قوامیت مردان بر زنان در آموزه‌های اسلامی (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۵ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۱۶
، ۱۵ مارس ۲۰۲۳بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>قوامیت مردان بر زنان در آموزه‌های اسلامی</big>'''؛ سرپرستي و ولایت مردان بر زنان در ساختار خانواده از دیدگاه آموزه‌های اسلامی. | '''<big>قوامیت مردان بر زنان در آموزه‌های اسلامی</big>'''؛ سرپرستي و ولایت مردان بر زنان در ساختار خانواده از دیدگاه آموزه‌های اسلامی. | ||
«قوّام» از ریشه قیام<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=9258&fn=374040624f3b83a7081e46d13dfb5e6e.pdf عظیم‌زاده اردبیلی، «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1387ش، ص23]؛ | «قوّام» از ریشه قیام<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=9258&fn=374040624f3b83a7081e46d13dfb5e6e.pdf عظیم‌زاده اردبیلی، «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1387ش، ص23]؛ علائی رحمانی، «بررسی تحلیلی قوامیت در آیه «الرجال قوامون علی النساء»»، 1383ش، ص27؛ [[C:\Users\OMID RAYAN\Downloads\1611386024.pdf|مقدادی، «بررسی مفهوم و مبانی سرپرستی و قوامیت مرد»، ص3.]]</ref> و به‌معناى اشراف بر امر يا مال <ref>ابراهیم/ 768.</ref> و حمايت و سرپرستى است. «قيّم» کسى است که تدبیر امور را در دست داشته و آن را اصلاح می‌کند. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=2861&fn=57a6b15af5c380f8b148bc3c0d1a4f18.pdf مقدادی، «ریاست مرد در رابطه زوجیت»، 1381ش، ص1.]</ref> قوامیت در فقه برگرفته از آيۀ «الرجال قوّامون على النساء ...»<ref>نساء، 34</ref> است. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=9258&fn=374040624f3b83a7081e46d13dfb5e6e.pdf عظیم‌زاده اردبیلی، «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1387ش، ص23].</ref> قواميت در زبان قرآن، به معناي فرمانروايي نيست، بلكه به‌معناي سرپرستي، مسئوليت‌پذيري بوده و نوعی وظیفه و خدمتگزاري است. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=12615&fn=09f4800e65feff0056cebe36eadc7948.pdf طیبی، «تفاسیر فریقین و آیه «الرّجالُ قوّامونَ علَي النِّساء»»، 1389ش، ص23].</ref> | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
در عهد عتيق، به‌ویژه آيات خلقت زن، ریاست مرد بر | در عهد عتيق، به‌ویژه آيات خلقت زن، ریاست مرد بر [[خانواده]]، مطـرح شده <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=15046&fn=49216eb8ac5ccf98e8a90e9a87f0a33c.pdf مظاهری، «قیمومت و شخصیت زن»، 1391ش، ص8].</ref> و عهد جدید نیز برای مرد حق قوامیت قائل شده و زن را در تمامی امور مطیع شوهر دانسته است. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=4407&fn=fa3b6882d9ada3a12059cda9fed1659a.pdf نعمتی پیرعلی، «جايگاه زن در خانواده در اديان جهان»، 1384ش، ص211]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=15046&fn=49216eb8ac5ccf98e8a90e9a87f0a33c.pdf مظاهری، «قیمومت و شخصیت زن»، 1391ش، ص11].</ref> البته، در عهدین، دائره قوامیت مرد بر زن، فقط وابسته به محيط خانواده نیست؛ بلکه همه امور جامعه و زندگی را در بر‌مى‌گيرد. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=15046&fn=49216eb8ac5ccf98e8a90e9a87f0a33c.pdf مظاهری، «قیمومت و شخصیت زن»، 1391ش، ص12].</ref> | ||
در قانون مدنی جمهوری اسلامی | |||
در قانون مدنی [[جمهوری اسلامی ایران]]، قوامیت مرد بر زن پذیرفته شده <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=7995&fn=1c34b2511f31eeed60c191065305ea06.pdf مولایی‌نیا، «بررسي آيه «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَي النِّساء» با رويكرد به تفاسير شيعي»، 1387ش، ص132].</ref> و در مادۀ 1105، رياست بر [[خانواده]] از خصايص شوهر بیان شده است. <ref>[https://jplr.atu.ac.ir/article_2238_993812e98939329a33d7655c4bfce5a5.pdf. پروین و حسینی، «شرایط، قلمرو و آثار فقهی و حقوقی ریاست زوج در رابطه با زوجه»، 1392ش، ص66.]</ref> | |||
==دلایل فقهی قوامیت== | ==دلایل فقهی قوامیت== | ||
ادلۀ قوامیت در فقه اسلامی، اعم از آیات و روایات است؛ اما مهم‌ترین دلیل قوامیت، آیه 34 سوره نساء است. در این آیه قوامیت مرد، به‌معنای سرپرستی و عهده‌دار بودن امور زنان است و با بیان صفات زنان صالح و غیر‌صالح، نشان می‌دهد که ماهیت قوامیت، حق امتثال شوهر است.<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=2504&fn=536fb4bbace036c91b49b2ca5e072796.pdf حکیم باشی، «آيه نشوز و ضرب زدن: از نگاهي ديگر»، 1380ش، ص103]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=11234&fn=ed30aab9e49a873de64e9626d1f2068d.pdf دهقان، «ماهيت قواميت شوهر»، 1389ش، ص16-14].</ref> در‌‌واقع، قوامیت مربوط به مديريـت اجـرايى است و بیانگر تـوانايى مرد در مسائل اجتمـاعـى، اقتصادى و تلاش براى تحصيل مال و اداره زندگى است؛ اما نباید مزيت قلمداد شده و مورد سوء استفاده قرار گیرد. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=15046&fn=49216eb8ac5ccf98e8a90e9a87f0a33c.pdf مظاهری، «قیمومت و شخصیت زن»، 1391ش، ص14].</ref> | ادلۀ قوامیت در فقه اسلامی، اعم از آیات و روایات است؛ اما مهم‌ترین دلیل قوامیت، آیه 34 سوره نساء است. در این آیه قوامیت مرد، به‌معنای سرپرستی و عهده‌دار بودن امور زنان است و با بیان صفات زنان صالح و غیر‌صالح، نشان می‌دهد که ماهیت قوامیت، حق امتثال شوهر است.<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=2504&fn=536fb4bbace036c91b49b2ca5e072796.pdf حکیم باشی، «آيه نشوز و ضرب زدن: از نگاهي ديگر»، 1380ش، ص103]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=11234&fn=ed30aab9e49a873de64e9626d1f2068d.pdf دهقان، «ماهيت قواميت شوهر»، 1389ش، ص16-14].</ref> در‌‌واقع، قوامیت مربوط به مديريـت اجـرايى است و بیانگر تـوانايى مرد در مسائل اجتمـاعـى، اقتصادى و تلاش براى تحصيل مال و اداره زندگى است؛ اما نباید مزيت قلمداد شده و مورد سوء استفاده قرار گیرد. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=15046&fn=49216eb8ac5ccf98e8a90e9a87f0a33c.pdf مظاهری، «قیمومت و شخصیت زن»، 1391ش، ص14].</ref> | ||
==قلمرو قوامیت== | ==قلمرو قوامیت== | ||
دربارۀ گسترۀ قوامیت، دیدگاه‌های متفاوتی میان فقها و اندیشمندان مسلمان شکل گرفته است؛ مهم‌ترین این دیدگاه‌ها عبارت است از: | دربارۀ گسترۀ قوامیت، دیدگاه‌های متفاوتی میان فقها و اندیشمندان مسلمان شکل گرفته است؛ مهم‌ترین این دیدگاه‌ها عبارت است از: | ||
# ولایت مطلق مردان بر زنان در محیط خانواده و | # ولایت مطلق مردان بر زنان در محیط [[خانواده]] و [[جامعه]]؛ | ||
# ولایت مردان تنها در محیط خانه با تمام ابعاد آن؛ | # ولایت مردان تنها در محیط خانه با تمام ابعاد آن؛ | ||
# ولایت مردان تنها در بعد اقتصادی؛ | # ولایت مردان تنها در بعد اقتصادی؛ | ||
# ولایت اجمالی.<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=17502&fn=970cfa9d18cf7d49154e77892dce92c6.pdf زاهدی فر و همکاران، «بررسي و تحليل آيه شريفه «الرجال قوامون علی النساء»»، 1393ش، ص 97-93]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=7219&fn=b463bc45d9d3eda519351cc14f0367be.pdf سلطانی، «نگاهي به آيه 34 سوره نساء»، 1387ش، ص12]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=9258&fn=374040624f3b83a7081e46d13dfb5e6e.pdf عظیم‌زاده اردبیلی، «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1387ش، ص24]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=15345&fn=ba30dccc6427cb421bfed0ef90a04ccc.pdf قربان‌نیا و حافظی، «تصویر ریاست مرد بر خانواده درآینه وحی»، 1390ش، ص39.] </ref> | # ولایت اجمالی.<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=17502&fn=970cfa9d18cf7d49154e77892dce92c6.pdf زاهدی فر و همکاران، «بررسي و تحليل آيه شريفه «الرجال قوامون علی النساء»»، 1393ش، ص 97-93]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=7219&fn=b463bc45d9d3eda519351cc14f0367be.pdf سلطانی، «نگاهي به آيه 34 سوره نساء»، 1387ش، ص12]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=9258&fn=374040624f3b83a7081e46d13dfb5e6e.pdf عظیم‌زاده اردبیلی، «قوامیت مرد از نگاه قرآن کریم و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1387ش، ص24]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=15345&fn=ba30dccc6427cb421bfed0ef90a04ccc.pdf قربان‌نیا و حافظی، «تصویر ریاست مرد بر خانواده درآینه وحی»، 1390ش، ص39.] </ref> | ||
==مصادیق قوامیت در فقه== | ==مصادیق قوامیت در فقه== | ||
قوامیت نوعی ولایت است، به این معنا که در برخی تصرفاتِ زن، اذن شوهر شرط بوده<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=11234&fn=ed30aab9e49a873de64e9626d1f2068d.pdf دهقان، «ماهيت قواميت شوهر»، 1389ش، ص16-14].</ref> و مرد می‌تواند بنا‌بر مصلحت، برای تأمین سعادت خانواده از این حق استفاده کند.<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=2134&fn=9eb3c6d612655ab1b9e04fb55ce8d935.pdf مهریزی، «سرپرستي و رياست خانواده»، 1380ش، ص29]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=15359&fn=c26f6fdcf552c25e6115c4d902e25872.pdf بصیری، «سوء استفاده از سمت ریاست بر خانواده»، 1391ش، ص36].</ref> از جمله مصادیق قوامیت: | قوامیت نوعی ولایت است، به این معنا که در برخی تصرفاتِ زن، اذن شوهر شرط بوده<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=11234&fn=ed30aab9e49a873de64e9626d1f2068d.pdf دهقان، «ماهيت قواميت شوهر»، 1389ش، ص16-14].</ref> و مرد می‌تواند بنا‌بر مصلحت، برای تأمین سعادت [[خانواده]] از این حق استفاده کند.<ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=2134&fn=9eb3c6d612655ab1b9e04fb55ce8d935.pdf مهریزی، «سرپرستي و رياست خانواده»، 1380ش، ص29]؛ [https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=15359&fn=c26f6fdcf552c25e6115c4d902e25872.pdf بصیری، «سوء استفاده از سمت ریاست بر خانواده»، 1391ش، ص36].</ref> از جمله مصادیق قوامیت: | ||
* انشاء طلاق توسط مرد؛ | * انشاء طلاق توسط مرد؛ | ||
* لزوم اذن شوهر در روزه و حج مستحبی زن؛ | * لزوم اذن شوهر در [[روزه]] و [[حج]] مستحبی زن؛ | ||
* لزوم اذن شوهر در خروج زن از منزل؛ | * لزوم اذن شوهر در خروج زن از منزل؛ | ||
* لزوم اذن شوهر در نذر متعلق به اموال زن؛ | * لزوم اذن شوهر در [[نذر]] متعلق به اموال زن؛ | ||
* لزوم اذن شوهر در قَسم و صدقه. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=11234&fn=ed30aab9e49a873de64e9626d1f2068d.pdf دهقان، «ماهيت قواميت شوهر»، 1389ش، ص18].</ref> | * لزوم اذن شوهر در قَسم و [[صدقه]]. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=11234&fn=ed30aab9e49a873de64e9626d1f2068d.pdf دهقان، «ماهيت قواميت شوهر»، 1389ش، ص18].</ref> | ||
==فلسفه قوامیت== | ==فلسفه قوامیت== | ||
ویژگی‌‌ها و تفاوت‌های جسمی و روان‌شناختی مردان و زنان، تدبیری الهی در جهت حفظ و تدام زندگی خانوادگی است. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=12616&fn=b8a53734c7375663b7b1705cff2fe838.pdf نصیری، «فلسفه و گستره قيوميت مردان بر زنان در نظام خانواده»، 1389ش، ص80]. </ref> ویژگی‌های متفاوت زن و مرد، موجب پاسخ‌گویی به نیاز طبیعی و فطری هر یک بوده و در واقع، فلسفه واگذاری تکالیف شرعی در زندگی زناشویی است. <ref>[http://jqr.isca.ac.ir/article_22332_f7f08886e1874bce4f639265750ab7b3.pdf سجادی، «قوامیت مردان بر زنان در خانواده»، 1380ش، ص14.]</ref> | ویژگی‌‌ها و تفاوت‌های جسمی و روان‌شناختی مردان و زنان، تدبیری الهی در جهت حفظ و تدام زندگی خانوادگی است. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=12616&fn=b8a53734c7375663b7b1705cff2fe838.pdf نصیری، «فلسفه و گستره قيوميت مردان بر زنان در نظام خانواده»، 1389ش، ص80]. </ref> ویژگی‌های متفاوت زن و مرد، موجب پاسخ‌گویی به نیاز طبیعی و فطری هر یک بوده و در واقع، فلسفه واگذاری تکالیف شرعی در زندگی زناشویی است. <ref> | ||
[http://jqr.isca.ac.ir/article_22332_f7f08886e1874bce4f639265750ab7b3.pdf سجادی، «قوامیت مردان بر زنان در خانواده»، 1380ش، ص14.]</ref> | |||
==کارکرد‌های قوامیت== | ==کارکرد‌های قوامیت== | ||
قوامیت مردان، برای خود آنها، زنان، فرزندان و جامعه ثمراتی به همراه دارد. قوامیت، موجب پاسخ به نیاز‌های فطری مرد و زن شده و سلامت روان اعضای خانواده را به دنبال دارد. <ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1657077398-9713-26-4.pdf رستگار و همکاران، «تاثیر و نقش قوامیت مرد در خانواده بر تربیت فرزند؛ با رویکرد روانشناسی مثبت»، 1400ش، ص68].</ref> در فرزندان نیز موجب نظم‌پذیری، ایجاد بستر مناسب برای رشد و تقویت سلامت جسمی و شخصیتی، رشد نقش جنسیتی و ایجاد الگوی سالم در خانواده و جامعه می شود. همچنین، خانواده‌ای کارآمد و دور از آسیب‌های اجتماعی ودر نتیجه، جامعه‌ای سالم را در پی دارد. <ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1657077398-9713-26-4.pdf رستگار و همکاران، «تاثیر و نقش قوامیت مرد در خانواده بر تربیت فرزند؛ با رویکرد روانشناسی مثبت»، 1400ش، ص76].</ref> | قوامیت مردان، برای خود آنها، زنان، فرزندان و جامعه ثمراتی به همراه دارد. قوامیت، موجب پاسخ به نیاز‌های فطری مرد و زن شده و سلامت روان اعضای [[خانواده]] را به دنبال دارد. <ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1657077398-9713-26-4.pdf رستگار و همکاران، «تاثیر و نقش قوامیت مرد در خانواده بر تربیت فرزند؛ با رویکرد روانشناسی مثبت»، 1400ش، ص68].</ref> در فرزندان نیز موجب نظم‌پذیری، ایجاد بستر مناسب برای رشد و تقویت سلامت جسمی و شخصیتی، رشد نقش جنسیتی و ایجاد الگوی سالم در خانواده و جامعه می شود. همچنین، خانواده‌ای کارآمد و دور از آسیب‌های اجتماعی ودر نتیجه، جامعه‌ای سالم را در پی دارد. <ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1657077398-9713-26-4.pdf رستگار و همکاران، «تاثیر و نقش قوامیت مرد در خانواده بر تربیت فرزند؛ با رویکرد روانشناسی مثبت»، 1400ش، ص76].</ref> | ||
==آسیب‌های بی‌توجهی به قوامیت مردان== | ==آسیب‌های بی‌توجهی به قوامیت مردان== | ||
بی‌توجهی به قوامیت، آسیب‌هایی را در پی دارد. از جمله: | بی‌توجهی به قوامیت، آسیب‌هایی را در پی دارد. از جمله: | ||
# شکست استعدادها و شخصیت مرد؛ | # شکست استعدادها و شخصیت مرد؛ | ||
# تاثیر منفی عمیق در روان و تربیت فرزندان؛ | # تاثیر منفی عمیق در روان و [[تربیت]] فرزندان؛ | ||
# کاهش همکاری و روابط عاطفی میان زوجین؛ | # کاهش همکاری و روابط عاطفی میان زوجین؛ | ||
# سوء استفاده سرمایه‌داران از زنان در بازار کار؛ | # سوء استفاده سرمایه‌داران از زنان در بازار کار؛ | ||
# نادیده‌انگاری تفاوت‌های جنسیتی؛ | # نادیده‌انگاری تفاوت‌های جنسیتی؛ | ||
# تزلزل بنیان خانواده و افزایش آمار طلاق.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1657077398-9713-26-4.pdf رستگار و همکاران، «تاثیر و نقش قوامیت مرد در خانواده بر تربیت فرزند؛ با رویکرد روانشناسی مثبت»، 1400ش، ص62].</ref> | # تزلزل بنیان [[خانواده]] و افزایش آمار طلاق.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/1657077398-9713-26-4.pdf رستگار و همکاران، «تاثیر و نقش قوامیت مرد در خانواده بر تربیت فرزند؛ با رویکرد روانشناسی مثبت»، 1400ش، ص62].</ref> | ||
==فمینیسم و قوامیت== | ==فمینیسم و قوامیت== | ||
در رویکرد فمینیستی، به بهانۀ ایجاد تشابه کامل میان زن و مرد و با تأکید بر حق اجتماعی و خانوادگی زنان، قوامیت مردان و تلاش‌های اقتصادی آنان، نادیده گرفته شده و آثار ویرانگر و زیان‌باری بر خانواده و جامعه تحمیل کرده است. پژوهشگران، مواردی مانند افزایش تنبلی، افسردگی و خودکشی را از آثار این سیاست برای زنان دانسته‌اند. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=12628&fn=c4b822930a277d470cc0c43345d057f3.pdf علیجانی، «بررسی تطبیقی «قوامیت» و «تنبیه زنان» در تفاسیر فریقین»، 1389ش، ص139.]</ref> برخی فمینیست‌های مسلمان نیز این انگاره را مطرح کرده‌اند که عدالت درون یک نظام مردسالار هرگز محقق نمی‌شود و باید پیام اصیل اسلام را تبیین کرد. <ref>[http://iscw.isqs.ir/article_249683_b8f6855ad5fa8a0bc6a805044b7192aa.pdf هدایت‌زاده و پیروز، «تبیین و ارزیابی آراء فمینیست‌های اسلامی پیرامون آیه ۴۳ سوره نساء؛ مطالعه موردی دیدگاه اسما بارلاس»، 1399ش، ص419.]</ref> | در رویکرد فمینیستی، به بهانۀ ایجاد تشابه کامل میان زن و مرد و با تأکید بر حق اجتماعی و خانوادگی زنان، قوامیت مردان و تلاش‌های اقتصادی آنان، نادیده گرفته شده و آثار ویرانگر و زیان‌باری بر [[خانواده]] و جامعه تحمیل کرده است. پژوهشگران، مواردی مانند افزایش تنبلی، [[افسردگی]] و خودکشی را از آثار این سیاست برای زنان دانسته‌اند. <ref>[https://lib.wrc.ir/Download.php?ID=12628&fn=c4b822930a277d470cc0c43345d057f3.pdf علیجانی، «بررسی تطبیقی «قوامیت» و «تنبیه زنان» در تفاسیر فریقین»، 1389ش، ص139.]</ref> برخی فمینیست‌های [[مسلمان]] نیز این انگاره را مطرح کرده‌اند که عدالت درون یک نظام مردسالار هرگز محقق نمی‌شود و باید پیام اصیل [[اسلام]] را تبیین کرد. <ref>[http://iscw.isqs.ir/article_249683_b8f6855ad5fa8a0bc6a805044b7192aa.pdf هدایت‌زاده و پیروز، «تبیین و ارزیابی آراء فمینیست‌های اسلامی پیرامون آیه ۴۳ سوره نساء؛ مطالعه موردی دیدگاه اسما بارلاس»، 1399ش، ص419.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||