مناره جام: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(ایجاد صفحه خالی) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>مناره جام</big>'''؛ شاهکار معماری سلسلۀ غوری‌ها و کهنترین منارة زیبای خشتی جهان. | |||
مناره جام، کهنترین منارة خشتی جهان و شاهکار معماری اسلامی سلسلۀ غوری‌ها در افغانستان است. این اثر، نماد خلاقیت هنری و تسلط مهندسیِ سازه در نیمة دوم قرن 12میلادی است؛ این بنا، از نظر هنر معماری اسلامی و تزئینات، برجسته بوده و الگوی معماران بعدی و از جمله قطب‌منار هند، قرار گرفته است. مناره جام، در سازمان «یونسکو» و سازمان «آیسیسکو» به‌ثبت رسیده است. | |||
==مفهوم‌شناسی== | |||
مَنارَه، به‌معنای محل نور، بنای بلند استوانه‌ای در مسجد یا مکانی متبرک است که بر فراز آن اذان گفته و مترادف با مِئذنه و گلدسته به شمار می‌رود. مناره، همچنین، به‌معنای بنایی برای دیده‌بانی یا رساندن اخبار بوده که با روشن کردن آتش بر روی آن، صورت می‌گرفته است. | |||
==تاریخچه== | |||
منارة جام، به‌همت غیاث‌الدین محمد (558–599ق) در حدود سال 570ق و به‌دست معمار هنرمندی به‌نام علی بن ابراهیم نیشابوری ساخته شده است. در برخی از کتیبه‌های مناره، نام سلطان غیاث‌الدین و نیز نام معمار آن، ثبت شده است. | |||
==موقعیت جغرافیایی== | |||
مناره جام، در دره‌ای صعب‌العبور، در میان سلسله کوه‌های ولایت (استان) غور، در 62 کیلومتری ولسوالی (شهرستان) «شهرک»، در روستایی به‌نام «جام» و 215 کیلومتری شرق ولایت هرات، قرار دارد. این مناره در زاویة تلاقی رودخانة جام با رودخانة هریرود، بنا شده و در ارتفاع 1900 متری از سطح دریا قرار گرفته است. گروهی از باستان‌شناسان معتقدند که شهر تاریخی «فیروزکوه» پایتخت حکومت سلسلۀ غوریان در همین منطقه قرار داشته و این مناره نیز منارة مسجد جامع این شهر بوده است. | |||
==کارکرد== | |||
برای ساختن مناره جام، اهداف مختلفی بیان شده است؛ برخی آن را به‌عنوان منارۀ مسجد جامع شهر فیروزکوه، پایتخت سلطنت سلسلة غوریان و برخی دیگر کارکرد آن را برای دیدبانی و راهنمای مسافران ذکر کرده‌اند. رالف پیندر ویلسون، باستان‌شناس و مدیر مؤسسة انگلیسی مطالعات افغانستان، هدف از ساختن آن را بزرگداشت «معزّالدین» برادر سلطان غیاث‌الدین و با هدف گسترش اسلام دانسته است. | |||
==ویژگی‌ها== | |||
منارة جام، مناره‌ای آجری با ویژگی‌های منحصر به‌فرد است که آن را از تمامی مناره‌های جهان اسلام، متمایز می‌کند. نمای بیرونی آن مُطَبَّق بوده و طول بنا به چهار بخش تقسیم شده است؛ قسمت پایه هشت ضلعی است، اما سه بخش بالاتر که به‌تدریج باریک‌تر می‌شوند، به‌شکل استوانه‌ای ساخته شده و در فراز آن مأذنه‌ای زیبا قرار دارد. پایة هشت ضلعی آن دارای قطر 9 متر و بلندی آن را از 3/63 تا 67 متر ذکر کرده‌اند. نمای درونی این بنا، از پایین تا بالای آن با پله‌های پیچ در پیچ شبیهDNA به‌هم وصل شده است. از نظر هنر معماری، آجرکاری و کاشی‌کاری، از شاهکارهای قرن ششم هجری در افغانستان به‌شمار می‌رود؛ نمای بیرونی مناره با آجرهای برجسته تزئین شده و از مصالح آجر، ملات ساروج، چوب و کاشی در بنای آن استفاده شده است. این مصالح با کمک گچ‌کاری و کاشی‌هایی که با خوش‌نویسی و خط نسخ آیاتی از قرآن و اشکال هندسی بر روی آنها نقش بسته، نمایی زیبا پیدا کرده است. | |||
==نقوش و کتیبه‌ها== | |||
مناره جام، علاوه بر ارتفاع خود، از نظر کتیبه‌ها و نقش‌ونگارهای متنوع نیز نسبت به سایر مناره‌های جهان اسلام، متمایز است. ظرافت هنری و خلاقیت تصویری در این بنا، با بینش تجریدگرای اسلامی در هم آمیخته و شاهکاری بی‌نظیر را خلق کرده است. نقوش و کتیبه‌های این مناره از قسمت بالا به پایین، به‌شرح زیر است: | |||
1. در استوانة اولی بعد از مأذنه، در یک ردیف «کلمة شهادتین» با خط کوفی نوشته شده که زمینة آن به‌صورت طرح‌های هندسی لوزی و دایره‌ای تزئین شده است. | |||
2. بر روی استوانة دوم، دو ردیف کتیبه با دو نوار تزئینی به‌صورت حلقوی در اطراف آنها، وجود دارد. در کتیبة اول از بالا به پایین در بخش آخر آیة 13 و قسمت اول آیة 14 سورة صف، نوشته شده است. کتیبة دوم نیز منقش به اسم و القاب سلطان غیاث‌الدین است. | |||
3. بر روی استوانة سوم، در قسمت بالایی آن، نوشته‌ای با کاشی فیروزه‌ای و زمینة ساده، شاخص‌ترین کتیبة این مناره است. در این کتیبه نیز تنها نام و عناوین بنیان‌گذار آن به‌صورت کامل‌تری با عبارت: «السلطان المعظم شاهنشاه‌الاعظم غیاث‌الدنیا و الدین معزّالاسلام و المسلمین ابوالفتح محمد ابن سام، قسیم امیرالمؤمنین خلدالله ملکه» ثبت شده است. در قسمت بعدی، آیات سورة مریم، در هشت قسمت نوشته شده است. | |||
==آسیب‌ها و تهدیدها== | |||
باران، سیلاب‌ها، باد، کاوش‌های غیر‌قانونی و نبود امنیت، زلزله و جریان هریرود از کنار آن، از عمده‌ترین خطراتی است که مناره جام با آن مواجه است. براساس آزمایش‌های صورت گرفته این مناره در حدود 2 تا 35/3 درجه به‌سمت شمال و رود هریرود متمایل شده است. تزئینات مناره نیز در حال فرسایش بوده و بیش از 30 درصد آنها فروریخته است. پله‌های داخلی این بنا، درحال فرسایش و قسمت‌هایی از آن نیز تخریب شده است. | |||
==ثبت جهانی== | |||
این مناره در 27 ژوئن 2002م، در فهرست میراث فرهنگی جهان قرار گرفته و در سازمان یونسکو به ثبت رسیده است. این بنا، همچنین، در تاریخ 20 آذر 1399ش در لیست آثار فرهنگی جهان اسلام در آیسیسکو به‌عنوان نخستین اثر فرهنگی افغانستان، ثبت شد. | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | |||
==منابع== | |||
* اشرفی، نبیلا، «منار جام، ثبت میراث‌های فرهنگی جهان اسلام شد»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ ثبت: 11 دی 1399ش. | |||
* انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، (8 جلدی)، تهران، سخن، 1381ش. | |||
* البعلبکی، روحی، فرهنگ عربی- فارسی المورد، ترجمه محمد مقدس، تهران، امیرکبیر، 1385ش. | |||
* پیمان، وحید، «نگرانی از احتمال تخریب کهنترین سازه خشتی جهان در غور»، وب‌سایت 8صبح، تاریخ درج مطلب: 19 فروردین 1398ش. | |||
* حبیبی، عبدالحی، جغرافیای تاریخی افغانستان، کابل، میوند، چ3، 1382ش. | |||
* روشن ضمیر، مهدی «آثار غوریان»، نشریه بررسی‌های تاریخی، سال سیزدهم، شماره4، 1357ش. | |||
* صبا، اسرائیل، «تئوری مرمت منارجام»، کنگره بین‌المللی مهندسی عمران، معماری و بازآفرینی کلان‌شهرها، مونیخ آلمان، 17 و 18سپتامبر 2019م. | |||
* کامگار، حمید، «منار جام، شاهکاری بی‌نظیر در هنر معماری»، وب‌سایت جام غور، تاریخ درج مطلب: 15 نوامبر 2021م. | |||
* کهزاد، احمدعلی، «منار جام یا منار مسجد جامع فیروزکوه»، مجله آریانا، شماره 182، 1336ش. | |||
* میرزایی‌مهر، علی‌اصغر، «نقدی بر کتاب منار جام؛ کتیبه‌ها و نقوش تزیینی و مفاهیم نمادین»، فصلنامه نقد کتاب، سال چهارم، شماره 16، 1396ش. | |||
* میرزایی، زهرا، «منار جام با ارزش‌ترین اثر تاریخی در افغانستان»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: 15 شهریور 1398ش. | |||
* «معرفی بنای منار جام افغانستان»، وب‌سایت مرکز معماری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 ژوئن 2021م. | |||
* «منار جام افغانستان یکی از کهن‌سال‌ترین برج‌های آجری جهان» وب‌سایت پیام‌آفتاب، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1394ش. | |||
* «منار جام ولایت غور افغانستان در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان اسلام ثبت شد»، خبرگزاری آنوتولی، تاریخ درج مطلب: 30 دسامبر2020م. | |||
* «منار جام، دومین مناره آجری جهان در غور»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 1بهمن 1396ش. | |||
* «مناره‌های غزنین نمادی از فرهنگ و تمدن اسلامی در قلب افغانستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 22 آبان 1390ش. | |||
[[رده: ویکی‌زندگی]] [[رده: افغانستان]] [[رده: معماری]] [[رده: مکان تاریخی]] [[رده: آثار باستانی]] | |||