ایل بختیاری: تفاوت میان نسخه‌ها

ایل بختیاری (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۵

۲٬۶۴۶ بایت اضافه‌شده ، ‏۲ ژانویهٔ ۲۰۲۴

←‏فرهنگ ایل بختیاری

دیداریویکی‌متن

افشان بستاکچی

۳٬۰۰۱

ویرایش

@@ خط ۳۹: / خط ۳۹: @@
 ==فرهنگ ایل بختیاری==
 <big>پوشش</big>
- ایل بختیاری مانند سایر اقوام ایرانی پوشش مخصوص خود را دارد که برگرفته از فرهنگ، اقلیم و شرایط جغرافیایی و مواد اولیۀ در دسترس آنها برای تهیۀ لباس است. این اقوام از پوشش محلی زنانه و مردانه برخوردارند که هر کدام از این پوشش‌ها از اجزایی تشکیل شده‌اند.
+ایل بختیاری مانند سایر اقوام ایرانی پوشش مخصوص خود را دارد که برگرفته از فرهنگ، اقلیم و شرایط جغرافیایی و مواد اولیۀ در دسترس آنها برای تهیۀ لباس است. این اقوام از پوشش محلی زنانه و مردانه برخوردارند که هر کدام از این پوشش‌ها از اجزایی تشکیل شده‌اند.
-لباس زنانه در ایل بختیاری نوعی لباس چند تکه است که رنگ آن برگرفته از رنگ‌های موجود در طبیعت است. رنگ روشن مخصوص زنان و دختران جوان بوده و زنانی که سن بالاتری دارند از لباس‌های تیره رنگ استفاده می‌کنند.  پوشش زنان ایل بختیاری متشکل است از:
+لباس زنانه در ایل بختیاری نوعی لباس چند تکه است که رنگ آن برگرفته از رنگ‌های موجود در طبیعت است. رنگ روشن مخصوص زنان و دختران جوان بوده و زنانی که سن بالاتری دارند از لباس‌های تیره رنگ استفاده می‌کنند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192618-bakhtiari-history-features/ . آذرنیوش، «ایل بختیاری | تاریخچه + ویژگی‌ها و ریشه تقسیم به چهار و هفت لنگ»، وب‌سایت کجارو.]</ref>  پوشش زنان ایل بختیاری متشکل است از:
 ) لَچِک: پوشش سر یا کلاهی است که با سکه‌های قدیمی تزئین شده و زنان بختیاری آن را می‌پوشند. معروف‌ترین و ارزشمندترین لچک‌ها، لچک ریالی است.
 ) مینا: مینا نوعی روسری از جنس حریر و به‌‌شکل مستطیل است. مینا را با سنجاق به کلاه زیرین که همان لچک است، وصل می‌کنند.
-) جومه و شولارقری: زنان بختیاری پیراهنی به‌نام جومه می‌پوشند. این پیراهن از دو طرف تا کمر، چاک داشته و زیر آن شولارقری که دامنی زیبا و چین‌دار است، می‌پوشند.
+) جومه و شولارقری: زنان بختیاری پیراهنی به‌نام جومه می‌پوشند. این پیراهن از دو طرف تا کمر، چاک داشته و زیر آن شولارقری که دامنی زیبا و چین‌دار است، می‌پوشند.<ref>  [https://ensani.ir/fa/article/15327/%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . اشرفی خیرآبادی، «ایل بختیاری»، 1388ش، ص109.]</ref>
 جلیقه: نوعی پوشش کوتاه از جنس مخمل است که زنان بختیاری آن را روی پیراهن خود می‌پوشند.
 لباس مردانه ایل بختیاری نیز متشکل از شلوار دبیت، چوقا و کلاه سیاه نمدی است.
-)	کلاه نمدی: مردان بختیاری از کلاه‌هایی از جنس نمد با رنگ‌های مختلف مشکی، قهوه‌ای و سفید استفاده می‌کنند. این کلاه به کلاه خسروی یا خسروانی نیز شهرت دارد.
+)	کلاه نمدی: مردان بختیاری از کلاه‌هایی از جنس نمد با رنگ‌های مختلف مشکی، قهوه‌ای و سفید استفاده می‌کنند. این کلاه به کلاه خسروی یا خسروانی نیز شهرت دارد.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%DB%8C%D9%84_%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . «ایل بختیاری»، ویکی فقه.]</ref>
-)	چوقا: مردان بختیاری از یک بالاپوش به‌نام قبا استفاده می‌کردند. این لباس از کناره‌ها، چاک داشت و آستین‌های آن فراخ و گشاد بودند که به‌مروز زمان بالاپوشی به‌نام چوقا جایگزین آن شد. این لباس را زنان بختیاری از پشم بز با رنگ‌های سیاه و سفید می‌بافتند.
+)	چوقا: مردان بختیاری از یک بالاپوش به‌نام قبا استفاده می‌کردند. این لباس از کناره‌ها، چاک داشت و آستین‌های آن فراخ و گشاد بودند که به‌مروز زمان بالاپوشی به‌نام چوقا جایگزین آن شد. این لباس را زنان بختیاری از پشم بز با رنگ‌های سیاه و سفید می‌بافتند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192618-bakhtiari-history-features/ . آذرنیوش، «ایل بختیاری | تاریخچه + ویژگی‌ها و ریشه تقسیم به چهار و هفت لنگ»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
-)	شلوار دَبیت و گیوه: مردان بختیاری از شلواری به رنگ مشکی که گشاد است، استفاده می‌کنند. همچنین آنها از نوعی کفش به‌نام گیوه که از قدمت زیادی برخوردار بوده و از نخ‌های پنبه، ابریشم و نخ قالی به‌صورت ترکیبی بافته شده است، استفاده می‌کنند.
+)	شلوار دَبیت و گیوه: مردان بختیاری از شلواری به رنگ مشکی که گشاد است، استفاده می‌کنند. همچنین آنها از نوعی کفش به‌نام گیوه که از قدمت زیادی برخوردار بوده و از نخ‌های پنبه، ابریشم و نخ قالی به‌صورت ترکیبی بافته شده است، استفاده می‌کنند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/15327/%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . اشرفی خیرآبادی، «ایل بختیاری»، 1388ش، ص108-109.]</ref>
 <big>آداب و رسوم</big>
 ایل بختیاری به‌دلیل وسعتی که دارد از آداب و رسوم خاصی برخوردار است که در گذر زمان و تبعات زندگی شهرنشینی کم‌رنگ شده است؛ اما زیبایی و اهمیت این آداب و رسوم در میان نسل‌های گذشته سبب شده که امروزه نیز برخی از آنها هنوز در میان نسل جدید مرسوم باشند. آداب و رسوم بختیاری در مناطق عشایرنشین همچنان به‌صورت پررنگ اجرا می‌شود.
 ) کوچ: یکی از مهم‌ترین رسوم عشایر بختیاری است که با آدابی خاص انجام می‌شود. در این مراسم که در روز خاصی برگزار می‌شود، بسیاری از اقوام و خویشاوندان عشایر بختیاری برای کمک به آنها برای انجام کوچ و گذر از مسیرهای صعب‌العبور به عشایر بختیاری می‌پیوندند.
-) تولد نوزاد: تولد کودک در بین ایل و عشایر به‌دلیل دور بودن آنها از بیمارستان و امکانات درمانی، اغلب توسط زنانی که قابله نام دارند، صورت می‌گیرد.
+) تولد نوزاد: تولد کودک در بین ایل و عشایر به‌دلیل دور بودن آنها از بیمارستان و امکانات درمانی، اغلب توسط زنانی که قابله نام دارند، صورت می‌گیرد.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192618-bakhtiari-history-features/ . آذرنیوش، «ایل بختیاری | تاریخچه + ویژگی‌ها و ریشه تقسیم به چهار و هفت لنگ»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
-) ترکه‌بازی: از بازی‌های مرسوم در میان مردان بختیاری است که در مجالس مردانه برای سرگرمی و شادی بین افراد برگزار می‌شود و حالتی مسابقه‌وار دارد.
+) ترکه‌بازی: از بازی‌های مرسوم در میان مردان بختیاری است که در مجالس مردانه برای سرگرمی و شادی بین افراد برگزار می‌شود و حالتی مسابقه‌وار دارد.<ref>  [https://www.cgie.org.ir/fa/article/239644/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C . خواجگان، «ترکه‌بازی»، وب‌سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
-) سوگواری: بختیاری‌ها به‌دلیل زندگی ایلی و عشیره‌ای، مراسم‌های سوگواری را به شیوۀ خاصی برگزار می‌کنند. حس همبستگی و تعامل قوی که میان خانواده‌ها و طوایف ایل بختیاری وجود دارد، سبب شده آنها ارتباط عاطفی و روحی قوی با یکدیگر داشته باشند. آنها مردمانی دلسوز و مهربان هستند در شرایطی که در بین آن‌ها خانواده‌ای، عزیزی را از دست بدهد هر یک از افراد ایل برای تسلی خاطر بازماندگان به خانۀ او می‌روند و ضمن ابراز همدردی برای انجام کارهای آنها اقدام به همکاری و کمک‌رسانی می‌کنند. برگزاری مراسم سوگواری در ایل بختیاری بیشتر با نغمه‌های آن شهرت دارد. آنها برای همدردی با خانوادۀ متوفی در مراسم سوگواری ترانه‌های حزن‌انگیز بختیاری که به گاگریو و مویه شهرت دارد توسط بانوان مسن خانواده در وصف شخص فوت کرده خوانده می‌شود. در هنگام زمزمه این اشعار، زنان دیگر نیز با این بانوان همراهی می‌کنند. از دیگر رسوم سوگواری در ایل بختیاری کمک مالی یا دادن پُرسونه به خانوادۀ متوفی است. اقوام متوفی به بازماندگان برای برگزاری مراسم ختم تا جایی که در توان آنها است به بازماندگان متوفی کمک مالی می‌کنند.  از دیگر آداب و رسوم سوگواری ایل بختیاری، بردشیر یا شیرهای سنگی است که بر سر قبرهای بزرگان و نام‌آوران ایل بختیاری می‌گذارند. بردشیر نمادی از دلاوری، پهلوانی و شیرمردی شخص متوفی است و برای افرادی از این نماد استفاده می‌شود که شهرت رادمردی و جنگاوری آن‌ها در تمامی ایل پیچیده باشد.  ساخت کوشک که نوعی بنای یادبود در میان ایل بختیاری است از دیگر رسوم سوگواری این ایل است. کوشک نوعی سَکوی سنگ چین مکعب شکل است که توسط افراد ایل به وسیلۀ سنگ و ملات سیمان ساخته می‌شود.
+) سوگواری: بختیاری‌ها به‌دلیل زندگی ایلی و عشیره‌ای، مراسم‌های سوگواری را به شیوۀ خاصی برگزار می‌کنند. حس همبستگی و تعامل قوی که میان خانواده‌ها و طوایف ایل بختیاری وجود دارد، سبب شده آنها ارتباط عاطفی و روحی قوی با یکدیگر داشته باشند. آنها مردمانی دلسوز و مهربان هستند در شرایطی که در بین آن‌ها خانواده‌ای، عزیزی را از دست بدهد هر یک از افراد ایل برای تسلی خاطر بازماندگان به خانۀ او می‌روند و ضمن ابراز همدردی برای انجام کارهای آنها اقدام به همکاری و کمک‌رسانی می‌کنند. برگزاری مراسم سوگواری در ایل بختیاری بیشتر با نغمه‌های آن شهرت دارد. آنها برای همدردی با خانوادۀ متوفی در مراسم سوگواری ترانه‌های حزن‌انگیز بختیاری که به گاگریو و مویه شهرت دارد توسط بانوان مسن خانواده در وصف شخص فوت کرده خوانده می‌شود. در هنگام زمزمه این اشعار، زنان دیگر نیز با این بانوان همراهی می‌کنند. از دیگر رسوم سوگواری در ایل بختیاری کمک مالی یا دادن پُرسونه به خانوادۀ متوفی است. اقوام متوفی به بازماندگان برای برگزاری مراسم ختم تا جایی که در توان آنها است به بازماندگان متوفی کمک مالی می‌کنند. <ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192618-bakhtiari-history-features/ . آذرنیوش، «ایل بختیاری | تاریخچه + ویژگی‌ها و ریشه تقسیم به چهار و هفت لنگ»، وب‌سایت کجارو.]</ref> از دیگر آداب و رسوم سوگواری ایل بختیاری، بردشیر یا شیرهای سنگی است که بر سر قبرهای بزرگان و نام‌آوران ایل بختیاری می‌گذارند. بردشیر نمادی از دلاوری، پهلوانی و شیرمردی شخص متوفی است و برای افرادی از این نماد استفاده می‌شود که شهرت رادمردی و جنگاوری آن‌ها در تمامی ایل پیچیده باشد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/15327/%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C . اشرفی خیرآبادی، «ایل بختیاری»، 1388ش، ص110.]</ref>  ساخت کوشک که نوعی بنای یادبود در میان ایل بختیاری است از دیگر رسوم سوگواری این ایل است. کوشک نوعی سَکوی سنگ چین مکعب شکل است که توسط افراد ایل به وسیلۀ سنگ و ملات سیمان ساخته می‌شود.<ref>  [https://www.farsnews.ir/news/14000615000302/%D8%B1%D8%B3%D9%85-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%AA%D8%B1%D8%AD%DB%8C%D9%85-%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%87-%D9% . «رسم و رسوم بختیاری ها در مراسم ترحیم/هدیه مهمانان به صاحبان عزا چیست؟»، خبرگزاری فارس.]</ref>
-) کدخدا مَنِشی: اختلافات بختیاری‌ها در درون ساختار خود به‌صورت کدخدا مَنِشی حل می‌شود.
+) کدخدا مَنِشی: اختلافات بختیاری‌ها در درون ساختار خود به‌صورت کدخدا مَنِشی حل می‌شود.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/192618-bakhtiari-history-features/ . آذرنیوش، «ایل بختیاری | تاریخچه + ویژگی‌ها و ریشه تقسیم به چهار و هفت لنگ»، وب‌سایت کجارو.]</ref>
-جایگاه خانواده و خویشاوندی در میان ایل بختیاری
+==جایگاه خانواده و خویشاوندی در میان ایل بختیاری==
 خانواده مهم‌ترین رُکن در ایل بختیاری است که استحکام آن استحکام طایفه و ایل را به دنبال دارد. ایل بختیاری که در گذشته اغلب به‌صورت کوچ‌نشین زندگی کرده‌اند به‌دلیل روابط خویشاوندی مستحکمی که میان آنها وجود داشته خانواده‌های هر طایفه معمولاً به‌صورت گروهی در کنار یکدیگر زندگی کرده و سیاه چادرهای خود را در نزدیکی یکدیگر برپا می‌کردند که به آنها مال گفته می‌شود.  هر مال سرپرستى دارد كه به آن گَپه‌مال می‌گویند.  دام‌های خانواده‌ها به‌صورت اشتراکی چرانیده شده و در یک گله جمع می‌شوند. افراد خانواه‌ها روابط نزدیکی با هم داشته و علاقۀ آن‌ها به یکدیگر سبب شده تا ارتباط محکمی با یکدیگر داشته باشند؛ این امر سبب شده آنها به‌صورت همکاری مشارکتی به انجام امور روزمرۀ خانواده مانند کشاورزی و دامداری بپردازند.  به‌دلیل اهمیت خانواده در فرهنگ بختیاری، طلاق نزد آنها رسمی ناپسند است؛ این امر سبب می‌شود زن و مرد در کمال صبوری به رفع مشکلات خانوادگی خود بپردازند و کمتر اقدام به مشاجره کرده و در نهایت سازش برای تحکیم بنیان خانواده تلاش کنند.
 ==همسرگزینی در ایل بختیاری==
 ازدواج در ایل بختیاری، اغلب به‌صورت درون طایفه‌ای بوده و معمولاً در سنین پایین صورت می‌گیرد. پایبندى افراد ایل به‌خصوص زنان به سلسله مراتب ايلى و سنت‌هاى وابسته به آن سبب شده مخالفتی با این شیوۀ ازدواج نداشته و با انتخاب خانواده برای همسرگزینی به‌خصوص پدر خانواده احترام قائل باشند. در ايل بختیاری هنگام ازدواج پرداخت شير‌بها از طرف خانواده داماد به خانواده عروس امری مرسوم است. از دیگر رسوم رایج در همسرگزینی در میان ایل بختیاری، رسم «ناف‌بُران» است. در این رسم ناف دختر تازه متولد شده توسط یکی از بانوان بزرگ خانواده برای یکی از کودکان خویشاوندان و نزدیکان بریده می‌شود که این نشانۀ نامزد و نشان کردن این دختر و پسر از زمان نوزادی و کودکی برای یکدیگر است. سختی و زیادی کار زندگی عشایر بختیاری سبب شده تعدد زوجات در میان ایل بختیاری وجود داشته باشد. در بعضى خانواده‌ها براى تأمين نيروى كار به‌منظور انجام امورات منزل یا فرزندآوری بیشتر، مرد خانواده اقدام به ازدواج مجدد می‌کند.