وجدان کاری

وجدان کاری؛ تعهد اخلاقی فرد در انجام کار و مسئولیت.

در فرهنگ ایرانی به‌دلیل توجه به ارزش‌های اسلامی، وجدان کاری از اهمیت بیشتری برخوردار است. وجدان کاری برآمده از عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است و پیامدهای متعدد فردی و اجتماعی دارد.

مفهوم‌شناسی

وجدان کاری، رضایت قلبی و التزام عملی فرد به وظایف تعیین‌شده برای او است. وجدان کاری به‌مثابه تقویت‌کنندۀ درونی موجب می‌شود که فرد بدون نظارت بیرونی با پشتکار و انگیزه به وظایف خود عمل کرده و آن را به انجام رساند.

وجدان کاری در رویکرد دینی

از دیدگاه اسلام کسانی که وجدان کاری دارند، کار را عمل صالح و مسئولیت اجتماعی می‌دانند. پیشوایان دین وجدان کاری را یک خصیصۀ مهم برای انسان متعهد دانسته‌اند؛ امام علی وجدان کاری را زینت‌بخش انسان معرفی کرده است. مهم‌ترین سرمایه برای تعـالی سازمان‌ها، نیروی انسانی متعهد و دارای وجدان کاری است، اما تکنولوژی و گسترش مدرنیته، توجه به رویکرد مترقی دین دربارۀ وجدان کاری را محدود کرده است.

ویژگی افراد دارای وجدان کاری

از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد دارای وجدان کاری عبارت‌اند از:

1.  سخت‌کوشی و تلاش بیشتر؛
2.  ارزش قائل‌شدن برای محل کار و اهداف کاری؛
3.  خطای کمتر در انجام مسئولیت‌ها؛
4.  رعایت عدالت در انجام وظیفه؛
5.  احترام به افکار دیگران؛
6.  احساس مسئولیت؛
7.  انجام به‌موقع کارها؛
8. نظم و ترتیب، آراستگی و انضباط؛
9.  انگیزۀ بالا برای موفقیت در کار؛
10. تقید به رعایت شرایط کمی و کیفی کار؛
11. تقید نسبت به بقاء و توسعۀ سازمان؛
12. تقید نسبت به افراد و گروه‌های کاری دیگر در سازمان؛
13. تقید نسبت به جلب رضایت مشتریان.

همچنین افرادی که از وجدان کاری برخوردارند، انجام صحیح مسئولیت را نوعی عبادت و توفیق الهی می‌دانند که سبب حلال شدن رزق و افزایش رضایت شغلی می‌شود.

جایگاه وجدان کاری در سبک زندگی ایرانی-اسلامی

اهمیت دادن به عنصر کار و تلاش برای کسب درآمد حلال، سبب می‌شود افراد یک جامعه فعال‌تر شده و سبک زندگی خود را بر محور دین بنا نهند. از این منظر، داشتن وجدان کاری، به فعالیت‌های اجتماعی ارزش و اعتبار بخشیده و کسانی که همواره در زندگی کاهلی و کم‌کاری می‌کنند، گرفتار آسیب‌های فردی (آلودن لقمه‌های خود به حرام) و اجتماعی (سستی چرخه کار در جامعه) می‌شوند. افرادی که پای‌بند به اصول اخلاقی و اعتقادی هستند در انجام مسئولیت‌های خود عملکرد بهتری دارند. چنین کسانی هنگام کار و انجام مسئولیت، همواره نیروی برتری را نظاره‌گر خویش می‌داند و کار و مسئولیت سپرده‌شده را کامل و محکم و همراه با خلاقیت انجام می‌دهد.

عوامل تقویت‌کنندۀ وجدان کاری

فردی

1.  هـدف داشـتن در زنـدگی؛
2. توجـه کـافی بـه برنامـه‌ریـزی صـحیح قبـل از آغـاز هـر فعالیـت؛
3.  خلاقیت و توانمندی در ارائۀ ایده‌هـای جدیـد؛
4. اسـتعداد، توانمندی و مهارت‌های فردی.

خانوادگی

1.  نهادینه‌سازی وجدان کاری در کودکان؛
2.  ایجـاد و تقویت حـس مسـئولیت‌پذیری در فرزندان؛
3.  آموزش خوب‌زیستن و بهره‌مندی کامل از مواهب جهان.

اجتماعی

1.  نظارت درست بر فعالیت‌های افراد؛
2.  تامین نیازهای معیشتی کارگزاران؛
3.  سپردن تدبیر کارها به صالحان و درستکاران؛
4.  اطمینان از دیانت، راستی و درستی مسئولان پیش از سپردن کارها به آنان؛
5.  حاکم‌ساختن اصول و ارزش‌های اسلامی مانند ایمان به‌خدا و نیکوکاری؛
6. شناسایی تصورات، ارزش‌ها و باورهای کارکنان برای بهره‌وری بهینه از آنها درسازمان‌ها و ادارات؛
7.  اسـتفاده از ابزارهـای فرهنگـی برای ترویج فرهنـگ کـار؛
8.  گسترش روابط صمیمانه مدیران با کارکنان؛
9.  تعیین وظایف کارکنان در حد توان آنها؛
10. مشارکت کارکنان در تصمیم‌گیری‌های محیط کاری؛
11. توزیع عادلانه مسئولیت‌ها و پست‌ها بر اساس شایسته‌سالاری.

پیامدهای وجدان کاری

از جمله پیامدهای وجدان کاری عبارت‌اند از:

1.  ایجاد نظم در کار و حس انجام وظیفه در افـراد؛
2. افزایش سطح بهره‌وری و عملکرد شغلی؛
3. گسترش فرهنگ انسانی و اسلامی در جامعه؛
4. ثبـات مـدیریت و نظـم اقتصـادی؛
5.  رضایت بـاطنی و آرامـش وجـدان فـرد؛
6. افزایش عــدالت اجتمــاعی؛
7.  بسط رضایت درون سازمانی؛
8. افزایش مدیریت مشارکتی و توزیع پست‌ها و مشاغل بر مبنای توانایی‌ها و خواسته‌های کارکنان؛
9. پیشرفت پایدار کشور.

چالش‌های وجدان کاری

امروزه دلایل متعدد فردی، اجتماعی و فرهنگی سبب کاهش وجدان کاری شده است. ضعف ایمان، پیروی از خواسته‌ها و تمایلات سیری‌نا‌پذیر نفسانی، ریاست‌طلبی‌، ثروت‌اندوزی و ریا، از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر کاهش توجه به وجدان کاری در جامعه است. نادیده گرفتن وجدان کاری در مدیریت سازمان‌ها، معضلات بزرگی به‌وجود می‌آورد، از جمله: تضعیف اصول اخلاقی؛ نگرش منفی به کار و تلاش و کاهش عملکرد.

منابع

• آل‌نبی، سیده کلثوم، «بررسی تاثیر اخلاق و وجدان کاری بر بهره‌وری و مدیریت منابع انسانی»، فصلنامۀ حسابداری و اقتصاد، شمارۀ 4، 1399ش.  
• اصغری، محمود، «دین، وجدان کاری و رابطۀ آن با سبک زندگی»، فصلنامۀ پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شمارۀ97، 1392ش.
• اصغریان، مصطفی و جوادپور، فریبا، «وجدان کاری به عنوان یک اصل اخلاقی»، وب‌سایت مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شاهرود، تاریخ بازدید: 1 خرداد 1403ش.
• تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دار الکتاب الاسلامی، چاپ دوم، 1410ق.  
• جاوید‌نسب، افشین و همکاران، «عوامل مؤثر بر وجدان کاری»، وب‌سایت دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، تاریخ درج مطلب: 1 ازدیبهشت 1397ش.
• ساروخانی، باقر و طالبیان، امیر، «وجدان کاری و عوامل مؤثر بر آن»، فصلنامۀ جامعه‌شناسی ایران، شمارۀ 4، 1381ش.
• علیرضایی، نفیسه و همکاران، «رابطۀ وجدان کاری با عملکرد شغلی»، فصلنامۀ اخلاق در علوم و فناوری، شمارۀ2، 1392ش.
• لیاقتدار، محمدجواد و همکاران، «بررسی میزان تاثیر و نقش عوامل مؤثر بر وجدان کاری»، فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، شمارۀ41، 1389ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.  
• «موانع و آسیب‌های وجدان کاری در فرهنگ اسلامی»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1390ش.