Break Dancing) بریک‌دنس یا رقص شکسته (همچنین به‌عنوان b-boying یا b-girling نیز شناخه می‌شود)، ترکیبی از حرکات آکروباتیک کششی، حرکات پا و توقف‌ها (freezes) است که با ضرب آهنگ موسیقی هیپ‌هاپ اجرا می‌شود. این رقص در اوایل 1970م توسط نوجوانانی که اجازه حضور در باشگاه‌ها را نداشتند، در راه‌پله‌‌ها و مهمان‌خانه‌ها تمرین و اجرا می‌شد، اما اکنون به‌عنوان یکی از عناصر اصلی هیپ‌هاپ توسط جوانان و نوجوانان در خیابان‌ها، کلوپ‌ها و ورزشگاه‌ها انجام می‌شود.

4. دیوارنگاری (Graffiti) گرافیتی (دیوارنگاری) از ریشة گرافیو به‌معنای اثرگذاری سریع یا خط‌خطی است که زیر مجموعة هنر خیابانی (Street Art) به‌شمار می‌رود. در این هنر امضاء‌ها (tag)، شکل‌ها، حرف‌ها، نشانه‌ها، نمادها و کلمه‌ها بر روی دیوارها و یا مکان‌های عمومی نگاشته می‌شود. پیشینة گرافیتی مدرن به دهة 1970م در نیویورک برمی‌گردد. این عنصر هیپ‌هاپ مانند سه عنصر قبلی برخاسته از بی‌عدالتی‌ها و تبعیض‌های جامعة سرمایه‌داری علیه سیاهان و لاتین‌تباران بود. آنها از این طریق در پی‌ دیده‌شدن و اعلام هویت و هستی‌شان بودند.

ب) عناصر فرعی

1) بیت باکسینگ؛ ریتم انسانی یا استفاده از صدای انسان برای ایجاد ضرب و ریتم. 2) نمونه‌برداری (Sampling)؛ استفاده مجدد و ترکیب مجدد (remixing) از آهنگ‌های تولید شده برای ایجاد آهنگ‌های جدید. 3) متن (Lyricism)؛ اشعار و متن‌های قافیه‌دار و تمامی‌کلماتی که در آهنگ استفاده می‌شود (در زبان فارسی «تکست» گفته می‌شود). 4) مد و استایل؛ روند تجاری‌‌شدن این خرده‌فرهنگ موجب تأثیرفروانی بر دنیای مد و سبک‌ پوشش شده است. 5) تفسیر اجتماعی و سیاسی؛ نقد و اعتراض به وضعیت بی‌عدالتی اجتماعی و تبعیض در آمریکا، همواره بخشی مهمی از فرهنگ هیپ‌هاپ بوده است.

نمادها

هیپ‌هاپ به‌عنوان خرده فرهنگ معترض از یک سو و تنوع اعتراض‌ها از سوی دیگر، نمادهای زیادی دارد که در به بخش پوشش‌ ظاهری و کلامی تقسیم می‌شود:

الف) نمادهای پوششی:

• لباس‌های گشاد معروف به بگ؛ • لباس‌های پاره ‌شده؛ • کلاه کپ؛ • دستبندها؛ • گردنبندهای بزرگ؛ • شلوار فاق کوتاه؛

ب) نمادهای زبانی؛

• دیس و دیس‌بک؛ رپ‌‌خوانی علیه یک شخص یا گروه در موضوعات شخصیتی، حرفه‌ای و مسایل دیگر و پاسخ‌ آنها. • زاخار؛ فردي كه بدون رعایت پوشش سبک هیپ‌هاپ رپ مي‌خواند. • بتل؛ نوعی مسابقة رودررو بین دو یا چند رپر که شامل فخر فروشی، توهین و بازی با کلمات می‌شود. • خالطور؛ خوانندگان موسیقی پاپ، پارتی (6و8) و دیس‌خوان‌ها. • خیابان؛ جامعه واقعی. • فیت‌دادن؛ این اصطلاح به‌طور کلی به‌معنای تهیة یک آهنگ با همکاری به‌کار می‌رود، اما در موسیقی هیپ‌هاپ و رپ به‌معنای درخواست تهیه آهنگ توسط رپر آماتور/تازه‌کار از یک رپر معروف است. علاوه بر موارد گذشته از اصطلاحات رپ شرق، رپ غرب، رپ جنوب (جهات سه‌گانه تهران)، رپ گنگ، فری استایل (freestyle)، 6 و 8 و 6 و 9 خوان‌ها، تکست، داف و پاف نیز می‌توان نام برد.

ج) نمادهای نشان‌گونه/علامتی

• آرم‌ها؛ • برچسب‌ها؛ • حالت‌های انگشت‌های‌ دست.

ورود به دنیای استایل و مد

با تجاری شدن خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ، یکی از بخش‌هایی که مورد توجه شرکت‌های تجاری قرار گرفت سبک پوشش رپر‌ها، دی‌‌جی‌ها، بریک‌دنس‌کننده‌ها و نقاشان گرافیتی بود. برخی از این سبک‌ها (که اکنون به مد و فشن تبدیل شده) مانند شلوار و تی‌شرت سایز بزرگ (اورسایز) در خاستگاه اصلی خود (خانواده‌های سیاه‌پوست) راهکاری برای تدبیر حل مشکلات تنگدستی و فقر و یا راه‌حلی برای داوم ‌آوردن موادفروشان در مقابل سرما و گرمای خیابان (بوت تیمبرلند مخصوص ساخت و ساز) بوده است. اما بسیاری از آن‌ها پس از تجاری‌شدن خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ ایجاد شده‌اند. تمامی این سبک‌های پوششی با ورود شرکت‌های تجاری از یک سو و تلاش پیشگامان و طرفداران خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ برای نمایش هویت متفاوت از جامعه سرمایه‌داری از سوی دیگر، به‌صورت گسترده تبلیغ و برجسته شدند. علاوه‌براین، باتوجه به عنصر ورزشی هنری بریک‌دنس لباس‌های ورزشی و اورسایز، اسنیکر‌های آدیداس و‌ نایک از این طریق وارد دنیای مد هیپ‌هاپ شدند.

سبک پوشش

به‌طور کلی مد و سبک پوشش هیپ‌هاپ به دو دوره کلاسیک و مدرن تقسیم می‌شود. این دسته‌بندی متأثر از دو سبک مکتب کلاسیک (Old School) و مکتب مدرن (New School)، صورت گرفته است.

سبک کلاسیک؛ در این سبک هیپ‌هاپرها و طرفداران آن‌ها لباس‌های گشاد (اورسایز)، شلوارهای افتاده (بدون کمربند) و جواهرات سنگین می‌‌پوشند. البته باتوجه به ضدفرهنگ بودن هیپ‌هاپ در این دوره، این افراد به‌طور عموم، نیم‌نگاهی به‌شرایط اقتصادی ضعیف جامعه سیاهان و لاتین‌تباران در دهه‌‌های 80م و 90م، داشته و از برندهای درجه ‌یک تهیه نمی‌کردند. برخی از مهم‌‌ترین موارد/آیتم‌های آن عبارتند از: کلاه‌های (Kangol) که شبیه کلاه ماهیگیری است، بوت‌های تیمبرلند (Timberland) که مخصوص‌ کار‌های ساختمانی است و بعداً توسط موادفروشان خیابان‌های نیورک استفاده می‌شد، شلوار‌های فاق کوتاه، تی‌شرت‌های اورسایز، کفش‌های اسنیکر ایرجردن (AirJordan) برند نایک، ژاکت‌های برند (Starter)، کلاه‌های کپ، جین، دستمال باندانا،‌ بافت آفریقای و مدل موی فر و عینک آفتابی بزرگ.

سبک مدرن؛ در این سبک برخی از الگوهای قبلی مانند زنجیرهای سنگین طلا، کفش‌های ایر جردن Nike، کلاه‌های کپ، بوت‌های تیمبرلند، شلوار جین حفظ شده، اما تأثیرات فراوانی از دنیای مد پذیرفته است. از این رو شلوارهای جذب، هودی، تاتو،‌ پرسینگ، تیشرت‌های با طرح گرافیکی، ژاکت‌های بامبر، کتانی نایک یا آیداس، رنگ‌های جیغ، قرمز و نارنجی و ترکیبی از لباس‌های جذب و گشاد نیز در سبک پوشش هیپ‌هاپ وارد شده است. ضمن‌ اینکه رپرهایی مانند کانیه وست، برندهای خاص خود را تأسیس کرده و برخی برندها مانند supreme به برندهای اختصاصی هیپ‌هاپ تبدیل شده است. نکته قابل توجه این است که برخلاف دوره کلاسیک، اکنون هیپ‌هاپ از ضد فرهنگ به خود فرهنگ در آمریکا تبدیل شده است. در ایران نیز این الگوی پوشش (استایل‌ها) در سایت‌های مختلف، در کنار الگوهای پوشش دیگر به‌صورت گسترده تبلیغ می‌شود و در جامعه نیز تأثیر آن در پوشش جوانان را می‌توان مشاهده کرد.

هیپ‌هاپ در ایران

عناصر هیپ‌هاپ به‌دلیل تفاوت و استقلال نسبت به یکدیگر، شرایط متفاوتی را تجربه کرده‌اند.

براین اساس، به بررسی هرکدام به صورت مجزا پرداخته می‌شود:

رپ؛ از میان عناصر چهارگانة هیپ‌هاپ، رپ در ایران بیشتر مورد توجه جوانان و نوجوانان واقع شده است. رپ از اوایل دهه 1370ش وارد ایران شد و در ابتدا بیشتر تقلیدی بود، اما از میانة دهة 1380ش رپ فارسی شد و برای مخاطب خاص با محتواهای گوناگون ساخته می‌شد. در انتخابات 1388ش تمامی رپر‌ها، سیاسی خواندند و پس از آن همه اعتراضی. با دخالت دولت، روند هیپ‌هاپ تغییر کرد و برخی از رپرها،‌ خصوصا رپرهای دختر دیگر نخواندند و یا مهاجرت کردند.

اما رپ باقی مانده به دو گونه تقسیم شد:

• رپ پارتی؛ این نوع در مهمانی‌ها و مراسم شادی خواند می‌شود.

• رپ اجتماعی؛ این نوع رپ با ویژگی‌هایی چون بیان مسایل اجتماعی، زبان غیرهنجارشکنانه، احترام به ارزش‌های ملی و دینی، توجه به هویت ایرانی اسلامی،‌ گسترش یافت و رپرهایی چون یاس، حمید صفت و تتلو قبل از مهاجرت، آثار زیادی تولید کردند.

دی‌ جی؛ این عنصر هیپ‌هاپ به‌دلیل وجود زمینه‌های مناسب مانند عروسی‌ها و جشن‌های خانگی، با چالش کمتری مواجه بوده و در سال‌های اخیر به‌عنوان یک شغل مطرح شده است.

گرافیتی؛ دیوارنگاری به قبل انقلاب برمی‌گردد و در بحبوحة انقلاب به اوج خود رسید و بیشتر در قالب شعارنویسی و استنسیل چهره شخصیت‌های انقلابی مطرح شد. پس از انقلاب، دیوارنگاری را به دو دستة مردمی و دولتی تقسیم کرده‌اند که اولی بیشتر به مسایل سیاسی، اجتماعی و یا طرح‌های تبلیغاتی می‌پردازد و دومی نیز محتوای دینی داشته و موجب ایجاد وحدت میان مردم است. از دهه 1390ش نمایشگاه‌ها و گالری‌های متعددی برگزار شده است.

رقص بریک؛ این نوع رقص در دو قالب ورزش و اجرای نمایشی فعالیت می‌کند. رقص بریک که در المپیک 2024م به‌عنوان یک رشته ورزشی اضافه شده است، به‌صورت قانونی زیر نظر فدراسیون ورزش‌های همگانی ذیل ایروبیک حرفه‌ای، فعالیت می‌کند و باشگاه‌های متعددی دارد. رقص بریک به‌عنوان هنر نمایشی نیز مطرح است و در قالب گروهی اجرا می‌شود.

زمینه‌‌ها و خاستگاه‌ها

اگرچه آغاز شکل‌گیری خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ به بی‌عدالتی و تبعیض نظام‌مند سیاه‌پوست‌ها و لاتین‌تباران آمریکایی بر می‌گردد، اما شرایط و زمینه‌های شکل‌گیری خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ در ایران نیز از دیگر کشورها متفاوت است. آشنایی جوانان و نوجوانان ایرانی با خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ از طریق رسانه‌های همگانی برون مرزی شکل ‌گرفت.

زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی،‌ به امور زیر برمی‌گردد:

1. افزايش شهرنشينی؛

2. انفجار جمعیت (افزایش جمعیت جوان)؛

3. فضاي باز اجتماعي؛

4. تولید آسان (خانگی‌شدن) موسيقي رپ.

5. گسترش اینترنت به‌عنوان زمینه‌ساز ایجاد شکل‌گیری شبکه ارتباطی.

علل و عوامل گسترش

باتوجه به تفاوت عناصر هیپ‌هاپ با یکدیگر در ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها، برخی از عام‌ترین‌ علل گسترش این عناصر عبارتند از: • فراهم‌سازی زمینة انتقاد و اعتراض؛ خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ راهی را برای اعتراض و انتقاد از مسایل اجتماعی فراهم آورد. • شرایط سنی جوانی و نوجوانی؛ مانند رقابت‌های(کل‌کل‌ها) نوجوانانه، هنجارشکنی‌های سنین نوجوانی و جوانی، علاقه و تلاش برای رسیدن به شهرت. • القای حس مثبت؛ طرفداران این خرده‌فرهنگ با پیوستن به آن و تبعیت از آن در رفتارها، ایجاد احساس فرهنگ‌سازی، آگاهی‌دهی به مردم و این‌که آنها الگوها و خط‌مشی دهنده زمان خود هستند. • اینترنت و شبکه‌های اجتماعی؛ اینترنت زمینة دسترسی به محتواهای تولید شده و شکل‌گیری شبکه‌های هیپ‌هاپی و طرفدران آن‌ها شد.

پشتوانه‌ها

الف) پشتوانه‌های مستقیم

باتوجه به اینکه اکثر نوجوانان و جوانانی که گرایش به خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ دارند، در طبقه متوسط به بالای اجتماعی جای می‌گیرند،‌ اکثر حامیان مالی آن‌ها را خانواده‌ها‌ی‌شان (خصوصا در ابتدای شکل‌گیری فرهنگ هیپ‌هاپ)، شکل‌می‌دهند. علاوه براین، به‌دلیل عدم اعطای مجوز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رپرها از طریق فروش اینترنتی غیرقانونی، آموزش، نوشتن شعر و هم‌سرایی (فیت‌دادن) با رپرهای تازه‌کار درآمد کسب می‌کنند. با این وجود، دو عنصر رقص بریک و دیوارنگاری، شرایط متفاوت دارند. اکنون رقص بریک هم به‌عنوان یکی از رشته‌های ورزشی و هم به‌عنوان نوعی هنر نمایشی در ایران فعالیت می‌کند. دیوارنگاری با محدودیت کمتری مواجه است و شهرداری از این هنر برای زیباسازی شهر استفاده می‌کند.

ب) پشتوانه‌های غیر مستقیم

پشتوانه‌های غیر مستقیم را می‌توان در سه بخش ذیل قرار داد:

الف) تلاش غرب برای ترویج فرهنگ‌ غربی از طریق شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی؛ تلاش‌های غرب برای ترویج فرهنگ و ارزش‌های غربی در کشورهای اسلامی از جمله ایران از دیرباز وجود داشته است. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این تلاش بسیار گسترش یافته است به طوری که اکنون تعداد شبکه‌های ماهواره‌ای ضد فرهنگ و هویت کشور از مرز ۲۶۰ کانال گذشته است. در همین راستا نتانیاهو در ۲۱ شهریور ۱۳۸۱ش در مجلس نمایندگان آمریکا از آنها می‌خواهد که برای تغییر رژیم در ایران لازم‌ نیست که سازمان سیا کارهای مخفی انجام دهد، بلکه با استفاده از زیرساخت‌های گستردة ماهواره‌ای و اینترنتی ایران و آزادی قابل توجه در ایران، سریال‌های آمریکایی پخش کند تا نگرش و ارزش جوانان و نوجوانان بیننده ایرانی را تغییر دهد. ضمن اینکه آشنایی اولیة جوانان و نوجوانان ایرانی با هیپ‌هاپ از طریق شبکه‌های ماهواره صورت گرفته است.

ب) حمایت‌های به‌ظاهر مدنی؛ غربی‌ها از طریق برگزاری جشنواره‌های موسیقی رپ و دعوت از رپرهای معروف مانند عرفان، غوغا، سوگند، گروه سیمرغ و شاهین نجفی از یک‌سو و اعطای اقامت به بسیاری از رپرها از سوی دیگر، به ترویج فرهنگ غربی از هیپ‌هاپ حمایت می‌کنند.

ج)حمایت‌های مالی؛ تعدادی از شرکت‌های اقتصادی خارج از کشور که برخی دارای شبکه‌های ماهوارة فارسی زبان نیز هستند، به منظور تهیه خوراک برای شبکه‌های خود و همین طور برخی از گروه‌های سیاسی داخل و خارج از ایران برای نفوذ در میان جوانان و نوجوانان، نیز به حمایت مالی آنان می‌پردازند.

چشم انداز

از منظر کارشناسان، خرده‌فرهنگ هیپ‌‌هاپ در ایران همانند سایر کشورهایی که پیشینة فرهنگ اسلامی دارند، مسیر واحدی طی خواهد کرد. باتوجه به ظرفیت هیپ‌هاپ، جوانان در ابتدا به دنبال ارائه تعریف جدید از زندگی و باز تعریف مفاهیم و نوعی فرایند فرهنگ‌سازی در برابر فرهنگ مسلط است. این روند هم با ارادة هیپ‌هاپی‌ها و هم دخالت حکومت به تغییراتی منجر می‌شود که به هویت ملی نزدیک است. در واقع،‌ هیپ‌هاپ در ایران همان مسیری را خواهد رفت که در سایر کشورهای اسلامی مانند ترکیه، تونس، اندونزی و مراکش طی شده است. فرایند طی‌شده در ابتدا اعتراضی، رادیکال و خشن بوده اما در مسیر راه، قدرت حاکم توانسته به یک مذاکرة با آنها برسد به گونه‌ای که معیارهای قدرت حاکم و هم جوانان رعایت شود. در نتیجه، طرفداران این خرده‌فرهنگ تلاش می‌کنند به سمت هویت ملی و ارزش‌های فرهنگی حاکم حرکت کنند.

فرصت‌ها و زمینه‌های مثبت

• تخلیة هیجان و احساسات؛ خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ زمینة تخلیه احساسات و هیجان‌های دورة نوجوانی و جوانی را از طریق رپ‌خوانی، رقص بریک، دی‌ جی گری و گرافیتی فراهم کرده است.

• جهت‌دهی مثبت؛ مسیر طی ‌شده در سایر کشورهای اسلامی نشان می‌دهد که از هیپ‌هاپ می‌توان در راستای توسعه و تبلیغ ارزش‌های ملی و دینی بهره برد.

برخی از نمونه‌های این جهت‌دهی را می‌توان در رپ‌خوان‌ها، استفاده شهرداری از دیوارنگاران برای زیباسازی و نقاشی محتواهای ارزشمند مانند:

الف) هویت‌بخشی به نماها و فضاهای عمومی شاخص مبتنی بر ارزش‌های بومی،

ب) ارتقای زیبایی‌شناسانة و تلطیف فضا،

ج) تقویت سرزندگی و القای حس مکان.)، گروه نمایشی بریک‌دنسرها مشاهده کرد.

• ارائة محتواهای مثبت؛ باتوجه به گسترش این خرده‌فرهنگ در میان کودکان (رپ و رقص بریک)، نوجوانان و جوانان، از این ظرفیت می‌توان در راستای انتقال مفاهیم عالی استفاده برد.

تهدیدها و آسیب‌ها

برخی از عام‌ترین تهدیدها و آسیب‌های خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ‌ عبارتند از:

ابزار فرهنگی غرب؛ خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ با انحراف از اهداف و آرمان‌های اولیة خود، اکنون در راستای اهداف غرب به‌عنوان ابزار «دیپلماسی برای احیای اعتبار آمریکا»، جنگ نرم در کشورهای مختلف از جمله ایران به‌کار می‌رود. زیر زمینی‌بودن و عدم نظارت؛ این عامل آسیب‌های متعددی چون گسترش محتوای ضد ارزش و هنجارهای ملی و دینی،‌ جریان‌سازی‌های سیاسی در جامعه، به دام انداختن دختران و پیامدهای منفی آن را در پی داشته است.

تضعیف نقش نهاد خانواده؛ هیپ‌هاپ فعلی از طریق بی‌توجهی به نقش خانواده به‌ویژه والدین، موجب گسترش پدیده شوم فرار نوجوانان از منزل به دنبال تضعیف نقش خانواده است.

تغییر ذائقه و تغییر سبک زندگی؛ خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ و عنصر رپ بیشتر با ارائه محتوای ضد ارزش‌ و هنجارهای دینی و ملی به دنبال تغییر ذائقه و در پی آن به دنبال تغییر سبک زندگی است. القای اعتراض و انتقاد به‌عنوان ارزش؛ هیپ‌هاپ به‌دلیل ماهیت اعتراضی، این نکته را القاء می‌کند که هرگونه اعتراض حتی اگر فاقد دلایل کافی باشد، بازهم یک ارزش است.

فرصت طلبی؛ باتوجه به واراداتی بودن هیپ‌هاپ، برخی افراد از عناصر آن خصوصا رپ برای رسیدن به شهرت، پول و مقام هستند، اما به مجرد رسیدن به مقصود، اهداف اصلی را دور می‌اندازند. نمونه‌هایی از آن را می‌توان در تاریخ هیپ‌هاپ ایران شناسایی کرد.

علاوه بر آسیب‌های عام، رپ به‌دلیل گسترش و اقبال بیشتر در جامعه، آسیب‌های مختص به خود را دارد. برخی از مهم‌ترین آسیب‌های آن عبارتند از:

• افسردگی، ناامیدی و خودزنی (گاهی خودکشی)؛

• ترویج بی‌بندوباری جنسی؛ • ترویج پرخاشگری و استفاده از موادر مخدر؛

• ایجاد گفتمان خشونت‌پسند؛

• ترویج استفاده از کلمات رکیک.

منابع

• آرانی، «مطربیِ مدرن! سیر تا پیاز کسب‌ و کار دی‌جی‌ها»، جام جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: 16 اسفند 1393ش.
• آقاخانیان، بهروز، «گفتگو با نصیر مشکوری به بهانه انتشار اولین کتاب فارسی در مورد هیپ‌هاپ»، وب‌سایت میدان، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1396ش.
• «آنچه که از موسیقی "رپ" نمی‌دانید!»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 3 دی 1397ش.
• احدی، شهرام، «صدای رپ ایرانی در فستیوال «آوای تغییر» در سوئد»،‌ گفتگو با نصیر مشکوری، خبرگزاری دویچه‌وله، تاریخ درج مطلب: 15 بهمن 1388ش.
• «استایل هیپ‌هاپ را بشناسید»، وب‌سایت بانی‌مد، تاریخ بازدید: 8 آذر 1402ش.
• «اصطلاحات رپ و هیپ‌هاپ چیست؟»، وب‌سایت بیتستان، تاریخ بازدید: 9 آذر 1402ش.
• افسانه، « استایل هیپ‌هاپ چیست؟» وب‌سایت پایا جین، تاریخ درج مطلب: 8 فروردین 1402ش.
• بهمن‌پور، آلما، «رپ فارسی، موسیقی دیوارهای شهر»، وب‌سایت میدان، تاریخ درج مطلب: 22 تیر 1396ش.
• بیرانوند، علیرضا، «رپ و هيپ‌هاپ در غرب و وضعيت آن در ايران»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 14 تیر 1390ش.
• پاکزاد،‌ شروین، « عناصر فرهنگی زندگی به سبک هیپ‌هاپ؛ قسمت اول»، وبلاگ سلفامین، تاریخ بازدید: 5 آذر 1402ش.
• «پیشنهاد نتانیاهو برای جنگ فرهنگی با ایران از طریق هالیوود»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 10 آذر 1402ش.
• «جنگ نرم و مهندسی موسیقی زیر زمینی در ایران»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 21 اسفند 1390ش.
• خادم‌حسین، مبینا، «استایل هیپ‌‌هاپ؛ همه چیز در مورد این استایل معروف»، وب‌سایت طوبی‌ مد، تاریخ درج مطلب: 18 مرداد 1402ش.
• خسروی، شهریار، «رپر روشنفکر»، وب‌سایت شهریار خسروی، تاریخ درج مطلب: 11 اردیبهشت 1399ش.
• «دام موسیقی زیر زمینی برای دختران جوان+عکس»،‌ وب‌سایت صراط نیوز، تاریخ درج مطلب: 9 مراداد 1391ش.
• «دی جی (DJ) کیست و دقیقا چه کاری انجام می‌دهد؟»، وب‌سایت آرتیست ‌شو،‌ تاریخ بازید: 29 دی 1402ش.
• «رپ بتل چیست؟»، وب‌سایت الهام‌ میوزیک، تاریخ بازدید: 6 آذر 1402ش.
• «رقاصه‌‌هایی که ورزشکار می‌شوند!»، وب‌سایت جهان‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 7 شهریور 1394ش.
• سیفی، ارینب، «تحلیل مضمون ترانه‌های هیچکس؛ ناآرامی‌های ۱۴۰۱ و رپری که لیدر شد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 8 خرداد 1402ش.
• شوق‌الشعراء، یگانه، «نسل خشمگین»، روزنامه آفتاب یزد، شماره 6191، 30 آذر 1400ش.
• طغرایی و دیگران، « بهره‌گیری از دیوارنگاری در جهـت ارتقـای کیفی فضاهای عمومی شهری بر پایه ترجیحات مردمی (نمونه موردی: شهر قزوین)»،‌ پژوهش‌های معماری‌های نوین، شماره 1، 1400ش.
• علیخواه، فردین، «پنداشت از موسیقی رپ، (مطالعة در بین طرفداران)»، جامعه‌پژوهي فرهنگي، سال چهارم، شمارة اول، 1392ش.
• علی‌عگسری، عبدالعلی، «تعداد شبکه‌های ماهواره‌ای ضد فرهنگ و هویت کشور از مرز ۲۶۰ کانال گذشته است»، خبرگزای تسنیم، تاریخ درج مطلب: 17 شهریور 1396ش.
• علی‌نژاد، مجید، «معرفی تنها هیپ‌هاپ دنسرهای مجاز ایرانی»، وب‌سایت رزم‌آور، تاریخ درج مطلب: 31 اردیبهشت 1396ش.
• عیار، هادی، «ما خرابكار نيستيم!» خبرگزاری ایرنا،‌ تاریخ درج مطلب: 2 شهریور 1393ش.
• کافی، سجاد و برزویی، محمدرضا، «کارکردهای رسانة موسیقی رپ در چارچوب خرده‌فرهنگ هیپ‌هاپ (مورد مطالعه: رپ زیرزمینی فارسی در دهه‌های هشتاد و نود شمسی)»، فصلنامه علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، دوره چهارم، شماره دوم،‌ 1401ش.
• «کلاس رقص هیپ‌هاپ در اختیاریه»، وب‌سایت میدانه، تاریخ بازدید: 30 دی 1402ش.
• کوثری، مسعود و مولایی، محمدمهدی، «گونه‌شناسی گفتمان‌های موسیقی رپ‌ ایرانی-فارسی»،‌ فصلنامه انجمن ايراني مطالعات فرهنگي و ارتباطات، شماره 29، 1391ش.
• «گرافیتی چیست؟» وب‌سایت الهه پیروز، تاریخ بازدید: 30 دی 1402ش.
• «گرافیتی چیست؟»، وب‌سایت مجتمع فنی تهران نمایندگی نیاوران، تاریخ بازدید: 30 دی 1402ش.
• «گرافیتی یا دیوارنگاری بخشی از هنرهای خیابانی»،‌ وب‌سایت زن امروزی،‌ تاریخ بازدید: 9 آذر 1402ش.
• گلپوش ‌نژاد،‌ الهام، «فرهنگ هیپ‌هاپ در جامعه ایران در دهه هشتاد»،‌ وب‌سایت SBS، تاریخ بازدید: 29 دی 1402ش.
• گلپوش ‌نژاد، الهام، مطالعه مردم‌نگارانة گروه‌هاي موسيقي غير رسمي در شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه، 1391ش.
• «مجموعه وکتور آرم و نشان و برچسب هیپ‌هاپ و رپ موسیقی»، وب‌سایت پارس استاک، تاریخ بازید: 6 آذر 1402ش.
• مشکوری، نصیر، نسل هیپ‌هاپ؛ گرافیتی، دی‌جی،‌ ام‌سی‌ینگ، بریک‌دنسینگ، لندن، اچ، ‌اندس‌میدیا، 1396ش.
• مشمولی اسبویی، عرفان، فرایند بومی‌سازی موسیقی هیپ‌هاپ در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه هنر، پردیس فارابی، 1400ش.
• مقدم، سعید، «بازگشت دوباره رپ و آسيب‌هاى آن»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 13 مهر 1388ش.
• وهاب‌زاده، «تاثیرات حیرت‌انگیز هیپ‌هاپ بر فشن»، وب‌سایت سارک،‌ تاریخ بازدید: 7 آذر 1402ش.
• «هنر خیابانی، نقاشی‌های دیواری تهران»، وب‌سایت ایران توریسم آنلاین، تاریخ درج مطلب: 18 اسفند 1400ش.
• «هیپ‌هاپ چیست؟ ویژگی‌های آن و پاسخ به سوالات رایج»، وب‌سایت سازی‌‌ها، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1400ش.
• «هیپ‌هاپ دیپلماسی آمریکا در پی احیای اعتبار از دست رفته واشنگتن در تونس»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 3 دی 1390ش.
• hip hop hand gestures, iStock website, on: Nov 28, 2023.
• hip-hop, Longman Dictionary website, on: Nov 24, 2023.
• Tate, light and ray, “hip-hop music and cultural movement” Britannica website.