جنگل: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی از زبان‌شناسان، جنگل را زمینی پهناور و اجتماع درخت‌های زیاد دانسته‌اند، به‌طوری که این اجتماعِ انبوه، زمین را بپوشاند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه جنگل، سایت واژه‌یاب.]</ref>  گروهی دیگر نیز جنگل را پهنه‌ای وسیع معرفی کرده‌اند که از درخت، درختچه، گیاهان علفی و خودرو و انواع جانوران تشکیل شده است.<ref>[https://vajehyab.com/farhangestan/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84 واژه‌های مصوب فرهنگستان، ذیل واژه جنگل، سایت واژه‌یاب.]</ref>  بیشه و بیشه‌زاری را که شامل درختان، نی و دیگر رستنی‌های انبوه بوده و به‌صورت یک حصار در آمده‌اند، نیز جنگل می‌گویند.<ref> [https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه جنگل، سایت واژه‌یاب.]</ref>  امروزه، جنگل به مکانی گفته می‌شود که در هر هکتار از زمینِ آن، حداقل 250 اصله درخت و نهال وجود داشته باشد. هر جایی با انبوه کمتر از این میزان را منطقه غیرجنگلی می‌خوانند.<ref>بدیعی، جغرافیای مفصل ایران، 1362ش، ج3، ص265.</ref>  همچنین، کارشناسان، حداقل مساحت لازم برای تشکیل جنگل را 0.3 هکتار معادل سه هزار مترمربع اعلام کرده‌اند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84 «جنگل»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 6 شهریور 1401ش.]</ref>  

پژوهشگران معتقدند که جنگل‌های دنیا، قدمتی 60 تا 140 میلیون ساله دارند. درختان در این جنگل‌ها، با توجه به نوع برگ آنها، به درختان سوزنی‌برگ و پهن‌برگ تقسیم می‌شوند. جنگل‌های سوزنی‌برگ، پیشینۀ بیشتری نسبت به جنگل‌های پهن‌برگ دارند. کارشناسان، تاریخ پیدایش اولیۀ این جنگل‌ها را در دوران دوم زمین‌شناسی و در دورۀ کرتاسه (حدود 140 میلیون سال قبل) برآورد کرده‌اند. جنگل‌های پهن‌برگ، نسبت به جنگل‌های سوزنی‌برگ، جدیدتر و تکامل‌یافته‌تر هستند. این گروه از جنگل‌ها، در دوران سوم زمین‌شناسی (حدود 60 میلیون سال پیش) به وجود آمده‌اند. هر دو گروه از جنگل‌ها، در طول تاریخ، همواره با سیری از تحول و تکامل همراه بوده‌اند که گاهی دخالت‌های انسانی، این روند را با مشکل مواجه کرده است. از اوایل دوران چهارم زمین‌شناسی، چهار دوره یخبندان صورت گرفت که منجر به نابودی جنگل‌هایی شد که بالاتر از عرض‌های جغرافیایی 40 درجه بودند. کارشناسان بر این باورند که جنگل‌های ایران، از این دوران یخبندان مصون مانده و به توسعه و تکامل خود ادامه دادند. جنگل‌های شمال ایران، از جمله جنگل‌های کهنی هستند که قدمتی بیش از یک میلیون سال دارند.<ref>[https://vista.ir/m/a/kdzzt/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%A2%D9%86 «تعریف جنگل و انواع آن»، وب‌سایت ویستا.]</ref>   

# '''جنگل‌های مناطق خشک'''؛ این جنگل‌ها، در مجموع به دو ناحیۀ رویشی تقسیم می‌شوند: 1. ایرانی_تورانی (جنگل‌های پراکنده شده در دامنه‌های جنوبی البرز، شمال شرقی، شرق، قسمتی از جنوب شرقی و مناطق مرکزی ایران)؛ 2. خلیج فارس (جنگل حرا که در نوار ساحلی جنوب ایران پراکنده شده‌اند). درختانی همچون اُرس، بادام، زالزالک و گلابی وحشی در این جنگل‌ها یافت می‌شوند.<ref> ابراهیمی رستاقی، «جنگل‌های ایران: جنگل‌های خشک»، 1382ش، ج1، ص31-32. </ref>   

# '''جنگل‌های مناطق نیمه‌خشک'''؛ این جنگل‌ها، در منطقۀ کوهستان زاگرس، از سردشت در استان آذربایجان غربی تا کازرون در استان فارس ادامه دارند. جامعۀ درختی این جنگل‌ها، شامل بلوط، بَنه، بید، صنوبر و ارس هستند. همچنین، درختانی همچون گلابی، توت، سنجد، چنار، کیکم، ارغوان و سفیدار نیز در این منطقه رویش دارند.<ref>ثابتی، جنگل‌های ایران، 1346ش، ج1، ص146-176؛ <br>

# '''جنگل‌های مناطق مرطوب'''؛ این جنگل‌ها، در دامنه‌های شمالی البرز، حوضۀ دریایی مازندران، آستارا تا گیلداغ حضور دارند که به جنگل‌های «هیرکانی» یا «خزری» معروف شده‌اند. از جمله گونه‌های گیاهی این جنگل‌ها می‌توان به راش، مَمرَر، بلوط، توسکا، افرا و انجیلی اشاره کرد.<ref>جهاندار، «حریق در جنگل‌های شمال»، 1346ش، ج1، ص50.</ref>

جنگل‌های ایران، به‌خصوص جنگل‌های شمالی ایران، یکی از ذخایر غنی حیات‌وحش در ایران محسوب می‌شوند که شامل انواع پرندگان، پستانداران و خزندگان هستند.<ref>[https://www.zistonline.com/news/36179/%D8%AD%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%AD%D8%B4%DB%8C-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86 «حیوانات وحشی جنگل‌های گیلان»، وب‌سایت زیست‌آنلاین.]</ref>  از جملۀ حیوانات در این جنگل‌ها می‌توان به «مرال» از شاخص‌ترین پستانداران جنگل‌های هیرکانی؛ «پلنگ ایرانی» بزرگترین گونۀ پلنگ در جهان؛ پلیکان‌های سفید و خاکستری، قو، خرس قهوه‌ای، گوزن زرد ایرانی،<ref> [https://www.mehrnews.com/news/4241495/%D8%AA%D9%BE%D8%B4-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%AD%D8%B4-%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84-%D8%B1%D9%81%D8%AA «تپش زندگی در حیات وحش مازندران»، خبرگزاری مهرنیوز.]</ref>  وزغ رنگارنگ، سمندر کوهستان، دارکوب سرخ، پیشانی سفید، کیک دری، قوچ و میش، کل و بز، کفتار، سیاهگوش و گرگ اشاره کرد.<ref>[https://www.irna.ir/news/81360208/61-%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%AD%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%B3-%D9%85%D8%B1%D9%83%D8%B2%DB%8C-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B4%D8%AF «61 گونه شاخص حیات وحش در جنگلهای زاگرس مرکزی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>

# جنگل‌های مرطوب (در نواحی جنوبی دریای خزر)؛

از مهمترین کارکردهای جنگل‌ها در سراسر جهان می‌توان به استفاده از چوب درختان اشاره کرد. تبدیل چوب به زغال، استفاده از چوب درختان در صنایع مختلف ساختمان‌سازی، نمای داخلی ساختمان‌ها (مسکونی و غیرمسکونی) و صنایع دستی از آن جمله هستند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240478/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84 شمسایی، «جنگل»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  مردم، در مناطق مختلف ایران، از چوب درختان موجود در جنگل‌های منطقه، وسایل کاربردی متعددی را می‌سازند. برای مثال، در کردستان و کرمانشاه، از چوب درختان بلوط، مارودار و وَهول، برای ساخت دستۀ تبر، دستۀ بیل، دستۀ شانه و برخی ابزارهای کشاورزی؛ از چوب درخت بید برای ساخت «تیروک / وردنه» و نیز ساخت «بَله» که ظرف‌هایی کوچک مخصوص ادرار کودکان هستند، استفاده می‌شود.<ref>طباطبایی، جنگل‌های باختر ایران (1)، جنگل‌های کرمانشاه و کردستان، ۱۳۴۵ش، ص۹۴-۹۵.</ref>  از چوب درختان گردو، در ساخت دستگاه‌های بافندگی (جولایی)، بشقاب‌هایی به نام «کلاینه‌در»، کاسه، ظرف قندشکن (لاکه) و قاشق چوبی به نام «کائوچوک» استفاده می‌کنند.<ref>طباطبایی، جنگل‌های باختر ایران (1)، جنگل‌های کرمانشاه و کردستان، ۱۳۴۵ش، ص۹5.</ref>  در ساخت صنایع دستی و محلی بسیاری نیز از چوب درختان جنگلی استفاده می‌شود؛ مانند خاتم‌سازی، منبت‌کاری، مشبک‌سازی و معرق. امروزه، در صنایع نوینی همچون صنایع ساختمانی، صنعت مبل و صندلی، طراحی‌های داخلی و خارجی نیز از چوب درختان جنگلی استفاده می‌کنند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240478/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84 شمسایی، «جنگل»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  

از گیاهان موجود در جنگل‌ها، به‌عنوان تغذیه و دارو نیز استفاده می‌شود. برخی از مردم، با جمع‌آوری و فروش میوه‌های موجود در جنگل‌ها و نیز تهیۀ هیزم از درختان، امرار معاش می‌کنند. میوه‌ها، مواد خوراکی طبیعی، گونه‌های مختلف گیاهان دارویی و خوراکی، قارچ‌های طبیعی و دانه‌های خوراکی متعددی در جنگل‌ها وجود دارند که توسط انسان‌ها، در تهیۀ رب، گز، دوشاب و سقز به کار می‌روند.<ref>طباطبایی، جنگل‌های باختر ایران (1)، جنگل‌های کرمانشاه و کردستان، ۱۳۴۵ش، ص۹۶.</ref>  همچنین، در نواحی غربی ایران، جنگل‌های بلوطی وجود دارند که از میوۀ آنها، در تهیۀ نان که یکی از غذاهای اصلی مردم در آن مناطق است، استفاده می‌شود. نان بلوط، از دیرباز، در روزهای سختی و خشکسالی، خوراک اصلی مردم در لرستان و ایلام بوده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240478/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84 شمسایی، «جنگل»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  

برخی از منابع، مانند گلستان سعدی، به کارکرد دینی جنگل نیز اشاره کرده‌اند که در آنها، گروهی از عابدان و عزلت‌گزینان، جنگل را بهترین مکان برای انجام برنامه‌های سلوک و نیایش خود دانسته‌اند. آنها، به جنگل پناه برده و در آنجا به عبادت می‌پرداختند.<ref>سعدی، کلیات، ۱۳۷۵ش، ص79-81.</ref>   

بررسی ردپای مستقیم انسان در تخریب جنگل‌ها (جنگل‌زدایی)، طی سال‌های اخیر، به یکی از دغدغه‌های اصلی کارشناسان و دوست‌داران طبیعت تبدیل شده است. اطلاعات به دست آمده، در سراسر جهان، نشان می‌دهند که 91 درصد از جنگل‌هایی که تحت عنوان میراث طبیعی جهانی به ثبت یونسکو رسیده بودند، از سال 2000م، در حال نابودی توسط انسان‌ها هستند. عواملی همچون، راه‌سازی، کشاورزی و فعالیت‌های زیرساختی از جمله دلایل عمدۀ این نابودی‌ها عنوان شده‌اند.<ref>[https://www.tejaratefarda.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-19/11276-%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B7%D8%B1 «طبیعت در خطر»، وب‌سایت تجارت فردا.]</ref>  قطع و برداشت غیراصولی درختان برای فروش، صنعت چوب، استخراج معادن، ساخت ویلا و شهرک‌سازی، تبدیل گستردۀ جنگل‌ها به مراتع و زمین‌های کشاورزی، از جمله اتفاقاتی است که منجر به فرسایش و از دست رفتن کیفیت خاک، وقوع سیل، تغییرات آب‌وهوایی و از بین رفتن هزاران گونۀ گیاهی و جانوری در جنگل‌ها شده است.<ref>[https://www.trt.net.tr/persian/mhyt-zyst/2018/04/14/nsnh-mthm-sly-mrg-jnglh-951023 «انسان‌ها، متهم اصلی مرگ جنگل‌ها»، وبسایت تی آر تی.]</ref>  

آتش‌سوزی جنگل‌ها که یکی از دلایل جنگل‌زدایی محسوب می‌شود، هر ساله، هزاران درخت را در بخش‌های گوناگون دنیا از بین می‌برد. در ایران نیز هر ساله، حجم زیادی از جنگل‌ها، بر اثر آتش‌سوزی از بین می‌روند. خطاهای انسانی، تغییرت اقلیمی، افزایش دما و خشکسالی‌های اخیر از جمله دلایل آتش‌سوزی‌ها هستند.<ref>[https://www.trt.net.tr/persian/mhyt-zyst/2018/04/14/nsnh-mthm-sly-mrg-jnglh-951023 «انسان‌ها، متهم اصلی مرگ جنگل‌ها»، وبسایت تی آر تی.]</ref>   

در ایران، جنگل‌های بسیاری وجود دارند که همواره از مقاصد اصلی گردشگران محسوب می‌شوند. از جمله جنگل‌های مشهور و زیبای ایران می‌توان به جنگل دالخانی (رامسر)، منطقۀ جنگلی بازُفت (در شهرکرد)، منطقۀ جنگلی اَردَل (در شهرکرد)، پارک جنگلی شوراب (در خرم‌آباد)، مناطق جنگلی لُردِگان (در استان چهارمحال و بختیاری)، پارک جنگلی بی‌بی یانلو (در استان گیلان)، جنگل شصت کلا (در گرگان)، جنگل نِسوم (در قائم‌شهر)، جنگل گَلوبَردِکان جم (در استان بوشهر)، جنگل تیلا کنار (در استان مازندران)، جنگل‌های بلوط دِهدِز (در استان خوزستان)، جنگل ابر (در استان سمنان)، جنگل‌های نَبکا (در استان کرمان) و جنگل حرا قشم (در استان هرمزگان)، اشاره کرد.<ref> [https://seeiran.ir/category/jazebeha/tabiat/jangal/ «جنگل‌های ایران»، وب‌سایت سیری در ایران.]</ref>  

ملک‌الشعرای بهار نیز از جمله شاعرانی است که این واژه را در اشعار خود به کار برده است:<ref>[https://ganjoor.net/bahar/ghasidebk/sh96 ملک‌الشعرای بهار، قصاید، شمارۀ 96، بیت 3، وب‌سایت گنجور.]</ref><br>

در ایران، جنگل‌های متعددی وجود دارند که برخی از آنها دارای حیوانات درنده هستند. وجود این حیوانات، به شکل‌گیری برخی از باورهای نادرست نسبت به جنگل دامن زده است. برای مثال، برخی از مردم ایران بر این باورند که جنگل‌ها، زیستگاه موجوداتی وهمی همچون غول، دیو و پری هستند. همین موضوع، بن‌مایۀ اصلی برخی از افسانه‌های ترسناک در میان مردم است؛ مانند افسانۀ «مرغابی سفید کاکلی» در میان مردم گیلان.<ref>تسلیمی، گذر از جهان افسانه (نقد و تحلیل افسانه‌های گیلان)، ۱۳۸۱ش، ص۹۶.</ref>