مدرسه‌های اهل ‌سنت در افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

الف) مدرسۀ دینی دولتی؛ به‌شکل سازمان دولتی اداره می‌شود و تحت عنوان مدارس ثانویه، دارالحفاظ (از کلاس اول تا دوازدهم) و دارالعلوم (از کلاس اول تا 14)، فعالیت دارند. مدرسۀ شاهی کابل، دارالعلوم عربیۀ کابل و مدرسۀ علوم شرعیه در کابل از معروف‌ترین مدارس دولتی است که بسیاری از رهبران جهادی در آن تحصیل‌ کرده‌اند.<ref>علی‌آّبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص163-164.</ref>   

ب) مدارس نیمه‌دولتی؛ با مجوز دولتی زیر عنوان مدارس و دارالحفاظ فعالیت دارند.<ref> [https://ensani.ir/file/download/article/20130617152426-9825-14.pdf اصغری، «تعلیم و تربیت در افغانستان»، 1390ش، ص186-187.]</ref>این مدارس تابع شرایط وزارت معارف (آموزش و پرورش) است و هفتاد درصد نصاب درسی آن را تطبیق می‌کند؛ اما از نظر انتخاب نیرو و جذب طلاب مستقل است.<ref>معتصم، «بررسی وضعیت مدارس دینی کنونی کشور اعم از دولتی و خصوصی»، 1397ش، ص13.</ref>

ج) مدارس خصوصی مستقل؛ این مدارس توسط مولوی‌ها با انگیزۀ شخصی تأسیس می‌شود که دولت هیچ‌گونه نظارت بر هزینه، نصاب درسی و جذب شاگردان آن ندارد. این مدارس در سرتاسر افغانستان پراکنده هستند. اعتبار این مدارس بستگی به شخصیت مولوی دارد و سند آن از سوی دولت رسمیت ندارد.<ref>روآ، افغانستان  اسلام و نوگرایی سیاسی، 1369ش، ص75-76.</ref>  طبق آمار در 1397ش، 13 هزار مدرسۀ غیر رسمی در افغانستان فعالیت داشته است.<ref>[https://revayataf.com/02/ «تأسیس مدارس جهادی در افغانستان و پیامدهای آن»، پایگاه خبری تحلیلی روایت.] </ref>  تأسیس این مدارس شرایط خاصی ندارد، یک طالب علم با گذراندن دورۀ آموزشی نزد مولوی محلی، با دریافت اجازنامه از استاد خود، اقدام به تأسیس مدرسه می‌کند.<ref>روآ، افغانستان  اسلام و نوگرایی سیاسی، 1369ش، ص75-76.</ref>  

==شرایط و برنامه‌ها==

مدارس دینی به‌طور معمول شبانه‌روزی هستند. هزینه‌های مدارس دولتی بر عهدۀ دولت است. مدارس خصوصی منبع مشخصی ندارد و به‌طور معمول از کمک‌های مردمی تأمین می‌شود.<ref>روآ، افغانستان  اسلام و نوگرایی سیاسی، 1369ش، ص75-76.</ref>  در مواردی، طالبان علم، روزانه، جهت جمع‌آوری هزینۀ مدرسه به‌ویژه غذای شبانه‌روزی، به خانه‌های مردم محل مراجعه می‌کنند و یا در کنار جاده‌های عمومی به جمع‌آوری کمک می‌پردازند.<ref>[https://aiss.af/persian/assets/aiss_publication/ea6075f080cfdcd0fe4f944dfd24ddbb.pdf محمدی و دیگران، «جریان افراط گرایی در مدارس دینی غیر رسمی افغانستان»، 1394ش، ص33.]</ref>  مدارس دولتی کلاس‌بندی شده و دارای برنامه منظم است؛ اما در مدارس خصوصی هیچ برنامۀ منظم برای جذب طالب علم و استاد، اشتغال به‌ تحصیل و فراغت وجود ندارد.<ref>معتصم، «بررسی وضعیت مدارس دینی کنونی کشور اعم از دولتی و خصوصی»، 1397ش، ص29-32.</ref>  روش و مواد درسی مدارس اهل‌سنت برگرفته از مدارس ماوراءالنهر و یا مدارس دیوبندی است.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20130617152426-9825-14.pdf اصغری، «تعلیم و تربیت در افغانستان»، 1390ش، ص185.]</ref>  در دورۀ طالبان، این مدارس تحت تأثیر نظام آموزشی دارالعلوم حقانیه پاکستان و ایدئولوژی رادیکال قرار داشتند.<ref>[https://kelkein.com/13503/%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D8%AA%D8%BA/ «گسترش مدارس دینی آیا طالبان به دنبال تغییر قطب مدارس دینی از پاکستان به افغانستان هستند؟»، وبسایت پنجرهای برای شناخت افغانستان.]</ref> در مدارس دولتی تا قبل از قدرت‌گیری مجدد طالبان، 40 درصد مضامین معمول مدرسه‌ای و 60 درصد مضامین عصری به‌شمول زبان‌های ملی و بین‌المللی و کامپیوتر تدریس می‌شد.<ref>اندیشمند، معارف عصری افغانستان 1282-1389ش، 1389ش، ص179-180.</ref> در گذشته در مدارس دینی خصوصی تدریس ادبیات کلاسیک و طب سنتی نیز رایج بود.<ref>روآ، افغانستان  اسلام و نوگرایی سیاسی، 1369ش، ص75-76.</ref>  در مدارس دینی اهل‌سنت، به دانش‌آموزان، طالب علم و با ارتقای سطح علمی آنها به ترتیب ملا، مولوی، مولانا، مفتی و مفتی اعظم گفته می‌شود.<ref>علی‌آّبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، ص158.</ref> از نظر کارشناسان دانش‌آموختگان مدارس دولتی متجددتر و به طبقۀ روشن‌فکر نزدیک‌ترند اما دانش‌آموختگان مدارس خصوصی رادیکال و از نظر نفوس نیز اکثریت را دارند.<ref>روآ، افغانستان  اسلام و نوگرایی سیاسی، 1369ش، ص75-76.</ref>