زن الگو در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

قرآن در چندین آیه، نمونه‌هایی از زنان با ویژگی‌های مطلوب را معرفی کرده است. ایمان و عمل صالح، عفت و پاکدامنی، عبودیت و پوشیدگی از جمله شاخص‌های زن الگو در قرآن است. بهره‌گیری از این الگوها به تحکیم بنیان خانواده و پیشرفت اجتماعی یاری می‌رساند.  

واژۀ «الگو» در زبان فارسی به‌معنای پیشوا و مقتدا است<ref>عمید، فرهنگ فارسی عمید، 1390ش، ج3، ص196.</ref> و در زبان عربی معادل این واژه «اُسوه» به‌کار می‌رود.<ref>. قزوینی، معجم مقاییس اللغة، 1404ق، ج1، ص105. ابن‌منظور، لسان العرب، 1414ق، ج1، ص147.</ref> الگو در اصطلاح به مجموعه‌ای از کیفیت‌های رفتاری و اصول فرهنگی اشاره دارد که برای پیروی و تقلید شایسته هستند.<ref>. گولد و دیگران، فرهنگ علوم اجتماعی، 1376ش، ص91.</ref> انسانی که به‌عنوان الگو معرفی می‌شود، به‌دلیل دارا بودن ویژگی‌های برجسته می‌تواند الهام‌بخش دیگران باشد.<ref>. بیرو، فرهنگ علوم اجتماعی، 1380ش، ص260.</ref> در آموزه‌های قرآن، زنانی به‌عنوان الگو برای دیگران معرفی شده‌اند که از ویژگی‌های برجسته‌ای برخوردارند و به‌عنوان نمادهایی از فضائل اخلاقی و دینی در تاریخ شناخته می‌شوند.<ref>. سورة نساء، آیة 43. سورة تحریم، آیۀ 11-12. سورة نور، آیة 31. سورة حج، آیة 41. سورة آل­عمران، آیة 104.</ref> قرآن با نکوهش باورها<ref>. سورة نحل، آیة 58.</ref> و دیدگاه‌های جاهلی دربارۀ زن، <ref>. سورة نساء، آیة 32.</ref> بر همسانی شخصیت وجودی زن و مرد تاکید کرده<ref>. سورة حجرات، آیة 13.</ref> و ضمن ارج‌نهادن به مقام زن، برخی زنان را به‌عنوان الگوی عملی برای همگان معرفی می‌کند.<ref>. سورة تحریم، آیة 12.</ref>

حیا و پاکدامنی از ویژگی‌های برجسته‌ در زنان مؤمن است.<ref>. الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1363ش، ج25، ص156.</ref> مریم، یک نمونه از زنان برگزیده قرآن است که دامان خود را از هر نوع آلودگی و گناه حفظ کرد<ref>. سورة تحریم، آیة 12.</ref> و عزت دنیا و آخرت را به‌دست آورد.<ref>. الطبرسی، جوامع الجامع، 1421ق، ج3، ص596.</ref> مفسران قرآن بر این باورند که مدح و ستایش مریم در قرآن به‌خاطر عفت و پاکدامنی او است.<ref>. قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج5، ص492.</ref> پاکدامنی مریم او را به مقام والایی رساند که خداوند نام او را در کنار انبیا قرار ‌داد.<ref>. طباطبایی، تفسیر المیزان، 1374ش، ج14، ص447.</ref> پاکدامنی و حیای زن موجب پیشگیری از فساد در خانواده و جامعه می‌شود.<ref>. خوانساری، شرح غررالحکم و دررالکلم، 1366ش، ج3، ص323.</ref>

عبادت از دیدگاه قرآن، به‌عنوان یکی از اهداف اصلی خلقت انسان معرفی شده است<ref>. سورة ذاریات، آیة 56.</ref> و راه رسیدن به کمال معنوی و پرورش فضائل اخلاقی شناخته می‌شود. در این ویژگی نیز مریم از زنانی است که در قرآن به‌عنوان الگو معرفی شده است.<ref>. قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج1، ص511.</ref> ملائکه در محراب عبادت مریم با او سخن می‌گفتند و زکریای نبی از کمال معنوی مریم در شگفت بود.<ref>. مطهری، مجموعه آثار، 1378ش، ج‏19، ص133.</ref> عبادت، نقش مهمی در پرهیزگاری دارد<ref>. سورة بقره، آیة 21.</ref> و با ایجاد آرامش روانی، موجب افزایش خویشتن‌داری، افزایش سلامت محیط اجتماعی و کاهش فساد و تباهی در جامعه می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/515189/%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB . عرفانی، «تاثیر عبات در پایبندی به قوانین اجتماعی از منظر قرآن و احادیث»،  1401ش، ص42.]</ref>

ایمان به خداوند، عامل اصلی در پرورش فضائل اخلاقی و تاب‌آوری در برابر سختی‌های زندگی است. ایمان می‌تواند انسان را به‌مقامی بالاتر از تصورات معمول برساند.<ref>. ثقفی تهرانی، تفسیر روان جاوید، 1398ق، ج5، ص236.</ref> قرآن با معرفی زنان باایمان و اشاره به مقامات معنوی و اخلاقی آنها، بر اثرگذاری و نقش اجتماعی این زنان تاکید کرده است. همسر فرعون، یکی از زنان باایمان و نقش‌آفرین اجتماعی است که قرآن به نیکی از او یاد کرده است.<ref>. سورة تحریم، آیة 11.</ref> فداکاری و ایستادگی همسر فرعون در برابر ظلم و ستم، او را به الگویی برای تمام مؤمنان تبدیل کرده است<ref>. الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1363ش، ج10، ص139.</ref> و این در حالی است که او پیامبر نبود و حتی سابقة توحیدی نیز نداشت، <ref>. قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج10، ص140.</ref> اما از تقیه خودداری کرد و با اظهار ایمان موجب دلگرمی مؤمنان شد.<ref>. شیرازی، مثال‌های زیبای قرآن، 1382ش، ج‏٢، ص٣٠١.</ref>

مقاومت در برابر فساد، ویژگی مهمی برای مواجهه با شرایط دشوار و نابرابری‌های اجتماعی و عامل اصلی در حفظ ارزش‌های اخلاقی است. قرآن کریم از همسر فرعون، به‌عنوان انسان نمونه‌ای یاد می‌کند که از فساد حاکم بر جامعه، تاثیر نپذیرفت و در برابر آن ایستاد.<ref>. قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج10، ص140.</ref> سلامت یا فساد یک جامعه از منظر‌اندیشمندان مسلمان، ارتباط تنگاتنگی با روحیه زنان در آن جامعه دارد؛ تربیت نسل متعهد به ارزش‌های والای انسانی و دینی یا نسلی که از این ارزش‌ها فاصله دارد، عمدتاً به مسئولیت زنان بازمی‌گردد. زنان مؤمن و مقاوم مانند همسر فرعون، با ایستادگی در برابر فساد و تباهی، می‌توانند جامعه‌ای را به سمت رشد و تعالی معنوی هدایت کنند.<ref>. خمینی، آیین انقلاب اسلامی، 1389ش، ج2، ص395.</ref>

ایثار و فداکاری، یکی از اصول اساسی در تربیت دینی و اجتماعی است و نقش اساسی در حفظ و پیشبرد دین و اخلاق در جامعه ایفا می‌کند.<ref>. الطوسی، الغیبة، 1411ق، ج1، ص286.</ref> خدیجه و فاطمه، نمونه‌های بارزی از زنان ایثارگر در تاریخ اسلام به‌شمار می‌روند.<ref>. الحائری المازندرانی، شجرة طوبی، 1385ش، ج2، ص232. یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بی‌تا، ج2، ص23.</ref> خدیجه تمام ثروت خود را در اختیار پیامبر گذاشت<ref>. مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج16، ص71.</ref> تا بتواند برای پیشبرد رسالت الهی خود از آن بهره ببرد.<ref>. حسینی شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی‌عشری، 1363ش، ج14، ص256.</ref> پیامبر اسلام تصریح کرده ‌است که ثروت خدیجه باعث تثبیت دین اسلام شد.<ref>. الحائری المازندرانی، شجرة طوبی، 1385ش، ج2، ص233.</ref> حضرت فاطمه نیز به‌عنوان نماد ایثار در قرآن و روایات معرفی شده است.<ref>. الحسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، بی‌تا، ج2، ص403.</ref> از نمونه‌های ایثار فاطمه، بخشیدن افطار خود به مسکین، یتیم و اسیر به‌مدت سه شب متوالی بود.<ref>. سورة انسان، آیة 8.</ref> این عمل فداکارانة فاطمه، آن‌چنان اهمیتی داشت که آیات سورۀ انسان در گرامی‌داشت آن نازل شد.<ref>. الطوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بی‌تا، ج10، ص210.</ref>

#رونق گرفتن چشم‌چرانی و هوس‌بازی؛

امروزه بسیاری از مباحث و مسائل اجتماعی به حضور زنان در جامعه مرتبط است. قرآن در این زمینه آدابی را ارائه می‌دهد که حضور زنان در جامعه با رعایت شئونات اسلامی همراه شود؛ به‌عنوان مثال، به دختران شعیب اشاره می‌کند که در فعالیت‌های روزمره، با حفظ حیا و عدم اختلاط با نامحرم، به وظایف خود عمل می‌کنند.<ref>. سورة قصص، آیة 23.</ref> مفسران قرآن با توجه به این آیه، نکات مهمی را برای رعایت تقوا و حیا بیان کرده‌اند، از جمله: گفت‌وگو با نامحرم تنها در حد ضرورت، رعایت حیا در گفتار و رفتار، عدم اختلاط با نامحرم و پرهیز از کنجکاوی در امور شخصی.<ref>. طباطبایی، تفسیر المیزان، 1374ش، ج16، ص23.</ref> براین اساس، زن الگو از منظر قرآن می‌تواند به فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در جامعه بپردازد، در حالی که پایبند به رعایت و حفظ اصول و ارزش‌های اسلامی است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/246348/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B4%D8%BA%D9%84%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 . شاهدی و فرجودی، «جایگاه شغلی زن در خانواده و اجتماع از دیدگاه قرآن»،  1389ش، ص96.]</ref>

از منظر آموزه‌های اسلام همسر خوب و صالح، یکی از باارزش‌ترین نعمت‌های الهی است که به پیشرفت در امور مختلف، آرامش دل‌ها، پرورش صحیح فرزندان و پاکی نسل کمک می‌کند. از دیدگاه قرآن، زنانی شایسته‌اند که مطیع شوهران خود بوده و در غیاب آنها حافظ حقوق‌شان هستند.<ref>. سورة نساء، آیة 34.</ref> اطاعت و تواضع نسبت به شوهر از نشانه‌های شایستگی زن به شمار می‌آید<ref>. قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج2، ص63.</ref> و رفتار مناسب و محبت‌آمیز نیز بخشی از این اطاعت است. حضرت فاطمه در زندگی مشترک با امام علی، به او احترام می‌گذاشت و هرگز علی را به خشم نیاورد و غم‌ها و نگرانی‌ها را از قلب او می‌زدود.<ref>. الاربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، 1381ق، ج1، ص363.</ref>

آموزه‌های اسلامی به نقش زن به‌عنوان عامل کلیدی در تحکیم نهاد خانواده توجه ویژه‌ای داشته و مجموعه‌ای از ویژگی‌ها را برای او برشمرده است، از جمله: خوش‌زبانی، مهرورزی، خوش‌اخلاقی، رفتار نیکو، دینداری و انجام مؤثر وظایف مادری که به تحکیم و پایداری نهاد خانواده کمک می‌کند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/498549/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%DA%A9%DB%8C%D9%85-%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB حسینی و ولایتی فاضل، «نقش زن در تحکیم نهاد خانواده از منظر قرآن و حدیث»،  1401ش، ص25.]</ref> زن در خانواده قادر است فرزندان را براساس اصول اخلاقی، ایمانی و اعمال صالح پرورش دهد<ref>. سورة نور، آیة 58.</ref> که به استحکام خانواده می‌انجامد. برخورداری زن از فضایل اخلاقی و رفتاری مانند صداقت، احترام، گذشت، نرم‌خویی و انصاف، او را از بسیاری از خشونت‌ها، اختلافات و تنش‌های ویرانگر محفوظ می‌سازد. همچنین، ابراز محبت زن به شوهرش می‌تواند وفاداری، انگیزه و رضایت همسرش را از زندگی افزایش دهد.<ref>. مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج78، ص237</ref>