انحلال نکاح در قانون مدنی افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

اسباب انحلال ‌ازدواج در نظام حقوقی افغانستان با دو رویکرد قانون مدنی افغانستان و قانون احوال شخصیۀ اهل تشیّع افغانستان، رسمیت یافته است. رویکرد قانون مدنی افغانستان بر اساس فقه حنفی تدوین یافته و برای مسلمانان اهل سنت افغانستان، معیار عمل بوده است.

انحلال، در مفهوم لغوی خود به معنای ازهم‌پاشیدگی، تعطیل، زوال و نابودی<ref>[https://abadis.ir/dehkhoda/ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ انحلال.]</ref>  به کار رفته است. انحلال در معنای حقوقی، ناظر به مفهوم ازهم‌پاشیدگی عقد ازدواجی است‌ که با تمام شرایط صحت، منعقد شده باشد.<ref>[https://www.heyvalaw.com/web/articles/view/194/%D8%A7%D9%86%D8%AD%D9%84%D8%A7%D9%84-%D9%86%DA%A9%D8%A7%D8%AD-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%A2%D9%86.html «انحلال نکاح و موارد آن»، وبلاگ مشاورۀ حقوقی دینا.] </ref>  انحلال نکاح در نظام حقوقی افغانستان، مفهومی وسیع‌تر از طلاق داشته و طلاق یکی از اسباب انحلال ازدواج شمرده می‌شود. در عرف جامعۀ افغانستان اما، انحلال ازدواج، با هر سببی ‌که صورت گرفته باشد، طلاق گفته می‌شود.<ref>[https://khabarnama.net/blog/1395/11/11/divorce-start-of-deficalties-for-afghan-women/ امیری، «آسیب‌های اجتماعی فزاینده؛ طلاق آغاز دشواری‌های زنان در افغانستان»، وب‌سایت خبرنامه.]</ref>   

قانون مدنی افغانستان برای انحلال عقد ازدواج اسبابی را بیان کرده است که با تحقق هر کدام، عقد ازدواج ازهم پاشیده و تعهدات میان زن‌ و شوهر از بین می‌رود. بر اساس قانون مدنی افغانستان، رابطۀ زوجیت از طریق نهادهای حقوقی فسخ، طلاق، خُلع و تفریق ازهم می‌پاشد.<ref>قانون مدنی افغانستان، شمارۀ مسلسل 353، مصوب 1355ش، مادۀ 135.</ref>  

فسخ، عبارت از نقض عقد ازدواج به‌سبب وقوع خلل در حين عقد و يا بعد از عقد است به گونه‌ای که مانع دوام ازدواج شود.<ref>قانون مدنی افغانستان، شمارۀ مسلسل 353، مصوب 1355ش، مادۀ 132.</ref>  قانون مدنی افغانستان، شش امر را اسباب فسخ نکاح معرفی کرده است:<ref>قانون مدنی افغانستان، شمارۀ مسلسل 353، مصوب 1355ش، ماده‌های 132-133.</ref>  

عدم اهلیت زن و شوهر یا یکی از آن دو، مانند عقد ازدواج اطفال فاقد سن اهلیت که توسط اولیای قانونی آنها صورت گرفته است، یا مانند شخصی ‌که در حال جنون و نداشتن هوش‌ کامل (عَتَه یا عُتَه) به ازدواج داده شده است که بعد از برطرف شدن حالت جنون و عُته حق خیار فسخ را دارا می‌شود.<ref>اختلال در عقل به گونۀ که گفتار صاحب آن بریک سیاق نباشد، گاه سخنان او بر روش سخنان دانایان و گاه بر طریق گفتار دیوانگان باشد. [https://abadis.ir/dehkhoda/ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ عُته.]</ref>  

بر اساس فقه‌ حنفی اگر عقد با مهر کمتر از ده درهم منعقد شده باشد، عقد صحیح است ولی زوج ملزم است حداقل ده درهم را به‌عنوان مهریه به زوجه بپردازد که در غیر این صورت زوجه از حق فسخ برخوردار می‌شود.<ref>کریمی‌نیا، محمد‌مهدی و دیگران، «مطالعۀ تطبیقي اسباب فسخ نکاح در فقه امامیه و قانون مدني افغانستان»، تیر 1400ش، ص65.</ref>  بنابراین اگر یکی از سه مورد یادشده هنگام عقد ازدواج موجود باشد، موجب فسخ نکاح می‌شود.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 136.</ref>   

عقد ازدواج حریم‌هایی را در روابط اجتماعی و خانوادگی ایجاد می‌کند که بر اثر آن اشخاص نمی‌توانند با برخی از اشخاص دیگر ازدواج نمایند. به‌عنوان نمونه زوج با مادر یا دختر زوجۀ خود نمی‌تواند ازدواج و یا رابطۀ جنسی برقرار کند، که در صورت برقراری ارتباط، عقد ازدواج او فسخ می‌شود.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 84.</ref>  

در صورتی که مرد به همسرش نسبت زنا بدهد، یا فرزند متولد از ازدواج را از خود نداند، بین زوجین ملاعنه انجام می‌شود و بعد از اجرای ملاعنه عقد ازدواج فسخ می‌شود.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 134.</ref>  

زوجۀ غیر کتابی اگر از مسلمان شدن، امتناع ورزد در حالی ‌که زوج او مسلمان شده است، شوهر، حق فسخ نکاح را خواهد داشت. بنابراین اگر یکی از سه سبب اخیر بعد از عقد ازدواج به‌وجود آید، مانع دوام ازدواج شده و عقد ازدواج فسخ می‌شود.<ref>کریمی‌نیا، محمد‌مهدی و دیگران، «مطالعۀ تطبیقي اسباب فسخ نکاح در فقه امامیه و قانون مدني افغانستان»، تیر 1400ش، ص65.</ref>  

طلاق به‌معنای انحلال رابطۀ زوجیت با الفاظی که در وقوع طلاق، صراحت داشته باشد، به‌کار رفته است.<ref>قانون مدنی افغانستان، شمارۀ مسلسل 353، مصوب 1355ش، مادۀ  135.</ref>  صلاحیت اجرای آن در بیشتر موارد با مردان بوده و تنها بر زوجه‌اي‌كه در نكاح صحيح يا در عدۀ طلاق رجعي باشد،‌ واقع مي‌شود.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 136.</ref>   

طلاق رجعی به این معنا است که مرد پس از طلاق همسر خود و در عدۀ آن طلاق، از جدایی با همسرخود منصرف شده و به زندگی مشترگ می‌تواند برگردد. رجوع حق شوهر است و بدون عقد مجدد صورت می‌گیرد و زن نیز حق ندارد از رجوع شوهر ممانعت کند. طلاق به‌طور عموم رجعي است مگر اینکه در قانون به بائن بودن آن تصریح شده باشد.<ref>[http://jtjask.blogfa.com/post/8684/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%E2%80%8C%D8%B1%D8%AC%D8%B9%D9%8A «حکم طلاق رجعی»، وبلاگ اهل سنت جاسک.]</ref>   

طلاق بائن به طلاقی گفته می‌شود که شوهر حق رجوع به زن را از دست داده و نمی‌تواند بدون عقد و مهر مجدد، رجوع کند. بر اساس قانون مدنی افغانستان، طلاق سوم، طلاق قبل از دخول، طلاق به عوض (طلاق خُلع) و طلاقی ‌كه دراين قانون بائن خوانده شده، طلاق بائن است.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 146.</ref>   

هر نوع طلاق زوجه پیش از دخول و طلاق اول و دوم رجعي كه رجوع در آن صورت نگرفته باشد، طلاق باين‌صغرا گفته مي‌شود.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 148.</ref>  طلاق باين‌صغرا عقد ازدواج را منحل و آثار مترتب بر آن را از بين مي‌برد. صلاحيت زوج و جميع روابط زوجيت را به‌استثناي عده،‌ ساقط مي‌کند.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 152.</ref>  زوج مي‌تواند با مطلقۀ بائن صغرا در حين عده و يا بعد از آن، مجددا ازدواج کند، مشروط بر اين‌كه اين ازدواج به رضايت زن و به عقد و مهر جديد صورت بگيرد.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 153.</ref>  

طلاق سوم طلاق بائن‌کبرای<ref>[http://gmohammade.blogfa.com/post/390/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%A8%D8%A7%D8%A6%D9%86-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D9%88%D9%86%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%B5%D8%BA%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%B3%D9%87-%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D9%88%D9%86%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%DA%A9%D8%A8%D8%B1%DB%8C «مسایلی در مورد طلاق بائن (بینونۀ صغری) و طلاق سه‌گانه (بینونۀ کبری)»، وبلاگ بیانات فرهنگ اسلامی.]</ref>  گفته می‌شود که زوج نمي‌تواند با مطلقۀ سوم خود دوباره ازدواج کند، مگر اينكه مطلقۀ ثلاثه با شخص ديگري ازدواج نموده و بعد از دخول در ازدواج دوم، طلاق گرفته و عده را تكميل كرده باشد. بنابراین، ازدواج مجدد با زن که سه بار طلاق گرفته، نیازمند محلل است.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 147.</ref>   

طلاق دریک تقسیم بندی دیگر، به طلاق سنت و طلاق بدعت تقسیم شده است. طلاق سنت طلاقی است كه زن در پاکی از عادت زنانi قرار داشته و آمیزش‌ جنسى در آن زمان، انجام نگرفته و مطابق با سنت نبوی، طلاق داده شده است. طلاق بدعت طلاقی است كه زن در حال حیض، نفاس یا در پاکی از آنها كه عمل جنسى در آن زمان، انجام گرفته است، طلاق داده شود یا اینكه سه طلاق در یك طُهر (پاکی از عادت ماهانۀ زنانه) یا سه طلاق در آن واحد، صورت گرفته باشد.<ref>حکیم‌الدین و دیگران، بررسی طلاق و انواع آن در افغانستان، 1399ش، ص4.</ref>  

خُلع عبارت از انحلال عقد ازدواج در بدل مال است كه زوجه آن ‌را براي زوج مي‌پردازد و در عوض، طلاق می‌گیرد. خُلع به لفظ صريح آن يا به ‌هر لفظ ديگر كه مفهوم خُلع را افاده کند، صورت مي‌گيرد.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 156.</ref>  خُلع در حكم طلاق بائن بوده و متوقف بر حكم محكمه نیست.<ref>قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355ش، مادۀ 160.</ref>   

تفریق در نظام حقوقی افغانستان برای زن یک حق است که در صورت موجودیت اسباب آن، زن می‌تواند ادعای تفریق و جداشدن از شوهر خود را در محکمه ارائه کند. تفریق به طور اصولی تنها با حکم محکمه صورت می‌پذیرد.<ref>[https://dad-man.ir/%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%88-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «قوانین تفریق و طلاق در افغانستان به چه صورت است؟»، مؤسسۀ حقوقی سروش نافع دادمان.]</ref>  قانون مدنی افغانستان اسباب تفریق را به صورت ذیل بیان کرده است: