موسیقی مردم هزاره: تفاوت میان نسخه‌ها

موسیقی مردم هزاره، در تاریخ پرفراز و نشیب قوم هزاره، همواره پویایی خود را حفظ کرده و این مردم در حفظ و نگهداری موسیقی هزارگی به‌عنوان بخشی از فرهنگ خود، تلاش‌های فراوانی کرده‌اند. موسیقی سنتی هزارگی با ظاهر ساده، تمایزات آشکاری با دیگر سبک‌های فولکور افغانستانی دارد.

کارشناسان، موسیقی را هنر بیان احساسات انسانی توسط صدا می‌دانند که عنصر اصلی تشکیل‌دهندۀ آن صدا و ریتم است.<ref>[https://avayehiva.ir/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D9%87/ «موسیقی چیست؟ به زبان ساده»، وب‌سایت آوای هیوا.]</ref> موسیقی مردم هزاره، صداهای ریتم‌داری است که انسان هزاره شادی، عشق، غم، دوری، مشقت‌های زندگی و عقاید خود را با آن بیان می‌کند.<ref>[http://alim2.blogfa.com/post/11 محبی، «نیمنگاهی به هنر موسیقی و موسیقی هزارگی»، وبلاگ خط سوم.]</ref>

پژوهش‌گران، موسیقی هزارگی را بخشی از حوزۀ گستردۀ موسیقی خراسان بزرگ می‌دانند که دارای مقام‌ها و دستگاه‌های مختلف بوده<ref>[http://heimeg.blogfa.com/post/49 کریمی، «مقامها و دستگاههای موسیقی سنتی هزارگی»، وبلاگ اقتباسی از هیچ‌چیز.]</ref>  و اصالت بسیاری از این مقام‌ها حفظ شده است.<ref> قاسمی، موسیقی اصیل هزاره، 1396ش، ص9-10.</ref>  تاریخ‌پژوهان معتقدند که مقام «مَخته» طی قیام مردم هزاره علیه عبدالرحمن و قتل‌عام این مردم، به وجود آمده است. موسیقی هزارگی طی دهه‌های شصت و هفتاد قرن 14ش، رشد بیشتری پیدا کرد و خوانندگان هزاره توانستند آثار زیادی از موسیقی هزارگی در رادیو و تلویزیون ملی ثبت کنند.<ref>[https://radionowruz.com/take-a-look-at-millennial-music/ سرور، «نگاهی به موسیقی هزارگی»، وبسایت رادیو نوروز.]</ref>  پس از کودتای 1978م، موسیقی میان مردم هزاره، برای بیداری و افزایش آگاهی سیاسی مردم، مورد استفاده قرار گرفت<ref>موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص119-126.</ref>  و در همین دوره موسیقی مقاومت هزاره‌ها خلق شد.<ref>[https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.etilaatroz.com/187499/%25D9%2587%25D9%2588%25DB%258C%25D8%25AA-%25D9%2588-%25D8%25B1%25D9%2586%25D8%25AC-%25D8%25AF%25D8%25B1-%25D9%2585%25D9%2588%25D8%25B3%25DB%258C%25D9%2582% مددی، «غریو آب از آتشفشان؛ هویت و رنج در موسیقی افغانستان»، وبسایت روزنامۀ اطلاعات روز.] </ref>  چهار دهه جنگ و مهاجرت تأثیر منفی بر موسیقی محلی مردم هزاره گذاشت؛<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/national_detail.php?post_id=140488 رجا، «موسیقی فولکور هزارگی در حال نابود شدن است»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما.]</ref> اما در دو دهۀ گذشته تعداد زیادی از نسل جوان به موسیقی محلی روی آوردند و در سال‌های اخیر، جشنوارۀ موسیقی محلی در بامیان، استان مرکز هزاره‌ها، برگزار می‌شد.<ref>[https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.etilaatroz.com/49583/%25D9%2586%25D8%25AE%25D8%25B3%25D8%25AA%25DB%258C%25D9%2586-%25D8%25AC%25D8%25B4%25D9%2586%25E2%2580%258C%25D9%2588%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%2587%25E2%2580 جویا، «نخستین جشنواره فرهنگی و هنری دمبوره در بامیان»، وبسایت روزنامۀ اطلاعات روز.]</ref>

در فرهنگ مردم هزاره، موسیقی و ترانه پیوندی جاودانه با زندگی دارد. هر تیره و طایفۀ هزاره نوازندگان و آوازخوانان ویژه‌ای دارند.<ref>[http://heimeg.blogfa.com/post/49 کریمی، «مقامها و دستگاههای موسیقی سنتی هزارگی»، وبلاگ اقتباسی از هیچ‌چیز.]</ref>  سبک‌های موسیقی هزارگی که در گویش محلی به آن «رفت» می‌گویند،<ref>قاسمی، موسیقی اصیل هزاره، 1396ش، ص10.</ref>  به‌تناسب آیین‌ها، مراسم  و سنت‌های شادی و غم مردم هزاره به‌ وجود آمده<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/national_detail.php?post_id=140488 رجا، «موسیقی فولکور هزارگی در حال نابود شدن است»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما.]</ref>  و ترانه‌های آن سینه‌به‌سینه انتقال یافته است.<ref>قاسمی، موسیقی اصیل هزاره، 1396ش، ص8.</ref>   

بر اساس تحقیقات انجام شده، بیشتر اشعار عامیانه که حتی توسط مردان خوانده می‌شود، توسط زنان سروده شده است.<ref>موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص125-126.</ref> از نظر کارشناسان این سروده‌های زنان هزاره نه‌تنها نمایانگر احساسات آنان است بلکه آیینۀ خواست‌ها، افکار و ارزش‌های انسانی آنها نیز هست. زنان در این سروده‌ها از سنت‌های نابرابر و حاکمان جور شکایت کرده و احساسات درونی خود را بازگو می‌کنند. محتوای ترانه‌های زنان هزاره بیشتر حکایت از هجران، نارضایتی از ازدواج، سختی روزگار، دلتنگی و فراق عزیزان است که گاهی پدر، مادر و برادران در این آواها مقصر معرفی می‌شوند. زنان هزاره بیشتر این ترانه‌ها را در محافل زنانه همراه با دیره و دمبوره می‌خوانند. از نظر این کارشناسان موسیقی زنان هزاره موسیقی اصیل با درون‌مایۀ قومی، ملی و عاشقانه است که در مراسم‌های ملی، محلی و شادی‌ها اجرا می‌شود. برخی زنان از جمله دل‌آرام آغَی (آبی میرزا) نقش ارزنده‌ای در عرصۀ موسیقی محلی داشته‌اند.<ref>[http://machyd.blogfa.com/post/136 ناصری، «یادکردی از آبی میرزا، میوز موسیقی محلی هزارهها»، وبلاگ مِچید.]</ref>

1. دمبوره، که نام قدیمی محلی آن «گاو سرقشی» بوده،<ref>[https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.etilaatroz.com/49583/%25D9%2586%25D8%25AE%25D8%25B3%25D8%25AA%25DB%258C%25D9%2586-%25D8%25AC%25D8%25B4%25D9%2586%25E2%2580%258C%25D9%2588%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%2587%25E2%2580 جویا، «نخستین جشنواره فرهنگی و هنری دمبوره در بامیان»، وبسایت روزنامۀ اطلاعات روز.]</ref> دارای دو تار است و از «کاسه» که در گویش محلی به آن «کسقاغ» می‌گویند، «دسته»، «ته‌سری» که به آن «گلو» نیز می‌گویند، «گوشک‌ها» که در آن تارها را می‌پیچند، «خرک» تارها را از روی کاسه بلند نگه می‌دارد و «دَمچی» که در لبۀ پایین کاسه قرار دارد و یک سر تارها به آن وصل است، تشکیل می‌شود؛

10. موسیقی جدید، پس از مهاجرت گسترده و طولانی مردم هزاره، آشنایی نسل جدید با فرهنگ موسیقیایی جامعۀ میزبان، سبب شده است که برخی هنرمندان جدید، موسیقی محلی را با موسیقی کشورهای همسایه و غربی تلفیق کنند. این هنرمندان به جای ابزار موسیقی محلی از ابزار موسیقی هندی، ایرانی و تاجیکستانی بهره می‌گیرند.<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/national_detail.php?post_id=140488 رجا، «موسیقی فولکور هزارگی در حال نابود شدن است»، وبسایت روزنامۀ افغانستان ما.]</ref>

از نظر کارشناسان، موسیقی فولکور محلی در مناطق هزاره‌نشین، می‌تواند هدف گردشگران باشد؛ احیا و معرفی آن با برگزاری جشنواره‌ها، ارائۀ بسته‌های ویژۀ موسیقی به‌منظور آشنایی گردشگران با موسیقی این منطقه و نوازندگان صاحب‌نام آن، می‌تواند نقش عمده‌ای در توسعۀ گردشگری داشته باشد.<ref>[https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.etilaatroz.com/49583/%25D9%2586%25D8%25AE%25D8%25B3%25D8%25AA%25DB%258C%25D9%2586-%25D8%25AC%25D8%25B4%25D9%2586%25E2%2580%258C%25D9%2588%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%2587%25E2%2580 جویا، «نخستین جشنواره فرهنگی و هنری دمبوره در بامیان»، وبسایت روزنامۀ اطلاعات روز.]</ref>

در سال 1396ش برای نخستین‌بار با حمایت سازمان یونسکو و کشور چین، جشنوارۀ دمبوره در ولایت بامیان برگزار شد که هزاران نفر از نقاط مختلف افغانستان در آن شرکت کردند. برگزارکنندگان این جشنواره هدف آن را زنده نگهداشتن موسیقی اصیل محلی، جذب توریسم و ایجاد هم‌دلی میان مردم افغانستان عنوان کرده‌اند.<ref>[https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.etilaatroz.com/49583/%25D9%2586%25D8%25AE%25D8%25B3%25D8%25AA%25DB%258C%25D9%2586-%25D8%25AC%25D8%25B4%25D9%2586%25E2%2580%258C%25D9%2588%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%2587%25E2%2580 جویا، «نخستین جشنواره فرهنگی و هنری دمبوره در بامیان»، وبسایت روزنامۀ اطلاعات روز.]</ref>

کارشناسان، فقر، بی‌توجهی مسؤلین، مخالفت شدید برخی از علمای دینی، تحولات سال‌های اخیر، جنگ، مهاجرت و تهاجمات فرهنگی را عمده‌ترین چالش‌ها فراراه موسیقی سنتی مردم هزاره می‌دانند.<ref>[http://afghanpaper.com/nbody.php?id=31109 «موسیقی محلی بامیان در آستانۀ فراموشی»، شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان.]</ref>