صنعت ترجمه در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

پدیده ترجمه به شکل نوین در میان ایرانیان در اولین سده¬هاى اسلام با برگرداندن قرآن کریم به زبان فارسى درى در بین مردم رایج شد. در آن زمان هنوز ترجمه شکل نظام¬مندى نداشت، اما ضرورت ایجاب مى¬کرد توده مردم براى آشنایى و شناخت کتاب مقدسى که به آن ایمان آورده بودند، مفاهیمى را دریابند و آن را حس کنند. برخی پژوهشگران نخستین ترجمه فارسى قرآن را به قرن چهارم هجرى در عصر سامانیان ربط مى¬دهند.<ref>اسفراینى، تاج¬التراجم فى تفسیر القرآن للاعاجم¬، 1357ش، ج1، ص8. </ref>  

در دوره صفویه، تشیع به¬عنوان دین رسمى ایران شناخته شد و بسیارى از دانشمندان فارسى¬زبان عربی¬دان بر آن شدند که براى ترویج آثار شیعى، کتب مربوط به علوم قرآنى، حدیث، کلام و فقه را به فارسى برگردانند. عده¬اى دیگر از دانشمندان این دوره به ترجمه مهم‌ترین منابع تاریخ، جغرافیا، علوم فلسفى و پزشکى پرداختند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135419/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.]</ref>  

با تاسیس دارالفنون در سال 1268ق و ورود اساتید خارجى به دارالفنون، ترجمه در ایران شتابى بیشتر یافت. در گزارش رؤساى دارالفنون در 1282ق، توجه دارالفنون به امر آموزش و ترجمه زبان¬هاى خارجى نمایان است.<ref>صفایی، اسناد سیاسی، 1355ش، ص58.</ref>   

==آغاز ساده¬نویسی در ترجمه==

ترجمه در عصر قاجار کمک بسیارى به ساده¬نویسى نثر فارسى کرد و در حقیقت، زبان نیز به سادگى و خلوص گرایید و از پیرایه¬هاى لفظى و هنرنمایى¬هاى شاعرانه که به نام فصاحت و بلاغت به¬کار مى¬رفت، به مقدار زیادى کاسته شد. ترجمه¬هاى رمان از زبان¬هاى فرانسه، انگلیسى، ترکى و عربى در این میان نقش بسزایى داشت.<ref>آریان‌پور، از صبا تا نیما، 1357ش، ج2، ص237.</ref>  

==ترجمه تحت¬اللفظی و آزاد==

اندیشمندان ترجمه در ابتدای امر، ترجمه تحت¬اللفظى را براى برگردان کتب مقدس پیشنهاد کردند و ترجمه آزاد را به نقد گذاشتند. به اعتقاد آنان، ترجمه آزاد برای متون عادی و زمینی خوب است و رضایت¬آمیز می¬تواند باشد اما در برگردان کتب مقدس موفق نیست و نمی¬تواند رمز پنهان در واژگان و عبارات را انتقال دهد.<ref>[https://motarjemjournal.ir/2020/07/2669 رابینسون، «تئورى ترجمه در غرب»، 1376ش.]</ref>  در حمایت از این گروه، عده¬اى از مترجمان، وفادارى به ظاهر متن مبدا را هدف ترجمه خواندند و ترجمه تحت¬اللفظى را ترجمه وفادار نامیدند. حامیان ترجمه تحت¬اللفظى، این شیوه ترجمه را بهترین راه بیان مقصود صاحب متن معرفى کردند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135419/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.]</ref>  اما در برابر این گروه، برخی حامی ترجمه آزاد هستند و معتقدند مترجم نمی¬تواند متن مبدا را جزء¬به¬جزء و بدون مخدوش نمودن فصاحت و زیبایى کلام به زبان مقصد برگرداند و ترجمه تحت¬اللفظى، شیوایى و زیبایى متن را از بین می¬برد.<ref>[https://motarjemjournal.ir/2020/07/2669 رابینسون، «تئورى ترجمه در غرب»، 1376ش.]</ref>

استمرار روابط میان افراد و فرهنگ¬ها، در محیطی که دائما در حال تغییر است، مستلزم مذاکرۀ «مستمر مرزبندی¬ها و برداشت¬ها از خود و دیگری است». به¬طورکلی، صاحب-نظران معتقدند که جایگاه فرهنگ، جایگاهی «در میان و وسط» است و به تبع آن، هویت¬های فرهنگی نیز هویت¬های درمیان و التقاطی یا هیبریدی هستند. به اعتقاد برخی کارشناسان وقتی تمام نظام¬ها و نمودهای فرهنگی در فضای دوسویۀ¬ بیان (فضای سوم) سازوکار یابند، ادعاهای نژادی و تاریخی درخصوص خلوص یا اصالت ذاتی فرهنگ¬ها غیرقابل دفاع هستند و نمی¬توان برای هویت و صورت¬های فرهنگی تمایزی قائل شد، بلکه باید آنها را فرآیندی با پایان باز و پیوسته در حال بازتعریف و «شدن» دانست. در ترجمه هم به¬نوعی مهاجرت معنا به این فضای سوم شکل می¬گیرد. موضع مترجم نیز اساسا به‌نوعی بینابین و درمیان است. نکتۀ مهم دیگر این است که ترجمه همواره در فضای سوم صورت می¬گیرد.<ref> [https://motarjemjournal.ir/2020/09/4824 فرهمندفر، «ترجمه و فضای سوم»، فصل‌نامه مترجم، 2020م.]</ref>   

برخی پژوهشگران در ضرروت نظام ترجمه¬ای فراگیر و جامع، به فقر یا ضعف منابع تاریخی و آنتولوژیکی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی موجود در هر جامعه، جهت ارزیابی علمی متون مختلف در حوزه¬های ادبی، علمی و تخصصی، اشاره کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84632924/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  به همین ترتیب، وجود مترجم نیز ضروری است و اگر مترجم نباشد، جامعه در دایره جغرافیایی و زبانی محصور و محبوس خواهد بود و این حصار باعث می‌شود تا دنیا و حتی فراتر از مرز شناخته نشود. مترجمان، مردمان ملل گوناگون را با فرهنگ و ادبیات دیگر نقاط  و کشورها آشنا می‌کنند.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/296566/%D8%AF%D8%BA%D8%AF%D8%BA%D9%87-%D9%87%D8%A7-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%DA%A9%D9%BE%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D8%B4%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D8%AF «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران/ قانون کپی‌رایت، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می‌کند»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>  

ترجمه از برخی دیدگاه¬ها می‌تواند در حوزه علوم انسانی موثر باشد؛ برای مثال در این حوزه نیز مانند دیگر حوزه‌های علوم از جمله ریاضی و طبیعی می‌تواند دستاوردهای نوین تمدن بشری را از زبان‌های دیگر وارد یک حوزه کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84632924/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 جهانی، «آسیب¬شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>   

کارشناسان، بازار ترجمه و انتشار کتاب، به¬خصوص در زمینه علوم انسانی را رضایت¬آمیزنمی‌دانند. غالب مترجمان فعال، از نظر زمانی به¬روز نیستند.  این چالش به‌ویژه در حوزه ادبی، فلسفی و نظری، آشکارتر است؛ تبادلات فرهنگی و ادبی در سطح بین‌الملل با تاخیر و ایستایی و گاهی با غفلت تاریخی همراه بوده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/84632924/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  

* خرگوشى نیشابوری،¬ ابوسعد عبدالملک، شرف¬النبى،¬ ترجمه نجم¬الدین محمود راوندى¬، تهران، بابک، 1361ش.