ایل شاهسون: تفاوت میان نسخه‌ها
←جغرافیا و جمعیت
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
پیشینۀ شکل‌گیری ایل شاهسون به قرن ۱۳میلادی و دوران بعد از حملۀ مغول به ایران و ورود ایلخانان به ایران بر می‌گردد. با گذر زمان ترکمان‌های قره قویونلو و آق‌قویونلو که ساکن شمال غربی ایران بودند، ضمن مبارزه با ترک‌های عثمانی حاکمیت‌‌های کوچک محلی در ایران را سرنگون کرده و حکومت‌های قدرتمندی را در منطقه ایجاد کردند. <ref> [https://www.kojaro.com/history-art-culture/193694-nomads-of-the-shahsavan-tribe/ . وکیلی، «عشایر شاهسون | تاریخچه، فرهنگ و طوایف ایل شاهسون»، وب‌سایت کجارو.]</ref> در آن دوران شاهسون اتحادیه‌ای میان طایفه‌ها بود <ref> [https://www.mehrnews.com/news/5743200/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B3%D9%88%D9%86-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%BE%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%AF . «عشایر ایل «شاهسون» سند هویتی تاریخ پربار اردبیل»، خبرگزاری مهر.]</ref>که هدف اولیه از تشکیل آن، تحکیم سلطنت صفویه و گسترش مذهب شیعه بوده است. امروزه شاهسون به همۀ کوچ‌نشینان آذربایجانی اطلاق می‌شود که به درخواست شاه‌عباس صفوی و به‌منظور حمایت و تشکیل سپاه پادشاه، دور هم جمع شده بودند.<ref> [https://www.sid.ir/paper/478806/fa . قاسمی، «قبایل مرزنشین ایران: ایل شاهسون معرفی و نقد کتاب»، 1383ش، ص4.]</ref> برخی دیگر معتقدند پیشینۀ عشایر شاهسون به ترکمن‌هایی بر می‌گردد که حدود ۱۰۰۰ سال پیش به خراسان مهاجرت کرده و در نواحی شرق دریای خزر زندگی چادرنشینی و عشایری را برگزیدند. این گروه پس از شورش علیه محمود غزنوی به دشت‌ها و دامنه‌های کوه سبلان رفتند که گروهی از آنها در اردبیل و گروهی دیگر در دشت مغان ساکن شدند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/193694-nomads-of-the-shahsavan-tribe/ . وکیلی، «عشایر شاهسون | تاریخچه، فرهنگ و طوایف ایل شاهسون»، وب‌سایت کجارو.]</ref> | پیشینۀ شکل‌گیری ایل شاهسون به قرن ۱۳میلادی و دوران بعد از حملۀ مغول به ایران و ورود ایلخانان به ایران بر می‌گردد. با گذر زمان ترکمان‌های قره قویونلو و آق‌قویونلو که ساکن شمال غربی ایران بودند، ضمن مبارزه با ترک‌های عثمانی حاکمیت‌‌های کوچک محلی در ایران را سرنگون کرده و حکومت‌های قدرتمندی را در منطقه ایجاد کردند. <ref> [https://www.kojaro.com/history-art-culture/193694-nomads-of-the-shahsavan-tribe/ . وکیلی، «عشایر شاهسون | تاریخچه، فرهنگ و طوایف ایل شاهسون»، وب‌سایت کجارو.]</ref> در آن دوران شاهسون اتحادیه‌ای میان طایفه‌ها بود <ref> [https://www.mehrnews.com/news/5743200/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B3%D9%88%D9%86-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%BE%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%AF . «عشایر ایل «شاهسون» سند هویتی تاریخ پربار اردبیل»، خبرگزاری مهر.]</ref>که هدف اولیه از تشکیل آن، تحکیم سلطنت صفویه و گسترش مذهب شیعه بوده است. امروزه شاهسون به همۀ کوچ‌نشینان آذربایجانی اطلاق می‌شود که به درخواست شاه‌عباس صفوی و به‌منظور حمایت و تشکیل سپاه پادشاه، دور هم جمع شده بودند.<ref> [https://www.sid.ir/paper/478806/fa . قاسمی، «قبایل مرزنشین ایران: ایل شاهسون معرفی و نقد کتاب»، 1383ش، ص4.]</ref> برخی دیگر معتقدند پیشینۀ عشایر شاهسون به ترکمن‌هایی بر می‌گردد که حدود ۱۰۰۰ سال پیش به خراسان مهاجرت کرده و در نواحی شرق دریای خزر زندگی چادرنشینی و عشایری را برگزیدند. این گروه پس از شورش علیه محمود غزنوی به دشت‌ها و دامنه‌های کوه سبلان رفتند که گروهی از آنها در اردبیل و گروهی دیگر در دشت مغان ساکن شدند.<ref>[https://www.kojaro.com/history-art-culture/193694-nomads-of-the-shahsavan-tribe/ . وکیلی، «عشایر شاهسون | تاریخچه، فرهنگ و طوایف ایل شاهسون»، وب‌سایت کجارو.]</ref> | ||
==جغرافیا و جمعیت== | ==جغرافیا و جمعیت== | ||
ایل شاهسون از اقوام کوچ‌نشین و از بزرگ‌ترین اتحادیه‌های ایلی ایران هستند که از اصالت و فرهنگ غنی برخوردارند. اگر‌چه دامنۀ تردد آنها به مراتع دشت مغان (قشلاق) و دامنه‌های کوه سبلان (ییلاق) محدود می‌شود؛ اما گروه‌های محدودی از شاهسون‌ها نیز به‌طور پراکنده در هشترود، میانه، بیجار، ورامین، قم، زنجان، نی‌ریز استان فارس و جنوب دریاچه بختگان، قزوین، ساوه، همدان و استان مرکزی زندگی می‌کنند. | ایل شاهسون از اقوام کوچ‌نشین <ref> [https://www.mehrnews.com/news/5743200/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B3%D9%88%D9%86-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%BE%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%AF . «عشایر ایل «شاهسون» سند هویتی تاریخ پربار اردبیل»، خبرگزاری مهر.]</ref> و از بزرگ‌ترین اتحادیه‌های ایلی ایران هستند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1614754/%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B3%D9%88%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B4%D8%AA-%D9%85%D8%BA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9% . کشاورز و همکاران، «فرآیند اسکان شاهسون‌های دشت مغان در دورۀ رضاشاه(1310-1320ش)»، 1398ش، ص2.]</ref> که از اصالت و فرهنگ غنی برخوردارند.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/5743200/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B3%D9%88%D9%86-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%BE%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%AF . «عشایر ایل «شاهسون» سند هویتی تاریخ پربار اردبیل»، خبرگزاری مهر.] </ref> اگر‌چه دامنۀ تردد آنها به مراتع دشت مغان (قشلاق) و دامنه‌های کوه سبلان (ییلاق) محدود می‌شود؛<ref>[https://www.sid.ir/paper/478806/fa . قاسمی، «قبایل مرزنشین ایران: ایل شاهسون معرفی و نقد کتاب»، 1383ش، ص4.]</ref> اما گروه‌های محدودی از شاهسون‌ها نیز به‌طور پراکنده در هشترود، میانه، بیجار، ورامین، قم، زنجان، نی‌ریز استان فارس و جنوب دریاچه بختگان،<ref> [https://www.kojaro.com/history-art-culture/193694-nomads-of-the-shahsavan-tribe/ . وکیلی، «عشایر شاهسون | تاریخچه، فرهنگ و طوایف ایل شاهسون»، وب‌سایت کجارو.]</ref> قزوین، ساوه، همدان و استان مرکزی زندگی می‌کنند. <ref> [https://journals.iau.ir/article_690225.html . امیری و جدیدی، «کوچ نشینی ایل شاهسون در استان مرکزی»، 1400ش، ص26.] </ref> | ||
زبان آنها تُرکی و دارای لهجۀ ترکی اِلسَوَنی، شَسَوَن یا شَهسَوَن هستند. دین آنها اسلام و اغلب شیعه‌مذهب هستند. | زبان آنها تُرکی و دارای لهجۀ ترکی اِلسَوَنی، شَسَوَن یا شَهسَوَن هستند. دین آنها اسلام و اغلب شیعه‌مذهب هستند.<ref> [https://www.kojaro.com/history-art-culture/193694-nomads-of-the-shahsavan-tribe/ . وکیلی، «عشایر شاهسون | تاریخچه، فرهنگ و طوایف ایل شاهسون»، وب‌سایت کجارو.] </ref> | ||
جمعیت شاهسون از دو ایل بزرگ به نام ایل شاهسون با 4/93 درصد، ایل قره‌داغ با 1/5 درصد جمعیت و دو طایفۀ مستقل به نام شاطرانلو با 8/3 درصد و طایفۀ فولادلو با 3/1 درصد، تشکیل شده است. این تعداد عشایر در ۵۷۲ قشلاق، ۷ زیست بوم، ۲۲ کانون توسعه و ۱۵۲۷ اوبه زندگی می‌کنند. عشایر شاهسون ۶ درصد جمعیت استان آذربایجان شرقی و در کل 5/6 درصد جمعیت عشایری کشور را به خود اختصاص داده‌اند. | جمعیت شاهسون از دو ایل بزرگ به نام ایل شاهسون با 4/93 درصد، ایل قره‌داغ با 1/5 درصد جمعیت و دو طایفۀ مستقل به نام شاطرانلو با 8/3 درصد و طایفۀ فولادلو با 3/1 درصد، تشکیل شده است. این تعداد عشایر در ۵۷۲ قشلاق، ۷ زیست بوم، ۲۲ کانون توسعه و ۱۵۲۷ اوبه زندگی می‌کنند. عشایر شاهسون ۶ درصد جمعیت استان آذربایجان شرقی و در کل 5/6 درصد جمعیت عشایری کشور را به خود اختصاص داده‌اند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5743200/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B3%D9%88%D9%86-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%BE%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%AF . «عشایر ایل «شاهسون» سند هویتی تاریخ پربار اردبیل»، خبرگزاری مهر.]</ref> | ||
==ساختار اجتماعی== | ==ساختار اجتماعی== | ||
ایل شاهسون از نظر تقسیمات اجتماعی و سلسله مراتب ایلی به‌ترتیب از طایفه، تیره، کویک، اوبه و خانوار تشکیل شده است. اوبه، به چند خانواری که آلاچیق‌ها و کومه‌های خود را در کنار یکدیگر برپا کرده و چراگاه‌های مشترکی دارند، گفته می‌شود. در رأس هر طایفه شاهسون، ایل بِیگی قرار دارد که از سوی دولت تعیین شده و مسئولیت حفظ نظم و وصول مالیات را بر عهده دارد. اداره طایفه نیز برعهدۀ بِیگ است که از طرف ایل بیگی انتخاب می‌شود. | ایل شاهسون از نظر تقسیمات اجتماعی و سلسله مراتب ایلی به‌ترتیب از طایفه، تیره، کویک، اوبه و خانوار تشکیل شده است. اوبه، به چند خانواری که آلاچیق‌ها و کومه‌های خود را در کنار یکدیگر برپا کرده و چراگاه‌های مشترکی دارند، گفته می‌شود. در رأس هر طایفه شاهسون، ایل بِیگی قرار دارد که از سوی دولت تعیین شده و مسئولیت حفظ نظم و وصول مالیات را بر عهده دارد. اداره طایفه نیز برعهدۀ بِیگ است که از طرف ایل بیگی انتخاب می‌شود. | ||