تکیه‌خانه: تفاوت میان نسخه‌ها
←اجرای مراسم
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
در بین سخنان دو سخنران یا پیش از آغاز خاتم مجلس، فرد یا افرادی برخاسته و با خواندن چند بیت شعر جمعیت را به فرستادن صلوات ترغیب می‌کنند. | در بین سخنان دو سخنران یا پیش از آغاز خاتم مجلس، فرد یا افرادی برخاسته و با خواندن چند بیت شعر جمعیت را به فرستادن صلوات ترغیب می‌کنند. | ||
===مجرایی=== | ===مجرایی=== | ||
در قدیم از شب هفتم به بعد، دسته‌های سینه‌زن از تکیه‌ای به تکیة دیگر رفته و در آن‌جا برنامة سینه‌زنی و عزاداری اجرا می‌کردند که در کابل به آن «مجرایی» می‌گویند. | در قدیم از شب هفتم به بعد، دسته‌های سینه‌زن از تکیه‌ای به تکیة دیگر رفته و در آن‌جا برنامة سینه‌زنی و عزاداری اجرا می‌کردند که در کابل به آن «مجرایی» می‌گویند.<ref>انوری، «معرفی مراسم تکایای شهر کابل»، 1390ش، ص147؛ جوادی، «مراسم عاشورا در کابل»، 1393ش، ص116.</ref> | ||
===برنامه‌ها=== | ===برنامه‌ها=== | ||
در هر تکیه‌خانه آغاز برنامه‌ها با سرذاکر است. وی ابتدا چند نوحه را با آهنگ خاصی می‌خواند و نوحه‌خوان‌ها بندهایی از آن را تکرار می‌کنند تا مجلس آماده شود. بعد نوبت به نوحه‌خوانی می‌رسد. اول افراد تازه‌کار «بچه‌خوانی» می‌کنند و به‌ترتیب افراد باتجربه نوحه و برخی روضه خوانده و گاهی موعظه می‌کنند. بهترین نوحه‌خوان، خاتم این بخش از برنامه است. پس از نوحه‌خوانی، نوبت به سخنرانی می‌رسد. در این مرحله چند نفر با توجه به اهمیت خود منبر می‌روند که به آنها «پیشاهنگ» می‌گویند. در پایان، «خاتم» مجلس که اغلب از خطبای سرشناس است منبر رفته و دعا می‌کند. سپس سرفراش ادارة مجلس را برعهده گرفته، با فرستادن صلواتی صف‌بندی سینه‌زنان و زنجیرزنان را مشخص و مرتب می‌کند و به بارخوان‌ها اجازة خواندن می‌دهد. سرفراش در این مرحله در کنار علَم مستقر شده و بر جریان سینه‌زنی نظارت می‌کند. شروع مجلس سینه‌زنی و زنجیرزنی، با بار لَم (کند)، و ختم مجلس با بار تیز (تند) است. در آخر برنامه نیز بار تند خوانده می‌شود. هرگاه به تشخیص سرفراش، سینه‌زنی به حد اشباع برسد او ناگهان یک «یاحسین» بلند می‌گوید و مجلس را ختم می‌کند. | در هر تکیه‌خانه آغاز برنامه‌ها با سرذاکر است. وی ابتدا چند نوحه را با آهنگ خاصی می‌خواند و نوحه‌خوان‌ها بندهایی از آن را تکرار می‌کنند تا مجلس آماده شود. بعد نوبت به نوحه‌خوانی می‌رسد. اول افراد تازه‌کار «بچه‌خوانی» می‌کنند و به‌ترتیب افراد باتجربه نوحه و برخی روضه خوانده و گاهی موعظه می‌کنند. بهترین نوحه‌خوان، خاتم این بخش از برنامه است. پس از نوحه‌خوانی، نوبت به سخنرانی می‌رسد. در این مرحله چند نفر با توجه به اهمیت خود منبر می‌روند که به آنها «پیشاهنگ» می‌گویند. در پایان، «خاتم» مجلس که اغلب از خطبای سرشناس است منبر رفته و دعا می‌کند. سپس سرفراش ادارة مجلس را برعهده گرفته، با فرستادن صلواتی صف‌بندی سینه‌زنان و زنجیرزنان را مشخص و مرتب می‌کند و به بارخوان‌ها اجازة خواندن می‌دهد. سرفراش در این مرحله در کنار علَم مستقر شده و بر جریان سینه‌زنی نظارت می‌کند. شروع مجلس سینه‌زنی و زنجیرزنی، با بار لَم (کند)، و ختم مجلس با بار تیز (تند) است. در آخر برنامه نیز بار تند خوانده می‌شود. هرگاه به تشخیص سرفراش، سینه‌زنی به حد اشباع برسد او ناگهان یک «یاحسین» بلند می‌گوید و مجلس را ختم می‌کند.<ref>جوادی، «مراسم عاشورا در کابل»، 1393ش، ص114.</ref> | ||
===عَلَم‌کَشی=== | ===عَلَم‌کَشی=== | ||
علم‌کشی در شب هفتم برگزار می‌شود. علم را در بیرون از تکیه‌خانه آماده کرده و به آن گُل و گلاب می‌زنند. سپس طی مراسمی، علم را به نزدیکی تکیه می‌آورند. علم را با ذکر «این علم از کیست که بی‌صاحب است / این علم از عباس ماه بنی‌هاشم است» وارد مجلس کرده و آن را در جای مخصوص خود در وسط تکیه‌خانه، قرار می‌دهند. | علم‌کشی در شب هفتم برگزار می‌شود. علم را در بیرون از تکیه‌خانه آماده کرده و به آن گُل و گلاب می‌زنند. سپس طی مراسمی، علم را به نزدیکی تکیه می‌آورند. علم را با ذکر «این علم از کیست که بی‌صاحب است / این علم از عباس ماه بنی‌هاشم است» وارد مجلس کرده و آن را در جای مخصوص خود در وسط تکیه‌خانه، قرار می‌دهند.<ref> انوری، «معرفی مراسم تکایای شهر کابل»، 1390ش، ص151.</ref> | ||
===گهواره=== | ===گهواره=== | ||
بیشتر تکیه‌خانه‌ها، گهواره‌ای به یاد کودک شیرخوارة امام حسین تهیه کرده و روی آن را با پارچه‌های سبز و سفید سوراخ شده (به نشانة اصابت تیر) می‌پوشانند. روز یا شب نهم آن را با خواندن اشعاری به میان جمعیت می‌آورند و هم‌زمان، سخنران روضۀ علی‌اصغر را می‌خواند. | بیشتر تکیه‌خانه‌ها، گهواره‌ای به یاد کودک شیرخوارة امام حسین تهیه کرده و روی آن را با پارچه‌های سبز و سفید سوراخ شده (به نشانة اصابت تیر) می‌پوشانند. روز یا شب نهم آن را با خواندن اشعاری به میان جمعیت می‌آورند و هم‌زمان، سخنران روضۀ علی‌اصغر را می‌خواند.<ref>جوادی، «مراسم عاشورا در کابل»، 1393ش، ص116.</ref> | ||
===منقبت‌خوانی=== | ===منقبت‌خوانی=== | ||
در بیشتر اوقات در تکیه‌خانه‌ها در آغاز مراسم یا قبل از سخنران اصلی منقبت‌خوانی صورت می‌گیرد. | در بیشتر اوقات در تکیه‌خانه‌ها در آغاز مراسم یا قبل از سخنران اصلی منقبت‌خوانی صورت می‌گیرد.<ref> انوری، «معرفی مراسم تکایای شهر کابل»، 1390ش، ص149.</ref> | ||
===پذیرایی=== | ===پذیرایی=== | ||
در پایان مراسم، پذیرایى از عزاداران در تکیه‌خانه صورت می‌گیرد. تکیه‌خانه‌ها که توان مالی بهتری دارند، از روزهای نخست، عزاداران را اطعام می‌کنند. برخی تکایا از روز هفتم، و تکایایی هم که توان مالی کمتری دارند، روزهای نهم یا فقط روز عاشورا برنامة اطعام دارند. در تکیه‌خانه‌ها اغلب ابتدا مردان پذیرایی می‌شوند و بعد زنان و کودکان. در گذشته، برخی تکایا به دلیل محدودیت، فقط از مردان پذیرایی می‌کردند. | در پایان مراسم، پذیرایى از عزاداران در تکیه‌خانه صورت می‌گیرد. تکیه‌خانه‌ها که توان مالی بهتری دارند، از روزهای نخست، عزاداران را اطعام می‌کنند. برخی تکایا از روز هفتم، و تکایایی هم که توان مالی کمتری دارند، روزهای نهم یا فقط روز عاشورا برنامة اطعام دارند. در تکیه‌خانه‌ها اغلب ابتدا مردان پذیرایی می‌شوند و بعد زنان و کودکان. در گذشته، برخی تکایا به دلیل محدودیت، فقط از مردان پذیرایی می‌کردند.<ref>جوادی، «مراسم عاشورا در کابل»، 1393ش، ص115.</ref> | ||
==جمع کردن تکیه== | ==جمع کردن تکیه== | ||
جمع کردن تکیه، عملی نمادین است که اغلب در پایان مراسم در شب سیزدهم انجام می‌گیرد. فراشان و عزاداران علَم را از جایگاه خود به محل دیگری (علم‌خانه) انتقال داده و به‌جای آن، علَم کوچک‌تری در کنار منبر قرار می‌دهند. در روز سیزدهم، فراشان تکیه‌خانه اقدام به جمع‌آوری سیاه‌پارچه‌ها و پارچه‌نوشته‌ها از تکیه می‌کنند. این کار همراه با مراسم روضه‌خوانی است و در پایان، تمام فراشان توسط صاحب تکیه اطعام می‌شوند. | جمع کردن تکیه، عملی نمادین است که اغلب در پایان مراسم در شب سیزدهم انجام می‌گیرد. فراشان و عزاداران علَم را از جایگاه خود به محل دیگری (علم‌خانه) انتقال داده و به‌جای آن، علَم کوچک‌تری در کنار منبر قرار می‌دهند. در روز سیزدهم، فراشان تکیه‌خانه اقدام به جمع‌آوری سیاه‌پارچه‌ها و پارچه‌نوشته‌ها از تکیه می‌کنند. این کار همراه با مراسم روضه‌خوانی است و در پایان، تمام فراشان توسط صاحب تکیه اطعام می‌شوند. | ||