شاه است حسین: تفاوت میان نسخه‌ها

سرودۀ معروف خواجه معین‌الدین چشتی در چهار مصرع، دارای چهار بن‌مایۀ معرفتی است که در سبک زندگی مؤمنانه اثرگذار بوده و دارای اهمیت است.

خواجه معین‌الدین در مصرع نخست سرودۀ خود، امام حسین را شاه و پادشاه نامیده است. واژۀ فارسی شاه به‌معنای پادشاه، فرمانروای دارای تاج‌وتخت<ref>[https://vajehyab.com/moein/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87 معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه پادشاه]</ref> یا خداوند تخت و اورنگ،<ref>[https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/detail/72218?title=%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه پادشاه]</ref>  در اصل به انسانی اشاره دارد که در بزرگی و خوبی از دیگران برتر باشد.<ref>[https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/detail/72218?title=%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه شاه]</ref>  این مفهوم در زبان عربی با واژۀ سلطان، بیان می‌شود<ref>[https://vajehyab.com/moein/%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86 معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ سلطان]</ref>  که معنای ولایت در آن نهفته است.<ref>[https://lib.eshia.ir/40675/1/285/%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86 فیومی، المصباح المنیر، بی‌تا، ج1، ص285]</ref>  اطلاق عنوان شاه بر امام حسین را برخی پژوهشگران نشانۀ رویکرد عرفانی خواجه معین‌الدین چشتی به واقعۀ کربلا و نهضت امام حسین دانسته‌اند که بر اساس آن، فرمانروایی و سلطنت معنوی امام حسین بر دل‌های مردم از نوع ولایت تکوینی است.<ref>[https://www.maarefehosseini.ir/article_93309.html ساجدی و حسنی، «تجلی عزت و عظمت حسینی در دوبیتی خواجه معین‌الدین چشتی»، 1398ش، ص75]</ref>  ولایت تکوینی در فرهنگ دینی مسلمانان به‌معنای مسلط‌شدن بر جهان و عهده‌داری تدبیر امور موجودات بوده و مخصوص خداوند است. خدا این ولایت را به‌صورت طولی به هر کس که شایستۀ آن باشد، می‌بخشد.<ref>جوادی آملی، ولایت فقیه: ولایت فقاهت و عدالت، 1379ش، ص123</ref>  از این منظر، پیامبر خدا و اهل‌بیت او در مواردی، واسطه فیض خدا به مخلوقات بوده و عوامل اثرگذار در هستی، به اذن خدا، تحت نظارت آنها و در شعاع قدرت و مشیت خدا، عمل می‌کنند.<ref>سبحانی، ولایت تکوینی و تشریعی از دیدگاه علم و فلسفه، 1385ش، ص26 و 51</ref>  مسئله ولایت تکوینی، از سده سوم هجری با الهام از کلام شیعی به مباحث عرفان اسلامی راه یافته است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1375ش، ج3، ص289</ref>

خواجه معین‌الدین در مصرع دوم از سروده خود، امام حسین را دین و دین‌پناه می‌نامد. دین در فرهنگ مسلمانان شامل مجموعه‌ای از باورهای پذیرفته‌شده و کنش‌های فردی و جمعی متناسب با آن است<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/2249/1%D9%80-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، 1381ش، ج3، ص 149]؛ جوادی آملی، شریعت در آینه معرفت، ۱۳۷۲ش، ص۹۳</ref> که سبک زندگی معینی را برای رسیدن انسان به سعادت، پیشنهاد می‌کند.<ref>[http://lib.eshia.ir/12016/16/178/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A9 طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۱۶. ص۱۷۸]</ref>  از منظر خواجه معین‌الدین، قیام و شهادت امام حسین سبک زندگی ویژه‌ای را معرفی می‌کند که در چارچوب دین اسلام شامل باورها، اخلاقیات و کنشگری سازگار با آن است. او در جهاد و مبارزه از جوانمردی و گذشت، غافل نمی‌شود؛ به دشمن خود، آب می‌دهد و حتی حیوانات آنها را سیراب می‌کند. حسین در آغاز تهاجم دشمن، از آنها برای مناجات با خدا فرصت می‌طلبد و در ظهر عاشورا که جنگ به اوج رسیده است، نماز ظهر را برپا می‌دارد. از این منظر، سبک زندگی حسین تا لحظۀ شهادت او، حقیقت دین را به تماشا می‌گذارد.<ref>[https://www.maarefehosseini.ir/article_93309.html ساجدی و حسنی، «تجلی عزت و عظمت حسینی در دوبیتی خواجه معین‌الدین چشتی»، 1398ش، ص77-78]</ref>  خواجه معین‌الدین، امام حسین را هم دین می‌داند و هم حافظ آموزه‌های دین؛ حسین با قیام و شهادت خود در برابر جریان تحریف دین ایستاد تا اسلام واقعی برقرار بماند. از منظر امام حسین، حاکمیت امثال یزید بر جامعۀ مسلمان به‌مثابه مرگ اسلام است<ref>سید بن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، 1348ش، ص24</ref>  و کوشید که از جایگاه امامت، نظم دینی را به امت مسلمان بازگردانَد.<ref>مکارم شیرازی، قهرمان توحید: شرح و تفسیر آیات مربوط به حضرت ابراهیم، 1388ش، ص194</ref>  قیام و شهادت امام حسین، جامعۀ مسلمان را متوجه کژکارکرد حکومت بنی‌امیه کرد و از این رهگذر موجب احیا و بقای دین اسلام شد.<ref>مکارم شیرازی، عاشورا: ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، 1387ش، ص685</ref>   

امام حسین در سرودۀ معروف خواجه معین‌الدین، انسان آزاده و عزت‌مندی معرفی شده است که در راه آرمان‌ها و ارزش‌های والای انسانی، حاضر است که سر و جان ببازد اما ذلیلانه با یزید، بیعت نمی‌کند. عزت نفس در فرهنگ مسلمانان عبارت از آن است که انسان گونه‌ای از سبک زندگی را برگزیند که برای رسیدن به اهداف خود بر توان و نیروی خدادادی خویش تکیه کند و به ثروت و قدرت و منزلت دیگران چشم ندوزد. عزت نفس، آدمی را از سبک زندگی ذلیلانه و ارتکاب کارهای ناروا نگه می‌دارد. چنین انسانی، آزاده است و با عزت زندگی می‌کند و تنها در برابر خدا، سر فرود می‌آورد.<ref>طباطبائی، تعالیم اسلام، 1387ش، ص234-235</ref>  در سبک زندگی امام حسین که در واقعۀ کربلا و روز عاشورا جلوه‌گر شد، مرگ و زندگی با مفاهیم عزت و ذلت، معنا می‌یابد و او مرگ با عزت را عین زندگی جاودان دانسته<ref>تهرانی، سلوک عاشورایی: منزل هفتم عزت و ذلت، 1391ش، ص43</ref>  و آشکارا عزت و آزادگی خود را مانع بیعت با یزید می‌داند و شعار «هیهات منّا الذلة» سر می‌دهد.<ref>سید بن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، 1348ش، ص23 و 98-99</ref>

خواجه معین‌الدین در مصرع پایانی سرودۀ خویش، امام حسین را زیربنای نظام معنایی توحیدی معرفی می‌کند. او شعار «لا اله الا الله» را که نماد یکتاپرستی اسلامی و شالودۀ نظام معنایی توحیدی است بر بنیان قیام و شهادت امام حسین، استوار می‌بیند. از این منظر، امام حسین با تکیه بر عزت و آزادگی برآمده از دین و نظام معنایی توحیدی به مبارزه با ظلم حاکمان و جریان تحریف دین رفت تا یگانه راه رستگاری و نیک‌بختی بشر در غبار و زنگار غفلت‌ها، گم نشود.<ref>[https://www.maarefehosseini.ir/article_93309.html ساجدی و حسنی، «تجلی عزت و عظمت حسینی در دوبیتی خواجه معین‌الدین چشتی»، 1398ش، ص86]</ref>