ورامین

ورامین؛ شهرستانی در جنوب‌شرقی استان تهران.

ورامین، یکی از شهرستان‌های تاریخی استان تهران به مرکزیت شهر ورامین است. برخی بر این باورند که ورامین چهاردهمین منطقه‌ای است که توسط آریایی‌ها بنا شد. خاک این خطه بسیار حاصل‌خیز است و استعداد کافی برای کشاورزی دارد.

نام‌گذاری

برخی ورامین را تغییریافتهٔ واژهٔ «بهرام» می‌دانند. آنها «ورام» را خوانشی از واژهٔ «وهرام»، صورت پهلوی نام بهرام می‌دانند؛ زیرا بهرام گور در باتلاق کویر ورامین فرو رفته است. در برهان قاطع آمده است که «وَرام» به چیزهای سهل و کم‌وزن گویند. در فرهنگ دهخدا ورام برابر با ورامین دانسته شده است.

تاریخچه

به‌دلیل وجود برخی آثار تاریخی، برخی ورامین را منطقه‌ای آباد، پیش از ورود اسلام به ایران دانسته‌اند. در سال ۲۲ هجری، ورامین توسط مسلمانان فتح شد. در اواخر دوران سلجوقیان، ورامین یکی از شهرهای ثروتمند و پر نفوذ شیعه بوده است. در سدهٔ هشتم قمری ورامین پس از خرابی و نابودی ری و به‌دلیل آب‌وهوای مطلوب و محصولات کشاورزی مرغوب خود اهمیت زیادی یافته است و بسیاری از آثار تاریخی این منطقه مربوط به آن دوره است؛ اما در اواخر سدهٔ هشتم هجری به‌دلیل حملات تیموریان، قسمت اعظم این خطه خالی از سکنه شده و ورامین اهمیت خود را از دست داد.

قیام ۱۵ خرداد

مردم ورامین در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش با شنیدن خبر دستگیری امام، کفن‌ پوشیده و به‌سمت تهران حرکت کردند. در پل باقرآباد، مأموران رژیم شاه به آنها حمله کرده و هفت تن از جوانان را به شهادت رسانده و بسیاری را مجروح کردند. این حرکت مردم ورامین، نقطهٔ عطفی در تاریخ مبارزات انقلابی علیه نظام وقت بود. امام خمینی این قیام را مبدأ نهضت اسلامی می‌دانست.

مهاجرپذیری ورامین

این شهرستان به‌علت نزدیک‌بودن به پایتخت ایران، نرخ مهاجرت بالایی دارد و این مسئله باعث افزایش نرخ بیکاری در این خطه شده است.

جمعیت‌شناسی

جمعیت این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش، ۴۶۸۳۴۹ نفر و جمعیت شهر ورامین ۲۲۵۶۲۸ نفر بوده است. زبان اصلی مردم ورامین فارسی است؛ اما مهاجرانی از اقوام لر، ترک، کرد و عرب در این شهرستان ساکن هستند که به زبان بومی خود سخن می‌گویند. اهالی این خطه مسلمان و شیعه مذهب‌اند.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی؛ ورامین از شمال‌شرقی به شهرستان‌های پیشوا و پاکدشت، از شمال‌غربی به شهرستان قرچک، از غرب به شهرستان ری و از جنوب به استان قم و بخش‌هایی از جوادآباد دسترسی دارد. ارتفاع ورامین از سطح دریا بیش از ۹۵۰ متر است.

آب‌وهوا؛ عواملی مانند دشت کویر، رشته‌کوه‌های البرز و بادهای مرطوب و باران‌زای غربی سبب شکل‌گیری اقلیم کویری و نیمه‌بیابانی در این منطقه شده است. میزان بارندگی نیز در این خطه بسیار اندک است.

رشته‌کوه‌ها؛ در شمال ورامین کوه‌های البرز قرار دارند.

دشت‌ها؛ دشت ورامین در حاشیهٔ کویر مرکزی ایران واقع شده است و به‌دلیل حاصل‌خیزی به‌عنوان زمین کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

منابع آبی (رودها)؛ رودخانهٔ جاجرود در تمام دشت ورامین جریان دارد.

حیات‌وحش؛ مهم‌ترین گونهٔ جانوری این منطقه، یوزپلنگ ایرانی است که در کویر مرکزی ورامین زیست می‌کند. از دیگر جانوران این منطقه می‌توان به بز، کل، جبیر، قوچ، میش، بزمجه، عقاب طلایی، مار جعفری، موش، درنا و گربه‌ شنی اشاره کرد.

پوشش گیاهی؛ پوشش گیاهی ورامین شامل پوشش گیاهی طبیعی دربرگیرندهٔ انواع گیاهان بوته‌ای و استپی مانند خارشتر، انواع گز، چالطلاق و اسپند و پوشش گیاهی مصنوعی مانند کشت گندم، صیفی‌کاری و پرورش پسته می‌شود.

اقتصاد

این شهرستان، خاک حاصل‌خیزی دارد و محصولات کشاورزی زیادی از جمله غلات، سبزیجات، پنبه و میوه‌جات در این خطه کشت می‌شوند. همچنین اولین کارخانهٔ قند ایران و خاورمیانه در ورامین تأسیس شد و کارخانهٔ تولید روغن نباتی، کارخانهٔ پخت آجر و کوره‌های آجرپزی سنتی نیز در این شهر فعال هستند. قالی‌های طرح میناخانی ورامین نیز شهرت جهانی دارد.

فرهنگ و هنر

آداب‌ورسوم؛ در گذشته، مردم ورامین در شب چهارشنبهٔ آخر سال خورشیدی به پشت‌بام خانه‌ها رفته و از روی آتش می‌پریدند. جوان‌ها، گلوله‌های نخی آماده کرده و آتش می‌زدند و به سوی آسمان پرتاب می‌کردند. آنها به این آیین «توپ‌انداختن» یا «توپ زدن» می‌گفتند. در برخی روستاهای ورامین، افراد گرد یکدیگر جمع شده و هریک با بیان حاجتی نیت می‌کند و اشیایی مانند دکمه، سنجاق یا گیره را داخل خمره‌ای پر از آب می‌ریزند. سپس فردی مسن، هریک از اشیاء را از خمره بیرون آورده و شعرگونه‌ای می‌سازد و می‌خواند. هر کس با دیدن شیء خود و شعری که در آن هنگام خوانده می‌شد، فال نیک یا بد به حاجت خود می‌زند. امروزه، این آیین‌ها بسیار کمرنگ شده‌اند؛ اما در برخی مناطق هنوز پابرجا هستند.

مشاهیر؛ خاندان رضی‌الدین ابوسعد ورامینی (از معماران حرمین شریفین در قرن پنجم و ششم قمری)، محمد بن محمد بویه‌ای رازی ورامینی (معروف به قطب‌الدین، از فقهای شیعه)، عبدالملک بن محمد ورامینی (از فضلا)، قاضی محمد ورامینی (از شاعران دورهٔ صفویه)، استاد معصوم (از موسیقی‌دانان نامدار) و قاضی عطاءالله ورامینی (شاعر) از مشاهیر ورامین به شمار می‌روند.

غذای محلی؛ بانوان هنرمند این خطه به پخت انواع غذاهای محلی مانند آش گوجه، اشکنهٔ ورامینی و شیش‌انداز می‌پردازند.

سوغات و صنایع‌دستی؛ قالی‌بافی در ورامین جایگاه ویژه‌ای دارد و طرح و نقشهٔ میناخانی، خاص قالی‌بافی این منطقه است. از دیگر صنایع‌دستی این شهرستان می‌توان به جاجیم‌بافی، قالی‌بافی،ساخت ظروف سفالی، شیشه‌ای و منبت‌کاری اشاره کرد.سوغات ورامین شامل ظروف سفالی، خشکبار، نان پنجره‌ای، نان کسمه و محصولات کشاورزی مانند خیار، گوجه، ملون و خربزه می‌شود.

آموزش و پژوهش

دانشگاه آزاد واحد ورامین- پیشوا تنها مرکز آموزش عالی این شهرستان است.

حوزهٔ علمیهٔ امام صادق ورامین برای طلاب برادر و مدرسهٔ علمیهٔ کوثر نیز برای طلاب خواهر فعالیت می‌کنند.

تقسیمات کشوری

شهرستان ورامین از سه بخش مرکزی، جوادآباد و قرچک، از سه شهر جوادآباد، قرچک ورامین و پیشوا و هفت دهستان تشکیل شده است.

گردشگری

مسجد جامع؛ از قدیمی‌ترین بناهای تاریخی ورامین، مسجد جامع است که قدمت آن به دوران ایلخانان باز می‌گردد. این مسجد در زمان حکومت سلطان محمد خدابنده احداث و در زمان حکومت ابوسعید بهادر به پایان رسید. این بنا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

برج علاءالدوله؛ برج علاءالدوله یا برج آرامگاه علاءالدین در سال ۵۹۱ش احداث شد و متعلق به یکی از افراد بانفوذ منطقه با نام سیدفخرالدین حسن علاءالدوله (سلطان علاءالدین خوارزم شاه) بود.

یخچال حصار کوچک؛ این یخچال در دوران قاجاریه با خشت و گل ساخته شد. در گذشته یخ‌های جمع‌آوری شده، داخل این یخچال‌ها نگهداری می‌شد.

از دیگر جاذبه‌های گردشگری این خطه می‌توان به کوه مره، یخچال علی‌آباد، تالاب بندعلی‌خان، روستای قلعه‌بلند، قلعهٔ ایرج، امامزاده یحیی، امامزاده شاه‌حسین، امامزاده حسین‌رضا، امامزاده بی‌بی سکینه، روستای خاوه، پل باقرآباد، امامزاده جعفر و بقعهٔ کوکب‌الدین اشاره کرد.

مشکلات زیست‌محیطی

مهم‌ترین مشکل زیست‌محیطی ورامین، فاضلاب واحدهای چرم‌سازی شهرک صنعتی چرم‌شهر است. همچنین این شهر به جهت وزش باد تحت تأثیر آلودگی‌های شهر تهران است. خشک‌شدن تالاب بندعلی‌خان نیز یکی از مسائل جدی محیط‌زیستی است که می‌تواند منجر به نابودی کشاورزی دشت ورامین شود.

زیرساخت

راه‌آهن ورامین فعال است و ایستگاه راه‌آهن ورامین در مسیر تهران – مشهد واقع شده است.

منابع

• ائمی، امیر، «جاهای دیدنی ورامین/راهنمای سفر ورامین»، وب‌سایت رهبال آسمان، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اسفند ۱۴۰۰ش.
• «افتتاح مرکز تخصصی و آموزش عالی حوزه علمیه امام صادق ورامین»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «تاریخ ورامین»، وب‌سایت شورای اسلامی شهر ورامین، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۱ش.
• «تربیت ۵۰۰ بانوی طلبه در مدرسه علمیه کوثر ورامین/جزئیات پذیرش بانوان»، خبرگزاری رسمی حوزه آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
• «راهنمای سفر به ورامین»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۱ش.
• «روایت تاریخی از شکل‌گیری قیام ۱۵ خرداد مردم ورامین»، خبرگزاری ایرنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۳۹۹ش.
• غنچه، بهاره، «جاهای دیدنی ورامین؛ زادگاه فریدون»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۱ش.
• «فاجعه زیست‌محیطی در دشت ورامین»، وب‌سایت اگرونیک، تاریخ درج مطلب: ۳ مرداد ۱۳۹۶ش.
• «کوره‌های آجرپزی، خاک زراعی ورامین را می‌بلعند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اردیبهشت ۱۳۸۵ش.
• «مشکلات ورامینی‌ها از زبان رئیس اداره محیط‌زیست ورامین»، وب‌سایت سلام نو، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۳۹۷ش.
• «مهاجرت به ورامین و افزایش نرخ بیکاری»، خبرگزاری دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۳۸۹ش.
• «معرفی شهر ورامین»، وب‌سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ درج مطلب: ۳ آبان ۱۴۰۱ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۱ش.
• «ورامین؛ شهر هفت هزار ساله»، وب‌سایت سافت‌اینجا، تاریخ درج مطلب: ۷ فروردین ۱۴۰۰ش.
• «ورامین کجاست؟/ سفر به یکی از شهرهای کویری تهران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲۱ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «ورامین هفت هزار ساله؛ آداب‌ورسوم و دیدنی‌هایش»، خبرگزاری ایسنا آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۳۹۸ش.