چشتیه در افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها
←آموزه‌ها
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==آموزه‌ها== | ==آموزه‌ها== | ||
1. معرفت شناسی: از منظر صوفیان چشتیه کشف و شهود، پایه و اساس هر نوع معرفت است. به گفتۀ بعضی از آنان سلوک صد مرتبه دارد که مرتبۀ هفدهم آن، کشف و کرامت است و صوفی نباید آن‌ها را فاش کند. | 1. معرفت شناسی: از منظر صوفیان چشتیه کشف و شهود، پایه و اساس هر نوع معرفت است. به گفتۀ بعضی از آنان سلوک صد مرتبه دارد که مرتبۀ هفدهم آن، کشف و کرامت است و صوفی نباید آن‌ها را فاش کند.<ref>علاء سجزی، فوائد الفواد، 1390ش، ص68. </ref> | ||
2. خداشناسی: برخی از مشایخ چشتیه قائل به «وحدت وجود» هستند و برخی دیگر قائل به «وحدت شهود». پاره‌ای هم مثل بنده‌نواز و گیسودراز وحدت شهود را بر وحدت وجود ترجیح می‌دهند. | 2. خداشناسی: برخی از مشایخ چشتیه قائل به «وحدت وجود» هستند و برخی دیگر قائل به «وحدت شهود». پاره‌ای هم مثل بنده‌نواز و گیسودراز وحدت شهود را بر وحدت وجود ترجیح می‌دهند.<ref>چشتی، رسالة معرفة السلوک، 1898م، ص16.</ref> | ||
3. ولایت نوعیه و قطبیت: دراویش فرقۀ چشتیه از باورمندان به نظریۀ « ولایت نوعیه» و «قطبیت» هستند. چشتی‌ها در مقایسه با دیگر سلسله‌ها، برای قبول مرید راه‌های سهل‌الوصولی را برگزیده‌اند و مرید به صورت غیابی نیز مورد پذیرش قرار می‌گیرد. | 3. ولایت نوعیه و قطبیت: دراویش فرقۀ چشتیه از باورمندان به نظریۀ « ولایت نوعیه» و «قطبیت» هستند. چشتی‌ها در مقایسه با دیگر سلسله‌ها، برای قبول مرید راه‌های سهل‌الوصولی را برگزیده‌اند و مرید به صورت غیابی نیز مورد پذیرش قرار می‌گیرد.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365، ص197.</ref> | ||
4. ریاضت و زهد: سیروسلوک صوفیان چشتیه بر ریاضت‌های شاقه و چله‌نشینی‌های متعدد استوار است. به همین جهت، این فرقه نسبت به دیگر سلسله‌ها پیروان کمتری دارد. | 4. ریاضت و زهد: سیروسلوک صوفیان چشتیه بر ریاضت‌های شاقه و چله‌نشینی‌های متعدد استوار است. به همین جهت، این فرقه نسبت به دیگر سلسله‌ها پیروان کمتری دارد.<ref>چشتی مودودی، سیداحمدشاه، تاریخ چشت و مشایخ چشتیه، ص111.</ref> | ||
5. دنیاگریزی: در مورد مذمت دنیا مشایخ چشتیه متأثر از مرتاضان هند هستند. همجواری آنان با مرتاضان موجب شده است که مشایخ این طریقت مسئولیت‌های خانوادگی را نوعی اشتغال به امور دنیوی تلقی کنند که باعث غفلت انسان از یاد خدا می‌شود. براین اساس، «نظام‌الدین اولیاء» با ترجیج تجرد، آن را نشانه‌ای از ارادۀ استوار سالک در سلوک الی‌الله خوانده است. | 5. دنیاگریزی: در مورد مذمت دنیا مشایخ چشتیه متأثر از مرتاضان هند هستند. همجواری آنان با مرتاضان موجب شده است که مشایخ این طریقت مسئولیت‌های خانوادگی را نوعی اشتغال به امور دنیوی تلقی کنند که باعث غفلت انسان از یاد خدا می‌شود. براین اساس، «نظام‌الدین اولیاء» با ترجیج تجرد، آن را نشانه‌ای از ارادۀ استوار سالک در سلوک الی‌الله خوانده است.<ref>علاء سجزی، حسن، فواد الفواد، ص171.</ref> | ||
6. توبه: بزرگان چشتیه توبه را به «توبۀ عوام» و «توبۀ خواص» تقسیم کرده‌اند: «توبۀ عوام» برای پرهیز از گناه است و «توبۀ خواص»، برای دوری از غیر خدا. | 6. توبه: بزرگان چشتیه توبه را به «توبۀ عوام» و «توبۀ خواص» تقسیم کرده‌اند: «توبۀ عوام» برای پرهیز از گناه است و «توبۀ خواص»، برای دوری از غیر خدا.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص196.</ref> | ||
7. سماع: اغلب مشایخ چشتیه، اعم از متقدمین و متاخرین، سماع را در نزدیکی به خدا، لازم شمرده‌اند. به باور آنان سماع «غذای روحانی» سالکان است. از دورۀ خواجه معین‌الدین چشتی که سلسلۀ چشتیه در هند رایج شد، مراسم‌های سماع نیز رونق پیدا کرد. مراسم سماع چشتیه به دو صورت «خصوصی» و «عمومی» برگزار می‌شود. در مراسم‌های عمومی، در پایان مجلس ولیمه‌ای به حاضران داده می‌شود. | 7. سماع: اغلب مشایخ چشتیه، اعم از متقدمین و متاخرین، سماع را در نزدیکی به خدا، لازم شمرده‌اند. به باور آنان سماع «غذای روحانی» سالکان است.<ref>علاء سجزی، فواید الفواد، ص183 و ص177.</ref> از دورۀ خواجه معین‌الدین چشتی که سلسلۀ چشتیه در هند رایج شد، مراسم‌های سماع نیز رونق پیدا کرد. مراسم سماع چشتیه به دو صورت «خصوصی» و «عمومی» برگزار می‌شود. در مراسم‌های عمومی، در پایان مجلس ولیمه‌ای به حاضران داده می‌شود.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص200.</ref> | ||
8. ذکر و فکر: از نظر مشایخ چشتیه «ذکر» و «فکر» اشرف عبادات و جزو ارکان اصلی و عملی طریقت چشتیه است. در این فرقه، مرید می‌باید پس از هر نماز، ذکری را بخواند که شیخ به او تلقین کرده است. ذکر به صورت «جلی» و «خفی» خوانده می‌شود. | 8. ذکر و فکر: از نظر مشایخ چشتیه «ذکر» و «فکر» اشرف عبادات و جزو ارکان اصلی و عملی طریقت چشتیه است. در این فرقه، مرید می‌باید پس از هر نماز، ذکری را بخواند که شیخ به او تلقین کرده است. ذکر به صورت «جلی» و «خفی» خوانده می‌شود.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص832.</ref> | ||
9. مراقبه: از دیگر تعلیمات و رسوم مهم سلسلۀ چشتیه، «مراقبه» است. مراقبه که بعد از «مجاهده» قرار دارد مقدمه است برای حصول مشاهده و مکاشفه. سیدمحمد گیسودراز در «رسالۀ مراقبه» از 36 نوع مراقبه نام برده است. | 9. مراقبه: از دیگر تعلیمات و رسوم مهم سلسلۀ چشتیه، «مراقبه» است. مراقبه که بعد از «مجاهده» قرار دارد مقدمه است برای حصول مشاهده و مکاشفه. سیدمحمد گیسودراز در «رسالۀ مراقبه» از 36 نوع مراقبه نام برده است.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص211.</ref> | ||
10. خرقه‌پوشی: خرقه‌پوشی انواع مختلف دارد که معنای عام آن، بیعت با مرشد و به عضویت درآمدن فرد به سلسله است. در طریقت چشتیه، رسم خرقه‌پوشی مهم بود و خرقه به افراد کم‌تجربه اعطا نمی‌شد، اما اکنون از اهمیت آن کاسته شده است. | 10. خرقه‌پوشی: خرقه‌پوشی انواع مختلف دارد که معنای عام آن، بیعت با مرشد و به عضویت درآمدن فرد به سلسله است. در طریقت چشتیه، رسم خرقه‌پوشی مهم بود و خرقه به افراد کم‌تجربه اعطا نمی‌شد، اما اکنون از اهمیت آن کاسته شده است.<ref>آریا، طریقه چشتیه در هند و پاکستان، 1365ش، ص203.</ref> | ||
11. خلافت: خلافت در طریقت چشتیه از سه طریق محقق می‌شود: یک. «خلافت رحمانی» که با الهام پیر صورت می‌گیرد؛ دو. «اجتهاد» که با مشاهدۀ اعمال فرد، شایستگی او در خلافت ظاهر می‌شود؛ سه. «شفاعت» که با شفاعت کسی، شیخ مقام خلافت را به شخص مورد نظر دهد. | 11. خلافت: خلافت در طریقت چشتیه از سه طریق محقق می‌شود: یک. «خلافت رحمانی» که با الهام پیر صورت می‌گیرد؛ دو. «اجتهاد» که با مشاهدۀ اعمال فرد، شایستگی او در خلافت ظاهر می‌شود؛ سه. «شفاعت» که با شفاعت کسی، شیخ مقام خلافت را به شخص مورد نظر دهد.<ref>چشتی مودودی، تاریخ چشت و مشایخ چشتیه، 1396ش، ص201.</ref> | ||
12. کرامت: صوفیان چشتیه کرامت را یکی از راه‌های شناخت ولیّ زمان می‌دانند. پیروان این طریقت نیز همچون دیگر طریقت‌ها برای مشایخ خود کرامات گوناگون قائل‌اند؛ مانند شفا دادن افراد گنگ، شل، کور و کر. | 12. کرامت: صوفیان چشتیه کرامت را یکی از راه‌های شناخت ولیّ زمان می‌دانند. پیروان این طریقت نیز همچون دیگر طریقت‌ها برای مشایخ خود کرامات گوناگون قائل‌اند؛ مانند شفا دادن افراد گنگ، شل، کور و کر.<ref>چشتی مودودی، تاریخ چشت و مشایخ چشتیه، 1396ش، ص114.</ref> | ||
==وضعیت اجتماعی چشتیه در افغانستان== | ==وضعیت اجتماعی چشتیه در افغانستان== | ||
پیروان طریقۀ چشتیه در افغانستان امروزی نسبت به دیگر فرقه‌های متصوفه؛ مانند نقشبندیه و قادریه در اقلیت هستند. تمرکز پیروان صوفیۀ چشتیه در کابل و هرات و به‌ویژه روستای چشت شریف در نزدیکی هرات است. اغلب عالمان این ناحیه چشتی‌مسلک هستند و مردم روستا به آنان به‌چشم «قوم سید» می‌نگرند. مردمان روستای چشت شریف همه فارسی‌زبان هستند. پیروان طریقت چشتیۀ افغانستان برخلاف چشتی‌های شبه‌قاره در اغلب تحولات سیاسی- اجتماعی همراه و همگام با مردم افغانستان و جریان‌های سیاسی بوده‌اند. به‌ویژ در عرصۀ مبارزه علیه اشغالگران و استعمارگران حضور پررنگ و اثرگذار داشته‌اند. مشایخ طریقت چشتیه هرات در 1298ق در مبارزه علیه متجاوزان انگلیس که معروف به جنگ دوم افغانستان و انگلیس است، حضور فعال داشته، در دسته‌های سواره‌نظام و پیاده‌نظام علیه نیروهای متجاوز می‌جنگیدند. مشایخ چشتیه و پیروان آنان هم‌زمان با انقلاب مردم علیه نظام کمونیستی که آن را دست‌نشاندۀ شوروی می‌دانستند، دست به قیام زدند و در این قیام‌ها نزدیک به سیصد تن از اعضای طریقت چشتیه به دست عوامل کمونیستی در هرات بازداشت و اغلب کشته شدند. پیروان طریقت چشتیه در برابر نیروی متجاوز شوروی نیز پابه‌پای دیگر مردم افغانستان و جریان‌ها، در میدان مبارزه و جهاد حضور فعال و چشم‌گیر داشتند. سیدقاسم چشتی مودودی مؤسس پایگاه نظامی جلال و فرمانده نظامی تیب حضرت حمزه سیدالشهدا در حین مبارزه به دست نیروی هوایی متجاوز شوروی شهید شد. همچنین می‌توان از پیروان چشتیۀ هرات که در مبارزه علیه روس‌های متجاوز شهید شدند به محمدشریف طیب زاده، عبدالقدوس، صوفی فقیراحمد و صوفی‌عظیم جغارگی اشاره کرد. | پیروان طریقۀ چشتیه در افغانستان امروزی نسبت به دیگر فرقه‌های متصوفه؛ مانند نقشبندیه و قادریه در اقلیت هستند. تمرکز پیروان صوفیۀ چشتیه در کابل و هرات و به‌ویژه روستای چشت شریف در نزدیکی هرات است. اغلب عالمان این ناحیه چشتی‌مسلک هستند و مردم روستا به آنان به‌چشم «قوم سید» می‌نگرند. مردمان روستای چشت شریف همه فارسی‌زبان هستند. پیروان طریقت چشتیۀ افغانستان برخلاف چشتی‌های شبه‌قاره در اغلب تحولات سیاسی- اجتماعی همراه و همگام با مردم افغانستان و جریان‌های سیاسی بوده‌اند. به‌ویژ در عرصۀ مبارزه علیه اشغالگران و استعمارگران حضور پررنگ و اثرگذار داشته‌اند. مشایخ طریقت چشتیه هرات در 1298ق در مبارزه علیه متجاوزان انگلیس که معروف به جنگ دوم افغانستان و انگلیس است، حضور فعال داشته، در دسته‌های سواره‌نظام و پیاده‌نظام علیه نیروهای متجاوز می‌جنگیدند. مشایخ چشتیه و پیروان آنان هم‌زمان با انقلاب مردم علیه نظام کمونیستی که آن را دست‌نشاندۀ شوروی می‌دانستند، دست به قیام زدند و در این قیام‌ها نزدیک به سیصد تن از اعضای طریقت چشتیه به دست عوامل کمونیستی در هرات بازداشت و اغلب کشته شدند. پیروان طریقت چشتیه در برابر نیروی متجاوز شوروی نیز پابه‌پای دیگر مردم افغانستان و جریان‌ها، در میدان مبارزه و جهاد حضور فعال و چشم‌گیر داشتند. سیدقاسم چشتی مودودی مؤسس پایگاه نظامی جلال و فرمانده نظامی تیب حضرت حمزه سیدالشهدا در حین مبارزه به دست نیروی هوایی متجاوز شوروی شهید شد. همچنین می‌توان از پیروان چشتیۀ هرات که در مبارزه علیه روس‌های متجاوز شهید شدند به محمدشریف طیب زاده، عبدالقدوس، صوفی فقیراحمد و صوفی‌عظیم جغارگی اشاره کرد. | ||