دایکندی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>دایکندی</big>'''؛ از ولایات مرکزی افغانستان. | '''<big>دایکندی</big>'''؛ از ولایات مرکزی افغانستان. | ||
دایکندی یکی از ولایات مرکزی و هزاره‌نشین افغانستان است. این ولایت در مجاورت ولایات غور، | دایکندی یکی از ولایات مرکزی و هزاره‌نشین افغانستان است. این ولایت در مجاورت ولایات غور، [[بامیان]]، ارزگان و هلمند قرار گرفته است. مردم این ولایت با [[زبان فارسی]] (دری) و لهجۀ هزارگی تکلم می‌کنند. دین مردم دایکندی اسلام و مذهب آنها شیعۀ دوازده‌امامی است. ولایت دایکندی، کوهستانی بوده و سرچشمۀ رود هلمند در این ولایت قرار دارد. اقتصاد مردم در این ولایت وابسته به محصولات کشاورزی و دامداری است. | ||
==نام‌گذاری== | ==نام‌گذاری== | ||
دایکندی ترکیبی از دو کلمۀ «دای» و «کندی» است. واژۀ دای به مفهوم سرزمین و کندی نیز دارای معانی مختلفی است که یکی از آنها «دلاور» است؛ بنابراین دایکندی یعنی سرزمین کندی بای یا سرزمین دلاوران.<ref> تقی‌زاده، «ولایت دایکندی افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، وب‌سایت خبرگزاری صدا وسیما. </ref> دایکندی منسوب به یکی از دای‌های (سرزمین) بزرگ هزاره در کنار دایزنگی، دایچوپان و دایمیرداد است که با هم هزارستان قدیم را تشکیل می‌دادند.<ref> «دایکندی»، وب‌سایت ویکی شیعه.</ref> | دایکندی ترکیبی از دو کلمۀ «دای» و «کندی» است. واژۀ دای به مفهوم سرزمین و کندی نیز دارای معانی مختلفی است که یکی از آنها «دلاور» است؛ بنابراین دایکندی یعنی سرزمین کندی بای یا سرزمین دلاوران.<ref> تقی‌زاده، «ولایت دایکندی افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، وب‌سایت خبرگزاری صدا وسیما. </ref> دایکندی منسوب به یکی از دای‌های (سرزمین) بزرگ هزاره در کنار دایزنگی، دایچوپان و دایمیرداد است که با هم هزارستان قدیم را تشکیل می‌دادند.<ref> «دایکندی»، وب‌سایت ویکی شیعه.</ref> | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
در سال 1343ش بخش‌هایی از ولایات | در سال 1343ش بخش‌هایی از ولایات [[کابل]]، بامیان، غور و قندهار از آنها جدا و با هم ولایت ارزگان را تشکیل دادند. در این ولایت ولسوالی‌های دایکندی از ولایت بامیان و شهرستان از ولایات غزنی و ولسوالی کجران از ولایت غور جدا شده بود؛ اما بااین‌حال هرکدام مشترکات فرهنگی خود را با ولایات مادر حفظ کردند.<ref> جیلانی، «جغرافیای ولایات افغانستان»، 1379ش، ص126.</ref> | ||
ولایتی تحت نام دایکندی با 9 واحد اداری که طی فرمان شمارۀ 14 حامد کرزی رئیس‌جمهور وقت افغانستان منظور و در تاریخ 4 تیر 1383ش افتتاح شد.<ref> «ولایت دایکندی در یک نگاه»، خبرگزاری شفقنا- افغانستان.</ref> این ولایت در ابتدا از سه ولسوالی کجران، شهرستان و دایکندی تشکیل شده بود که در گذشته هر سه جزء ولایت ارزگان بودند.<ref> تقی‌زاده، «ولایت دایکندی افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا وسیما.</ref> | |||
ولایتی تحت نام دایکندی با 9 واحد اداری که طی فرمان شمارۀ 14 حامد کرزی رئیس‌جمهور وقت افغانستان منظور و در تاریخ 4 [[تیر]] 1383ش افتتاح شد.<ref> «ولایت دایکندی در یک نگاه»، خبرگزاری شفقنا- افغانستان.</ref> این ولایت در ابتدا از سه ولسوالی کجران، شهرستان و دایکندی تشکیل شده بود که در گذشته هر سه جزء ولایت ارزگان بودند.<ref> تقی‌زاده، «ولایت دایکندی افغانستان کجاست و چه اهمیتی دارد؟»، خبرگزاری صدا وسیما.</ref> | |||
==جمعیت‌شناسی== | ==جمعیت‌شناسی== | ||
تعداد نفوس ولایت دایکندی 723,980 نفر برآورد شده که 48 درصد زن و 52 درصد مرد هستند.<ref> «ولایت دایکندی»، وب‌سایت شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان. </ref> بیشتر نفوس این ولایت از قومیت هزاره هستند.<ref> «سروی اقتصادی- اجتماعی و دموگرافی دایکندی»، 1391ش، ص13.</ref> زبان مردم دایکندی دری- فارسی است و به‌دلیل هم‌جواری با پشتون‌های ارزگان و هلمند، کلمات «زبان پشتو» نیز در گویش مردم دایکندی مشاهده می‌شود.<ref> کاظمی، «بررسی لهجۀ مردم دایکندی»، فروغی روز بلاگ.</ref> | تعداد نفوس ولایت دایکندی 723,980 نفر برآورد شده که 48 درصد زن و 52 درصد مرد هستند.<ref> «ولایت دایکندی»، وب‌سایت شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان. </ref> بیشتر نفوس این ولایت از قومیت هزاره هستند.<ref> «سروی اقتصادی- اجتماعی و دموگرافی دایکندی»، 1391ش، ص13.</ref> زبان مردم دایکندی دری- فارسی است و به‌دلیل هم‌جواری با پشتون‌های ارزگان و هلمند، کلمات «زبان پشتو» نیز در گویش مردم دایکندی مشاهده می‌شود.<ref> کاظمی، «بررسی لهجۀ مردم دایکندی»، فروغی روز بلاگ.</ref> | ||
==موقعیت جغرافیایی== | ==موقعیت جغرافیایی== | ||
دایکندی دومین ولایت بزرگ در منطقۀ هزاره‌جات است.<ref> «سروی اقتصادی- اجتماعی و دموگرافی دایکندی»، 1391ش، ص13.</ref> ولایت دایکندی از جمله ولایات مرکزی افغانستان است که حدود 36/17501 کیلومترمربع مساحت و از سطح دریا 2400 متر ارتفاع دارد. این ولایت از شرق و شمال شرق با ولایات غزنی و بامیان، از غرب با ولایات هلمند و غور، از شمال با ولایت غور و از جنوب با ولایت ارزگان مرز مشترک دارد.<ref> «ولایت دایکندی- نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد.</ref> | دایکندی دومین ولایت بزرگ در منطقۀ هزاره‌جات است.<ref> «سروی اقتصادی- اجتماعی و دموگرافی دایکندی»، 1391ش، ص13.</ref> ولایت دایکندی از جمله ولایات مرکزی افغانستان است که حدود 36/17501 کیلومترمربع مساحت و از سطح دریا 2400 متر ارتفاع دارد. این ولایت از شرق و شمال شرق با ولایات غزنی و بامیان، از غرب با ولایات هلمند و غور، از شمال با ولایت غور و از جنوب با ولایت ارزگان مرز مشترک دارد.<ref> «ولایت دایکندی- نفوس و ولسوالی‌های آن»، خبرگزاری شاهد.</ref> | ||
دایکندی ولایت کوهستانی با راه‌های مواصلاتی صعب‌العبور است. این ولایت کوهستان (96 درصد کوهستانی) که حدود2.68 درصد کل خاک افغانستان را تشکیل می‌دهد، دارای 2085 قریه (روستا) است.<ref> «ولایت دایکندی در یک نگاه»، خبرگزاری شفقنا-افغانستان.</ref> | دایکندی ولایت کوهستانی با راه‌های مواصلاتی صعب‌العبور است. این ولایت کوهستان (96 درصد کوهستانی) که حدود2.68 درصد کل خاک افغانستان را تشکیل می‌دهد، دارای 2085 قریه (روستا) است.<ref> «ولایت دایکندی در یک نگاه»، خبرگزاری شفقنا-افغانستان.</ref> | ||
==آب و هوا== | ==آب و هوا== | ||
آب‌وهوا در بخش‌های مختلف این ولایت متفاوت است. این ولایت، در شمال (سنگ‌تخت و بندر و خدیر) دارای دره‌های عمیق و آب‌وهوای بسیار سرد با تابستان کوتاه و در جنوب (کیتی و کجران) دارای زمین‌های هموار و آب‌وهوای گرم است.<ref> نخبگان و محصلین ولایت دایکندی، «دایکندی‌شناسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.</ref> | آب‌وهوا در بخش‌های مختلف این ولایت متفاوت است. این ولایت، در شمال (سنگ‌تخت و بندر و خدیر) دارای دره‌های عمیق و آب‌وهوای بسیار سرد با تابستان کوتاه و در جنوب (کیتی و کجران) دارای زمین‌های هموار و آب‌وهوای گرم است.<ref> نخبگان و محصلین ولایت دایکندی، «دایکندی‌شناسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.</ref> | ||
==اقتصاد== | ==اقتصاد== | ||
بیشتر مردم ولایت دایکندی به کشاورزی و | بیشتر مردم ولایت دایکندی به کشاورزی و دام‌پروری مشغول هستند. بیشتر محصولات کشاورزی در این ولایت [[بادام]]، گندم، جواری (ذرت)، ماش، [[انگور]]، [[سیب]]، نخود، لوبیا و عدس است. بادام عمده‌ترین محصول کشاورزی مردم در این ولایت است که به‌دلیل مرغوبیت بالا در بازارهای داخلی و خارجی بازار خوبی دارد.<ref> محمدی، «معرفی ولایت دایکندی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.</ref> معادن گچ در ولسوالی سنگ تخت و بندر، تورمالین در اشترلی، مرکز و شهرستان، ابرک در شهرستان و اشترلی، ذغال سنگ در اشترلی، گالن در کیتی و شهرستان، کرازوپراز در میرآمور، مرمر در مرکز و شهرستان، گرانیت در شهرستان و گارنت در مرکز وجود دارد ولی تاکنون هیچ‌کدام از آنها استخراج نشده است.<ref> «ظواهر معدنی دایکندی»، وب‌سایت وزارت معادن و پطرولیم افغانستان.</ref> | ||
==فرهنگ و هنر== | ==فرهنگ و هنر== | ||
در ولایت دایکندی در حال حاضر سه رسانۀ صوتی رادیو نسیم، رادیو آفتاب و رادیو دایکندی مشغول فعالیت هستند.<ref> فروغی، «شکایت | در ولایت دایکندی در حال حاضر سه رسانۀ صوتی رادیو نسیم، رادیو آفتاب و رادیو دایکندی مشغول فعالیت هستند.<ref> فروغی، «شکایت رسانه‌های ولایت دایکندی از والی این ولایت»، وب‌سایت پیام دایکندی.</ref> | ||
جشن گل بادام یکی از فستیوال‌های محبوب در این ولایت است.<ref> محمدی، «معرفی ولایت دایکندی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.</ref> جشن نوروز (میلۀ نوروز) یکی دیگر از جشن‌های تاریخی مردم در ولایت دایکندی است که در آن به اجرای برنامه‌های مختلفی از قبیل صلۀ رحم، تئاتر، ذبح حیوانات و در برخی نقاط کشتی‌گیری می‌پردازند.<ref> سروش، «جشن نوروز نالیج»، روزنامۀ 8 صبح.</ref> | جشن گل بادام یکی از فستیوال‌های محبوب در این ولایت است.<ref> محمدی، «معرفی ولایت دایکندی»، وب‌سایت سیستم معلوماتی گردشگری افغانستان.</ref> جشن نوروز (میلۀ نوروز) یکی دیگر از جشن‌های تاریخی مردم در ولایت دایکندی است که در آن به اجرای برنامه‌های مختلفی از قبیل صلۀ رحم، تئاتر، ذبح حیوانات و در برخی نقاط کشتی‌گیری می‌پردازند.<ref> سروش، «جشن نوروز نالیج»، روزنامۀ 8 صبح.</ref> | ||
ازدواج در دایکندی در اوایل جوانی و با آشنایی پسر و دختر بعد از خواستگاری رسمی توسط اقوام پسر صورت می‌گیرد. ابتدا مراسم شیرینی‌خوری (خویشی‌گری) انجام می‌شود؛ سپس داماد شیربها (گله) را طی یک تا دو سال به پدر عروس پرداخت کرده و در نهایت، مراسم عروسی (طوی) صورت می‌گیرد.<ref> مددی، «عروسی در دایکندی»، وب‌سایت افغانستان نوین.</ref> مراسم عقد را نیز در خانۀ داماد ضمن مجلس مختصری اجرا می‌کنند.<ref> فروغی، «فرهنگ و عنعنات مردم دایکندی»، وب‌سایت پیام دایکندی.</ref> | |||
[[ازدواج]] در دایکندی در اوایل جوانی و با آشنایی پسر و دختر بعد از خواستگاری رسمی توسط اقوام پسر صورت می‌گیرد. ابتدا مراسم شیرینی‌خوری (خویشی‌گری) انجام می‌شود؛ سپس داماد شیربها (گله) را طی یک تا دو سال به پدر عروس پرداخت کرده و در نهایت، مراسم عروسی (طوی) صورت می‌گیرد.<ref> مددی، «عروسی در دایکندی»، وب‌سایت افغانستان نوین.</ref> مراسم عقد را نیز در خانۀ داماد ضمن مجلس مختصری اجرا می‌کنند.<ref> فروغی، «فرهنگ و عنعنات مردم دایکندی»، وب‌سایت پیام دایکندی.</ref> | |||
پوشش مردان دایکندی شلوار و پیراهن گشاد و یکرنگ (پیرو و تنبو) و لباس زنان در این ولایت مثل دیگر | |||
[[سوزن‌دوزی]]، [[گلیم‌بافی]]، خامک‌دوزی، نمدبافی، لحاف‌بافی و بافندگی از جمله صنایع‌دستی زنان در ولایت دایکندی است.<ref> سادات موسوی، «صنایع دستی زنان دایکندی از خانه به خیابان»، وب‌سایت نیمرخ.</ref> | |||
پوشش مردان دایکندی شلوار و پیراهن گشاد و یکرنگ (پیرو و تنبو) و لباس زنان در این ولایت مثل دیگر هزاره‌های افغانستان چادر یا لاچک (شبیه چادر ولی کوچک‌تر از آن) و پیراهن و تنبان در رنگ‌های متفاوت است.<ref> شریعتی، «آداب و رسوم عمومی مردم هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی.</ref> | |||
مردم دایکندی مثل سایر هزاره‌های هم‌جوار غذاهای مختلفی می‌پزند مثل قروتی (با دوغ یا شیر)، شیربرنج، کِچِری، لیِتی (گندم، جواری، حلوا)، اِشکِنه، شوربا (مرغ، گوشت تازه، لاندی: گوشت خشک‌شده) و آردبیریو. نان‌های مشهور مردم دایکندی پتیر (فتیر)، تندور (تنوری)، دودی (نان جواری)، نان دیگی، بوسراغ و خمیر هستند.<ref> شریعتی، «آداب و رسوم عمومی مردم هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی.</ref> | مردم دایکندی مثل سایر هزاره‌های هم‌جوار غذاهای مختلفی می‌پزند مثل قروتی (با دوغ یا شیر)، شیربرنج، کِچِری، لیِتی (گندم، جواری، حلوا)، اِشکِنه، شوربا (مرغ، گوشت تازه، لاندی: گوشت خشک‌شده) و آردبیریو. نان‌های مشهور مردم دایکندی پتیر (فتیر)، تندور (تنوری)، دودی (نان جواری)، نان دیگی، بوسراغ و خمیر هستند.<ref> شریعتی، «آداب و رسوم عمومی مردم هزاره»، وب‌سایت پیام دایکندی.</ref> | ||
==مشاهیر== | ==مشاهیر== | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۸: | ||
==معارف و تحصیلات عالی== | ==معارف و تحصیلات عالی== | ||
مکاتب، دارالعلوم‌ها، مراکز تعلیمات تخنیکی و مراکز سواد حیاتی متعددی در سطح ولایت دایکندی با صدها معلم و نزدیک به 200 هزار دانش‌آموز وجود دارند.<ref> فروغی، «معلومات اجمالی از مکاتب ولایت دایکندی در سال تعلیمی 1393»، وب‌سایت پیام دایکندی.</ref> | مکاتب، دارالعلوم‌ها، مراکز تعلیمات تخنیکی و مراکز سواد حیاتی متعددی در سطح ولایت دایکندی با صدها معلم و نزدیک به 200 هزار دانش‌آموز وجود دارند.<ref> فروغی، «معلومات اجمالی از مکاتب ولایت دایکندی در سال تعلیمی 1393»، وب‌سایت پیام دایکندی.</ref> | ||
دانشگاه دولتی دایکندی در سال 1393ش در شهر نیلی افتتاح شد. دانشگاه خصوصی ناصرخسرو نیز از سال‌ها پیش در مرکز ولایت دایکندی مشغول فعالیت است.<ref> «تهداب تعمیر دانشگاه دایکندی طی محفلی ...»، پایگاه اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.</ref> در ولایت دایکندی بیش از 20 مدرسۀ دینی مشغول ارائۀ خدمات آموزش علوم دینی است.<ref> نخبگان و محصلین ولایت دایکندی، «دایکندی‌شناسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی. </ref> | دانشگاه دولتی دایکندی در سال 1393ش در شهر نیلی افتتاح شد. دانشگاه خصوصی ناصرخسرو نیز از سال‌ها پیش در مرکز ولایت دایکندی مشغول فعالیت است.<ref> «تهداب تعمیر دانشگاه دایکندی طی محفلی ...»، پایگاه اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.</ref> در ولایت دایکندی بیش از 20 مدرسۀ دینی مشغول ارائۀ خدمات آموزش علوم دینی است.<ref> نخبگان و محصلین ولایت دایکندی، «دایکندی‌شناسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی. </ref> | ||
==تقسیمات کشوری== | ==تقسیمات کشوری== | ||
| خط ۳۸: | خط ۴۴: | ||
==امکانات رفاهی== | ==امکانات رفاهی== | ||
شهر نیلی دارای یک پارک مشهور بنام پارک بادام و چوک بادام است؛ این شهر مرکزی در دشت نیلی واقع شده است.<ref> «ولایت دایکندی»، وب‌سایت ویکی سفر.</ref> در ولایت دایکندی تنها10 کیلومتر سرک (جاده) از مرکز به‌سوی ولسوالی شهرستان آسفالت شده است.<ref> «سهم مردم دایکندی از هزاران کیلومتر سرک پخته در افغانستان فقط 10 کیلومتر!»، پایگاه اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.</ref> تنها بند (سد) برق ساخته‌شده در دایکندی بند سوختوک است که در مرکز ولایت دایکندی و روی رودخانۀ «لزیر» یکی از سرچشمه‌های رودخانۀ هلمند ساخته شده و با ظرفیت 700 کیلووات برق فعال است که از آن برای روشنایی شهر نیلی استفاده می‌شود.<ref> «آغاز آبگیری بند برق سوختوک دایکندی»، شفقنا- افغانستان. </ref> | شهر نیلی دارای یک پارک مشهور بنام پارک بادام و چوک بادام است؛ این شهر مرکزی در دشت نیلی واقع شده است.<ref> «ولایت دایکندی»، وب‌سایت ویکی سفر.</ref> در ولایت دایکندی تنها10 کیلومتر سرک (جاده) از مرکز به‌سوی ولسوالی شهرستان آسفالت شده است.<ref> «سهم مردم دایکندی از هزاران کیلومتر سرک پخته در افغانستان فقط 10 کیلومتر!»، پایگاه اطلاع‌رسانی ولایت دایکندی.</ref> تنها بند (سد) برق ساخته‌شده در دایکندی بند سوختوک است که در مرکز ولایت دایکندی و روی رودخانۀ «لزیر» یکی از سرچشمه‌های رودخانۀ هلمند ساخته شده و با ظرفیت 700 کیلووات برق فعال است که از آن برای روشنایی شهر نیلی استفاده می‌شود.<ref> «آغاز آبگیری بند برق سوختوک دایکندی»، شفقنا- افغانستان. </ref> | ||
یک شفاخانۀ 20 بستر اختصاصیِ ترک اعتیاد در نیلی ساخته شده است.<ref> طاهری، «دایکندی؛ با 70 هزار معتاد و یک شفاخانۀ 20 بستر ترک اعتیاد»، روزنامۀ 8 صبح.</ref> همچنین یک شفاخانه دولتی 100 بستر (شفاخانۀ ولایتی) در مرکز ولایت دایکندی و بیش از 36 مرکز صحی در مرکز و ولسوالی‌های این ولایت مشغول ارائۀ خدمات صحی هستند.<ref> «سنگ تهداب شفاخانۀ دایکندی گذاشته شد»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.</ref> ولایت دایکندی در حال حاضر دارای یک میدان هوایی (فرودگاه) در مرکز به نام میدان هوایی نیلی است.<ref> «پرواز موفقیت آمیز نخستین خلبان زن ولایت دایکندی»، خبرگزاری فارس- افغانستان.</ref> | یک شفاخانۀ 20 بستر اختصاصیِ ترک اعتیاد در نیلی ساخته شده است.<ref> طاهری، «دایکندی؛ با 70 هزار معتاد و یک شفاخانۀ 20 بستر ترک اعتیاد»، روزنامۀ 8 صبح.</ref> همچنین یک شفاخانه دولتی 100 بستر (شفاخانۀ ولایتی) در مرکز ولایت دایکندی و بیش از 36 مرکز صحی در مرکز و ولسوالی‌های این ولایت مشغول ارائۀ خدمات صحی هستند.<ref> «سنگ تهداب شفاخانۀ دایکندی گذاشته شد»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.</ref> ولایت دایکندی در حال حاضر دارای یک میدان هوایی (فرودگاه) در مرکز به نام میدان هوایی نیلی است.<ref> «پرواز موفقیت آمیز نخستین خلبان زن ولایت دایکندی»، خبرگزاری فارس- افغانستان.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||