بازار وکیل: تفاوت میان نسخه‌ها

بازار وکیل، فضایی شهری است که فرهنگ و تمدن کهن ایرانی را در شهر شیراز، بازنمایی می‌کند. این بازار به‌دستور کریم‌خان‌زند، در شهر شیراز و در طی 20 سال ساخته شد. بازار وکیل برگرفته از معماری بازار قیصر اصفهان و مرکب از چهار راستۀ چلیپایی(صلیبی‌شکل) و تاق تاقی<ref>قوس و خمیدگی مانند کلاه، روش ساختی است که از زمان ساسانیان در ایران رایج بوده است. </ref> است. بازار وکیل، بازاری به زبان رنگ‌ها است. بازار وکیل، قلب اقتصاد شیراز بود که تمام امور بازرگانی در آن جریان داشت. این بازار در ردیف آثار تاریخی ایران ثبت شده است.  

کریم‌خان برای آن‌که شیراز را به قطب تجاری و مالی آن روزگار تبدیل کند، بازاری بزرگ را پایه‌گذاری کرد.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/attraction/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84 «بازار وکیل»، سایت ویزیت ایران.]</ref> به‌دلیل این‌که کریم‌خان را وکیل‌الرعایا می‌گفتند، این بازار را نیز بازار وکیل نامیدند.<ref> [https://fa.wikibooks.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%87 «تاریخ ایران-زندیه»، ویکی کتاب]</ref>   

بازار وکیل، امروزه در مرکز شهر شیراز و در نزدیکی دروازه اصفهان قرار دارد. راستة اصلي بازار كه در راستاي محور فرهنگي، تاريخي شهر شيراز ساخته شده از انتهاي بازار اردو، شروع شده و به دروازه اصفهان منتهي مي‌شده است.<ref> [http://portal.nlai.ir/EI/Wiki%20Pages/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%20%D9%88%D9%83%D9%8A%D9%84.aspx پارسایی، «بازار وکیل»، دانشنامه ایران زمین.]</ref>   بازار وکیل دارای پنج در بزرگ در چهار طرف آن است.<ref>  [https://www.sepehrseir.com/attraction/1237 «بازار وکیل»، سایت سپهرسیر.]</ref> این ورودی‌ها در خیابان‌های زند، طالقانی و لطفعلی‌خان زند واقع شده‌ است.<ref>[https://www.alibaba.ir/mag/vakil-bazaar/ هیرمند، «بازار وکیل شیراز، گردش در یک رویای شیرین»، سایت علی‌بابا مگ.]</ref> ورودی اصلی شمالی و جنوبی بازار در خیابان زند و ضلع شرقی در میدان شهرداری قرار دارد.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/8196-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84/ «بازار وکیل»، سایت کجارو.]</ref>  

==پیشینه==

بر اساس اسناد تاریخی هنگامی که کریم‌خان زند برای سرکشی به شهر لار رفته بود، با دیدن بازار قیصریه در شهر لار، تصمیم گرفت که در شیراز، بازار بزرگی بسازد.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/8196-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84/ «بازار وکیل»، سایت کجارو.]</ref> ساخت بازار وکیل در سال 1137ش در محوطۀ وسیعی میان ارگ و اندرونی و با همکاری گروهی از معماران، صنعت‌گران و استادکاران معروف آن روزگار آغاز شد<ref> [https://archilearn.net/blog/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%A7/ «بازار وکیل شیراز»، سایت آرچی لرن.]</ref> و در طول 20 سال تکمیل شد.<ref>  [https://archilearn.net/blog/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%A7/ «بازار وکیل شیراز»، سایت آرچی لرن.]</ref> برخی معتقدند که قبل از بازار وکیل در این مکان، بازاری از عهد صفوی بوده و کریم‌خان ‌زند این بنا را توسعه داده ‌است.<ref>  [https://utravs.com/umag/Shoping/Introduction-Of-Shiraz-Vakil-Bazaar جعفری، «بازار وکیل شیراز»، مجله گردشگری یومگ.]</ref> فرصت‌الدوله شیرازی در کتاب شیرازنامه یا آثار عجم، به وصف بازار وکیل شیراز پرداخته است.<ref>  [https://www.alibaba.ir/mag/vakil-bazaar/ هیرمند، «بازار وکیل شیراز، گردش در یک رویای شیرین»، سایت علی‌بابا مگ.]</ref>  

مساحت بازار وکیل حدود 21840 متر مربع است.<ref> [https://www.sepehrseir.com/attraction/1237 «بازار وکیل»، سایت سپهرسیر.]</ref>  این بازار با الهام از معماری بازار قیصریه اصفهان طراحی شده است. بنای بازار از جنس گچ، آجر و آهک ساخته شده است و ستون‌هایی از جنس سنگ تراشیده، ساختمان آن را به یکی از مستحکم‌ترین بناهای آن دوران تبدیل کرده است که در طول سالیان، هیچ زلزله‌ای مشکلی برایش ایجاد نکرده است.<ref>  [https://www.alibaba.ir/mag/vakil-bazaar/ هیرمند، «بازار وکیل شیراز، گردش در یک رویای شیرین»، سایت علی‌بابا مگ،.]</ref>

* شکل کلی بازار وکیل شیراز دو رشته شمالی - جنوبی و شرقی - غربی است که مانند صلیبی یکدیگر را قطع می‌کنند و مرکب از چهار راسته است. در تقاطع این دو رشته، چهارسوق قرار گرفته است و تقاطع چهارسوق بر روی یک هشتی قرار گرفته است.<ref> [https://www.alibaba.ir/mag/vakil-bazaar/ هیرمند، «بازار وکیل شیراز، گردش در یک رویای شیرین»، سایت علی‌بابا مگ.]</ref>   

* سقف چهارسوق بازار درگذشته ارتفاعی در حدود ۱۱ متر داشت؛ اما هم‌اکنون به‌دلیل خاکریزی کف بازار ارتفاع آن به ۱۰ متر کاهش پیدا کرده است.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/news/115455/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%DB%8C%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%BA%D9%84 «بازار وکیل شیراز الگوی یکجانشینی مشاغل»، دایره المعارف فارسی.]</ref>   

* در دو طرف بازار ۴۱ جفت مغازه وجود دارد كه در جلو هر يك سكويي از قطعات سنگي بزرگ كه بر روي آن، ترنج‌هايي برجسته حجاري شده است.<ref> [https://www.alibaba.ir/mag/vakil-bazaar/ «بازار وکیل شیراز، گردش در یک رویای شیرین»، سایت علی‌بابا مگ.]</ref>  

* جنس دیوارها در بازار وکیل شیراز کاهگلی بوده است که رنگ روشن آن، باعث بازگشت تابش آفتاب مي‌شد.<ref>  [https://archilearn.net/blog/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%A7/ «بازار وکیل شیراز»، سایت آرچی لرن..]</ref>   

* تزیینات این بازار تاریخی، ترکیبی از کاشی‌کاری، منبت‌کاری، مشبک‌کاری با چوب ساج و سنگ‌کاری است.<ref>  [https://archilearn.net/blog/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%A7/ «بازار وکیل شیراز»، سایت آرچی لرن.]</ref>   

* برای تهویه بازار، پنجره‌هایی مشبکی در گنبدها یا در پایۀ سقف‌ها بر فراز هر حجره استفاده شده است که سازگار با اقلیم شیراز است.<ref> [http://portal.nlai.ir/EI/Wiki%20Pages/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%20%D9%88%D9%83%D9%8A%D9%84.aspx پارسایی، «بازار وکیل»، دانشنامه ایران زمین.]</ref>   

* شکل بازشوها و پنجره‌های بازار وکیل شیراز مستطیلی با فرم قوسی شکل در بالا بوده است.<ref>  [https://archilearn.net/blog/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%A7/ «بازار وکیل شیراز»، سایت آرچی لرن.]</ref>  

* راسته شمالی تا چهارسو با ۴۸ طاق با 82 حجره به نام بازار کلاهدوزان<ref> [http://portal.nlai.ir/EI/Wiki%20Pages/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%20%D9%88%D9%83%D9%8A%D9%84.aspx پارسایی، «بازار وکیل»، دانشنامه ایران زمین.]</ref>  

در نگاهی کلی، دربارۀ معضلات بازار وکیل می‌توان به این نکات اشاره کرد:

1- احتمال ریزش سقف بازار

2- وضعیت ناایمن شبکه برق داخلی بازار

3- نبود کانال مشترک خدمات شهری

4- دفع نامناسب پسماندهای روزانه

بازار وکیل شیراز، امروزه شرایط استانداردی برای مقابله با حوادث غیرمترقبه را ندارد؛ اما در سال‌های اخیر، اقدام مؤثری جهت مرمت اساسی بازار وکیل صورت نگرفته است.<ref>[https://www.shiraznovinnews.ir/Print-news.aspx?id=63281 «مرمت بازار وکیل اجرا شود.»، روزنامه صبح شیراز نوین.]</ref> از منظر کارشناسان، دست‌کم ۳۰ درصد از بازار وکیل، نیاز به مرمت کالبدی دارد. بازار وکیل از دو بخش ساختاری و کالبدی تشکیل شده که هم‌اکنون در بخش ساختاری مجموعه بازار وکیل، 70 درصد سلامت مشاهده می‌شود؛ اما بنای بازار نیاز به مرمت دارد.<ref>  [https://www.cgie.org.ir/fa/news/24523/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B1%D9%85%D8%AA-%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «بازار وکیل نیاز به مرمت کالبدی دارد»، دایره المعارف فارسی.]</ref>   

این بازار چند پله پایین‌تر از سطح زمین قرار گرفته است. ارتفاع سقف راسته‌های بازار وکیل نسبتاً زیاد و عرض آن نسبت به سایر بازارهای قدیمی، بیشتر است. بلندای سقف بازار نقش تهویه را ایفا کرده و با کمک بادگیرهای ساده، دمای مطلوبی را برای محیط ایجاد می‌کند.<ref> [http://portal.nlai.ir/EI/Wiki%20Pages/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%20%D9%88%D9%83%D9%8A%D9%84.aspx پارسایی، «بازار وکیل»، دانشنامه ایران زمین.]</ref>   

مغازه‌های این بازار اغلب دو طبقه است، پستو دارد و به‌خاطر نم و رطوبت، یک متر بالاتر از سطح زمین قرار گرفته است.   جلوی هرکدام از حجره‌ها سکوهایی ساخته شده است که قبلاً جنبه تزیینی داشته و با ترنج کنده‌کاری شده بود.<ref>[https://www.alibaba.ir/mag/vakil-bazaar/ «بازار وکیل شیراز، گردش در یک رویای شیرین»، سایت علی‌بابا مگ.]</ref>  

جریان‌داشتن امور اقتصادی و دادوستد در بازار وکیل، اصلی‌ترین کارکرد این مجموعه است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/8196-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84/ «بازار وکیل»، سایت کجارو.]</ref> همچنین این بازار يكي از مهم‌ترين عوامل رشد و گسترش شهر شيراز در دهه‌هاي گذشته بوده است. بازار وكيل توانسته است حس تعلق به مكان را براي كاربران خود به سبب دارا بودن هويت فرهنگي و تاريخي ايجاد نمايد.<ref> نگارستان و دیگران، «تئوري منظر رويكردي بر تداوم هوبت در روند نوسازي شهري»، 1389ش، ص59</ref>

بازار وکیل، بازاری است که در نگاه اول با انواع رنگ‌ها مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد؛ زیرا رنگ فرش‌ها، پارچه‌ها، ادویه‌ها برای گردشگران بسیار جذاب است.<ref>  [https://www.alibaba.ir/mag/vakil-bazaar/ هیرمند، «بازار وکیل شیراز، گردش در یک رویای شیرین»، سایت علی‌بابا مگ.]</ref>  از جاذبه‌های بازار وکیل، خرید سوغات این شهر کهن مانند مسقطی، عرقیجات، آب‌لیموی شیرازی، اشیا با طرح تخت جمشید، کتاب شعر، قلم‌زنی هنرمندان، منبت‌کاری و فالوده شیرازی است.<ref>  [https://www.iranhotelonline.com/blog/post-1179/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2 «بازار وکیل شیراز»، سایت ایران هتل.] </ref> همچنین سیر بازار وکیل به‌گونه‌ای است که مخاطب در محور طولی، زاویۀ دید طولانی از فضای داخل بازار دارد. محور طولی به محورهای عرضی متوالی تقسیم می‌شود و هر محور به حجره‌ای ختم و موجب حرکت فیزیکی دوگانه در کالبد بازار می‌شود. افراد، گاه به‌صورت طولی و گاه به‌صورت عرضی مسیر را طی می‌کنند. این حرکت دوگانه باعث تصویرهای سه‌بعدی متفاوت از بدنۀ فضا در ذهن می‌شود که از جاذبه‌های بصری در بازار محسوب می‌شود.<ref>  [https://archilearn.net/blog/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%A7/ «بازار وکیل شیراز»، سایت آرچی لرن.]</ref>  

برای رفاه حال گردشگران ایرانی و خارجی در بازار وکیل امکانات رفاهی؛ نظیر سرویس‌های بهداشتی، نمازخانه، رستوران، کافی‌شاپ، فست فود، سفره‌خانه سنتی، صندلی ویژۀ استراحت، تاکسی سرویس، دسترسی راحت به ایستگاه اتوبوس و مترو، آنتن‌دهی همه اپراتورهای همراه کشور و نزدیکی به پمپ بنزین و گاز تعبیه شده است.<ref> [https://intoday.ir/shiraz-vakil-bazaar/ بنی اسدی، «بازار وکیل»، سایت این تودی.]</ref>   

نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به بازار، ایستگاه زندیه نام دارد<ref> [https://www.alibaba.ir/mag/vakil-bazaar/ هیرمند، «بازار وکیل شیراز، گردش در یک رویای شیرین»، سایت علی‌بابا مگ، تاریخ بازدید: 7 مهر 401ش.]</ref> که فاصله آن تا بازار کمتر از ۱۵ دقیقه پیاده‌روی است. تقریباً از هر نقطه‌ شهر اتوبوس‌هایی به‌سمت میدان شهرداری شیراز حرکت می‌کنند. شلوغی مرکز شهر، مهم‌ترین مانع استفاده از خودروی شخصی برای رسیدن به بازار وکیل است.<ref>  [https://www.kojaro.com/attraction/8196-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84/ «بازار وکیل»، سایت کجارو، تاریخ بازدید: 6 مهر 1401ش.]</ref>