نقشبندیه در افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

نقشبندیه در افغانستان (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۴ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۱۸

۱٬۹۰۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۴ دسامبر ۲۰۲۴

←‏فعالیت‌های اجتماعی بزرگان نقشبندیه

دیداریویکی‌متن

احمدعلی واحدی زاده

۲۹۷

ویرایش

@@ خط ۱۰: / خط ۱۰: @@
 نقشبندیه همچون سایر طریقت‌های صوفیه دارای اصول و آموزه‌های خاص است. هوش در دم، نظر بر قدم، سفر در وطن، خلوت در انجمن، یادکرد، بازگشت، نگهداشت، وقوف قلبی، وقوف عددی و وقوف زمانی<ref>جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، 1336ش، ص140.</ref> و نیز متابعت از شریعت و سنت نبوی، ذکر خفی، دنباله‌روی از مکتب ابن‌عربی و مشارکت در مسائل سیاسی و اجتماعی، برخی از آموزه‌های مهم نقشبندیه به شمار می‌آیند.<ref>بخارایی، رسالۀ قدسیه،1354ش، ص54.</ref>
 ==فعالیت‌های اجتماعی بزرگان نقشبندیه==
-مشایخ نقشبندیه علاو‌ه‌بر ارشاد معنوی جامعه، به فعالیت‌های زندگی روزمره نیز اهتمام داشتند و مخالف عزلت‌نشینی بودند. مشایخ نقشبندیه اغلب در حرفه‌های مختلفی مشغول بودند تا علاوه‌بر تأمین معاش خود، به بهبود معیشت پیروان و تشویق آن‌ها به تلاش برای زندگی بهتر کمک کنند.  برخی از این مشایخ نقشبندیه دارایی‌های هنگفتی داشتند که حاصل زراعت، تجارت و جایگاه اجتماعی‌شان بود  و این ثروت را برای کمک به نیازمندان و تقویت طریقت هزینه می‌کردند.  بر خلاف مشایخ نخستین نقشبندیه که به‌دور از ماجراهای سیاسی، برای امرار معاش زندگی ساده‌ای داشتند، شخصیت‌های بعدی نقشبندیه با تغییر رویکرد به دربار امرا و سلاطین گام نهادند. از جمله خواجه ناصرالدین عبیدالله احرار که از مقربان دربار تیموری بود.  بزرگان این طریقت با تودۀ مردم حشر و نشر داشتند و به نیازمندان کمک می‌کردند.  براساس گزارش‌ها، صوفیان نقشبندی از آبروی خود برای رفع مشکلات تودۀ مردم مایه می‌گذاشتند. خواجه‌محمد پارسا  و عبدالرحمن جامی از شخصیت‌های مهم این فرقه بارها برای رفع مشکلات و نیازمندی‌های مردم از موقعیت خود نزد امرا بهره گرفتند.  خواجه عبیدالله احرار بر این باور بود که اگر کسی بتواند با عمل و مداخلۀ خود مسلمانان را از ظلم ستمکاران حفظ کند بر او روا نیست که از این کار مهم پرهیز کند.  او همچنین با جلوگیری از درگیری میان امرای متخاصم، چندین‌بار مردم هرات و دیگر مراکز و شهرها را از خطر جنگ و تلفات انسانی نجات داد.  در همین چارچوب، تقاضای بزرگان نقشبندیه برای الغای مالیات از مردم، اغلب مورد پذیرش امرا و سلاطین قرار می‌گرفت.  اصلاح‌گری و مبارزه با بدعت‌ از دیگر ویژگی‌های عالمان نقشبندیه بوده است. در طریقت نقشبندیه بدعت جایگاهی ندارد  و حفظ شریعت از اوجب واجبات به شمار می‌آید.  با حمله مغول و تضعیف رهبری دینی فقها، در قرون هشتم و نهم هجری اهل‌سنت خراسان به امامان شیعه توجه بیشتری نشان دادند و میان چهار خلیفه و دوازده امام شیعه جمع کردند. در این دوره، صوفیان اهل‌سنت در آثار خود به شرح فضایل امامان شعیه پرداختند.  صوفیان طریقت نقشبندیه نیز در شرح‌‌ فضایل امامان شیعه نقش پررنگ داشتند. از جمله عبدالرحمان جامی و مولانا خالد نقشبندی اشعاری در مدح امام رضا و دیگر امامان سروده‌اند که در ادب فارسی جایگاهی ویژه‌ دارند.
+مشایخ نقشبندیه علاو‌ه‌بر ارشاد معنوی جامعه، به فعالیت‌های زندگی روزمره نیز اهتمام داشتند و مخالف عزلت‌نشینی بودند. مشایخ نقشبندیه اغلب در حرفه‌های مختلفی مشغول بودند تا علاوه‌بر تأمین معاش خود، به بهبود معیشت پیروان و تشویق آن‌ها به تلاش برای زندگی بهتر کمک کنند.<ref>قاضی، جواجه بهاء الدین نقشبند و طریقت نقشبندیه در دورۀ تیموری، 1388ش، ص67-68.</ref>  برخی از این مشایخ نقشبندیه دارایی‌های هنگفتی داشتند که حاصل زراعت، تجارت و جایگاه اجتماعی‌شان بود<ref>الاهیاری و دیگران، 1388ش، ص33.</ref>  و این ثروت را برای کمک به نیازمندان و تقویت طریقت هزینه می‌کردند.<ref>جامی، مثنوی هفت اورنگ، ج2، 1378ش، ص31.</ref>  بر خلاف مشایخ نخستین نقشبندیه که به‌دور از ماجراهای سیاسی، برای امرار معاش زندگی ساده‌ای داشتند، شخصیت‌های بعدی نقشبندیه با تغییر رویکرد به دربار امرا و سلاطین گام نهادند. از جمله خواجه ناصرالدین عبیدالله احرار که از مقربان دربار تیموری بود.<ref> «آشنایی با بزرگان طریقت نقشبندیه»، وبلاگ خادمان طریقۀ مبارک نقشبندیه کمالی.</ref>  بزرگان این طریقت با تودۀ مردم حشر و نشر داشتند و به نیازمندان کمک می‌کردند.<ref>کاظمی و دیگران، «نقش علمای نقشبندیه در امور اجتماعی قرن نهم هجری با تأکید بر مشی دنیاگرایی در عین دنیاگریزی»، </ref>  براساس گزارش‌ها، صوفیان نقشبندی از آبروی خود برای رفع مشکلات تودۀ مردم مایه می‌گذاشتند. خواجه‌محمد پارسا<ref></reابن‌الکربلایی، رضات الجنان و جنات الجنان ج1، 1344ش، ص100.f>  و عبدالرحمن جامی از شخصیت‌های مهم این فرقه بارها برای رفع مشکلات و نیازمندی‌های مردم از موقعیت خود نزد امرا بهره گرفتند.<ref>فراهانی منفرد، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، 1381ش، ص313.</ref>  خواجه عبیدالله احرار بر این باور بود که اگر کسی بتواند با عمل و مداخلۀ خود مسلمانان را از ظلم ستمکاران حفظ کند بر او روا نیست که از این کار مهم پرهیز کند.<ref>احرار، رسائل خواجه احرار، 1394ش، ص12.</ref>  او همچنین با جلوگیری از درگیری میان امرای متخاصم، چندین‌بار مردم هرات و دیگر مراکز و شهرها را از خطر جنگ و تلفات انسانی نجات داد.<ref>فراهانی منفرد، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، 1381ش، ص271-269.</ref>  در همین چارچوب، تقاضای بزرگان نقشبندیه برای الغای مالیات از مردم، اغلب مورد پذیرش امرا و سلاطین قرار می‌گرفت.<ref>احرار، رسائل خواجه احرار، 1394، ص13.</ref>  اصلاح‌گری و مبارزه با بدعت‌ از دیگر ویژگی‌های عالمان نقشبندیه بوده است. در طریقت نقشبندیه بدعت جایگاهی ندارد<ref>مجددی، «دیدگاه نقشبندی مولاناحسین واعظ کاشفی»، پاژ، تابستان 98، ص204.</ref>  و حفظ شریعت از اوجب واجبات به شمار می‌آید.<ref>حضرتی، «نقش سیاسی- اجتماعی نقشبندیان در قرن نهم هجری در ماوراء النهر»، 1375ش، ص150. </ref>  با حمله مغول و تضعیف رهبری دینی فقها، در قرون هشتم و نهم هجری اهل‌سنت خراسان به امامان شیعه توجه بیشتری نشان دادند و میان چهار خلیفه و دوازده امام شیعه جمع کردند. در این دوره، صوفیان اهل‌سنت در آثار خود به شرح فضایل امامان شعیه پرداختند.<ref> امینی و دیگران، «تسنن دوازده‌ امامی خراسان (در سده‌های هشتم و نهم هجری)؛ زمینه‌ها و علل»، فصلنامۀ شیعه‌شناسی 1396ش، ص65-94.</ref>  صوفیان طریقت نقشبندیه نیز در شرح‌‌ فضایل امامان شیعه نقش پررنگ داشتند. از جمله عبدالرحمان جامی و مولانا خالد نقشبندی اشعاری در مدح امام رضا و دیگر امامان سروده‌اند که در ادب فارسی جایگاهی ویژه‌ دارند.<ref>مالمیر و خیرخواه، «جایگاه امام رضا در باور عرفای مکتب نقشبندیه»، وب‌سایت پژوهش‌های تاریخی.</ref>
 ==جایگاه طریقت نقشبندیه در تحولات سیاسی افغانستان==
 در دو قرن اخیر بزرگان صوفیه همواره کوشیده‌اند که با استفاده از موقعیت خود از مزایای قدرت در افغانستان برخوردار شوند.