لینک دهی داخلی و همچنین متا دیسکریبشن بهبود بخشیده شد.
مهدی مهدوی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
(لینک دهی داخلی و همچنین متا دیسکریبشن بهبود بخشیده شد.) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''امام موسی صدر؛'''</big> فقیه نامدار ایرانی و بنیان‌گذار مجلس اعلای [[شیعیان]] و جنبش أمل در [[لبنان]]. | <big>'''امام موسی صدر؛'''</big> [[فقیه]] نامدار ایرانی و بنیان‌گذار مجلس اعلای [[شیعیان]] و جنبش أمل در [[لبنان]]. | ||
امام موسی صدر، عالم دینی برجسته و سیاستمدار مشهور ایرانی است که به لبنان هجرت کرد و با مطالعه و درک محرومیت همه‌جانبۀ شیعیان لبنان و تأسیس مراکز مهم علمی، فرهنگی، درمانی و نظامی، تحولات مهمی در سبک زندگی جامعۀ لبنان پدیدآورد. وی با کنش فرهنگی و سیاسی معتدل خود همه پیروان ادیان گوناگون را به همزیستی مسالمت‌آمیز هدایت و نقش برجسته‌ای را در صحنۀ سیاست بین‌الملل [[خاورمیانه]] ایفا کرد. احیای اندیشۀ دینی، بازسازی هویت و عزت تاریخی [[شیعیان لبنان]] و بنیان‌گذاری مقاومت اسلامی، از دست‌آوردهای مهم موسی صدر محسوب می‌شود. | امام موسی صدر، عالم دینی برجسته و سیاستمدار مشهور ایرانی است که به لبنان هجرت کرد و با مطالعه و درک محرومیت همه‌جانبۀ شیعیان [[شیعیان لبنان|لبنان]] و تأسیس مراکز مهم علمی، فرهنگی، درمانی و نظامی، تحولات مهمی در سبک زندگی جامعۀ لبنان پدیدآورد. وی با کنش فرهنگی و سیاسی معتدل خود همه پیروان ادیان گوناگون را به همزیستی مسالمت‌آمیز هدایت و نقش برجسته‌ای را در صحنۀ سیاست بین‌الملل [[خاورمیانه]] ایفا کرد. احیای اندیشۀ دینی، بازسازی هویت و عزت تاریخی [[شیعیان لبنان]] و بنیان‌گذاری مقاومت اسلامی، از دست‌آوردهای مهم موسی صدر محسوب می‌شود. | ||
==تولد و خانواده امام موسی صدر== | ==تولد و خانواده امام موسی صدر== | ||
سید موسی صدر در 14 خرداد ۱۳۰۷ش در محلۀ چهارمردان قم در خانواده‌ای از روحانیان مشهور به دنیا آمد.<ref>کمالیان، سرفصل‌هایی از زندگانی امام‌موسی صدر، 1394ش، ص۹.</ref> پدر وی سید صدرالدین از مراجع تقلید بود که پس از درگذشت عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس [[حوزه علمیه قم|حوزۀ علمیه قم]]، به همراه سیدمحمد حجت و سید محمدتقی خوانساری، مدیریت حوزه علمیه قم را بر عهده گرفتند و به مراجع ثلاث (سه‌گانه) مشهور شدند. مادر او «سیده‌صفیه قمی»، دختر سیدحسین قمی مرجع مبارز و مخالف حکومت استبدادی شاه بود.<ref>شرف‌الدین، امام‌موسی صدر، 1387ش، 27-29.</ref> سیدموسی صدر و «پروین خلیلی» در ۱۳۳۴ش با هم [[ازدواج]] کردند و صاحب چهار فرزند به نام‌های سید صدرالدین، سیدحمید، سیده‌حوراء و سیده‌ملیحه شدند.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی- اجتماعی، 1387ش، ج۲، ص۲۶۴.</ref> | سید موسی صدر در 14 خرداد ۱۳۰۷ش در محلۀ چهارمردان قم در خانواده‌ای از روحانیان مشهور به دنیا آمد.<ref>کمالیان، سرفصل‌هایی از زندگانی امام‌موسی صدر، 1394ش، ص۹.</ref> پدر وی سید صدرالدین از [[مراجع]] تقلید بود که پس از درگذشت عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس [[حوزه علمیه قم|حوزۀ علمیه قم]]، به همراه سیدمحمد حجت و سید محمدتقی خوانساری، مدیریت حوزه علمیه قم را بر عهده گرفتند و به مراجع ثلاث (سه‌گانه) مشهور شدند. مادر او «سیده‌صفیه قمی»، دختر سیدحسین قمی مرجع مبارز و مخالف حکومت استبدادی شاه بود.<ref>شرف‌الدین، امام‌موسی صدر، 1387ش، 27-29.</ref> سیدموسی صدر و «پروین خلیلی» در ۱۳۳۴ش با هم [[ازدواج]] کردند و صاحب چهار فرزند به نام‌های سید صدرالدین، سیدحمید، سیده‌حوراء و سیده‌ملیحه شدند.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی- اجتماعی، 1387ش، ج۲، ص۲۶۴.</ref> | ||
==تحصیلات امام موسی صدر== | ==تحصیلات امام موسی صدر== | ||
امام موسی صدر تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در قم سپری کرد<ref>خسروشاهی، دربارۀ امام‌موسی صدر، ۱۳۹۶ش، ص36.</ref> و در کنار آن به فراگیری علوم دینی در حوزه‌های علمیه مشغول شد. وی دوره‌های عالی درس‌های حوزوی را از امام خمینی، سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و عبدالجواد جبل‌عاملی آموخت. امام‌موسی صدر درس‌های فلسفی را در قم از سیدمحمدحسین طباطبایی و در نجف نزد صدرا بادکوبه‌ای فراگرفت<ref>کمالیان، سرفصل‌هایی از زندگانی امام‌موسی صدر، 1394ش، ص۹.</ref> و به‌دلیل نبوغ علمی در ۲۲سالگی به [[درجه اجتهاد|درجۀ اجتهاد]] رسید.<ref>مکارم شیرازی، گذارها و خاطره‌ها، ایران ـ نجف ـ لبنان، ۱۳۸۸ش، ص107-109.</ref>وی در کنار تحصیلات حوزوی از [[دانشگاه تهران]] در رشتۀ حقوق اقتصاد، لیسانس گرفت.<ref>یزدی، یادنامه دکتر مصطفی چمران، ۱۳۸۳ش، ص۱۱۳.</ref> | امام موسی صدر تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در قم سپری کرد<ref>خسروشاهی، دربارۀ امام‌موسی صدر، ۱۳۹۶ش، ص36.</ref> و در کنار آن به فراگیری علوم دینی در حوزه‌های علمیه مشغول شد. وی دوره‌های عالی درس‌های حوزوی را از [[امام خمینی،]] سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و عبدالجواد جبل‌عاملی آموخت. امام‌موسی صدر درس‌های فلسفی را در قم از سیدمحمدحسین طباطبایی و در نجف نزد صدرا بادکوبه‌ای فراگرفت<ref>کمالیان، سرفصل‌هایی از زندگانی امام‌موسی صدر، 1394ش، ص۹.</ref> و به‌دلیل نبوغ علمی در ۲۲سالگی به [[درجه اجتهاد|درجۀ اجتهاد]] رسید.<ref>مکارم شیرازی، گذارها و خاطره‌ها، ایران ـ نجف ـ لبنان، ۱۳۸۸ش، ص107-109.</ref>وی در کنار تحصیلات حوزوی از [[دانشگاه تهران]] در رشتۀ حقوق اقتصاد، لیسانس گرفت.<ref>یزدی، یادنامه دکتر مصطفی چمران، ۱۳۸۳ش، ص۱۱۳.</ref> | ||
==خاستگاه اندیشه‌ای و تربیتی== | ==خاستگاه اندیشه‌ای و تربیتی== | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
===1. خانواده=== | ===1. خانواده=== | ||
امام موسی صدر ریشه در خاندان روحانیِ تأثیرگذار در عالم تشیع دارد که از سدۀ سیزدهم هجری در بالاترین سطح رهبری دینی، اجتماعی و سیاسی شیعیان در ایران، [[عراق]] و [[لبنان]] نقش‌آفرینی کرده است.<ref>کمالیان، «خاندان صدر در ایران»، 1399ش، ص64.</ref> به نظر پژوهشگران، این سوابق خانوادگی بر تکوین شخصیت دینی، علمی و فرهنگی و اندیشه‌های سیاسی سیدموسی صدر اثرگذار بوده است و بسیاری از سجایای اخلاقی، باورهای دینی و سلوک [[شیعه]] را در شخصیت او، «درونی» کرد.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> | امام موسی صدر ریشه در خاندان روحانیِ تأثیرگذار در عالم [[شیعه|تشیع]] دارد که از سدۀ سیزدهم هجری در بالاترین سطح رهبری دینی، اجتماعی و سیاسی شیعیان در ایران، [[عراق]] و [[لبنان]] نقش‌آفرینی کرده است.<ref>کمالیان، «خاندان صدر در ایران»، 1399ش، ص64.</ref> به نظر پژوهشگران، این سوابق خانوادگی بر تکوین شخصیت دینی، علمی و فرهنگی و اندیشه‌های سیاسی سیدموسی صدر اثرگذار بوده است و بسیاری از سجایای اخلاقی، باورهای دینی و سلوک [[شیعه]] را در شخصیت او، «درونی» کرد.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> | ||
===2. بستر فرهنگی=== | ===2. بستر فرهنگی=== | ||
زندگی و تحصیل در محیط مذهبی و عالم‌‌پرور قم و نجف و شاگردی نزد مراجع تقلید از جمله [[امام خمینی]] و سیدحسین بروجردی، از دیگر خاستگاه‌های تربیتی وی محسوب می‌شود که در شکل‌گیری اندیشه‌های سیاسی و جهت‌دهی به فعالیت‌های فکری و فرهنگی وی نقش داشته است.<ref>کمالیان، سرفصل‌هایی از زندگانی امام‌موسی صدر، 1394ش، ص۹.</ref> امام‌خمینی بارها گفته بود که وی موسی صدر را بزرگ کرده و فضایل او را به‌خوبی می‌شناسد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ج۱۲، ص۳۱۸ و ۳۲۲.</ref> | [[زندگی]] و تحصیل در محیط مذهبی و عالم‌‌پرور قم و نجف و شاگردی نزد مراجع تقلید از جمله [[امام خمینی]] و سیدحسین بروجردی، از دیگر خاستگاه‌های تربیتی وی محسوب می‌شود که در شکل‌گیری اندیشه‌های سیاسی و جهت‌دهی به فعالیت‌های فکری و فرهنگی وی نقش داشته است.<ref>کمالیان، سرفصل‌هایی از زندگانی امام‌موسی صدر، 1394ش، ص۹.</ref> امام‌خمینی بارها گفته بود که وی موسی صدر را بزرگ کرده و فضایل او را به‌خوبی می‌شناسد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ج۱۲، ص۳۱۸ و ۳۲۲.</ref> | ||
===3. بستر اجتماعی=== | ===3. بستر اجتماعی=== | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
===هجرت به لبنان=== | ===هجرت به لبنان=== | ||
امام موسی صدر در اواخر 1338ش بر اساس وصیت سیدعبدالحسین شرف‌الدین، رهبر [[شیعیان لبنان|شیعیان]] لبنان و توصیه‌های مراجع تقلید در قم از جلمه سیدحسین بروجردی به لبنان هجرت کرد و شرایط بد و عقب‌ماندگی شیعیان لبنان تأثیر عمیقی بر او گذاشت.<ref>عارفی میناآبادی، «آشنایی با پیشگامان بیداری اسلامی (2)؛ امام‌موسی صدر»، 1391ش، ص175.</ref>او در 1341ش تابعیت لبنانی خود را از دست رییس جمهور وقت لبنان، دریافت کرد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83807992/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B5%D8%AF%D8%B1 «درباره امام‌موسی صدر»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | |||
==ویژگی‌های شخصیتی== | ==ویژگی‌های شخصیتی== | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
===1. بردباری=== | ===1. بردباری=== | ||
[[بردباری]] از ویژگی‌های مهم اخلاقی و تربیتی موسی صدر بود. این خصلت باعث شده است تا بسیاری از پژوهشگران رفتار | [[بردباری]] از ویژگی‌های مهم اخلاقی و تربیتی موسی صدر بود. این خصلت باعث شده است تا بسیاری از پژوهشگران رفتار امام موسی صدررا به اخلاق پیامبران تشبیه کنند؛ زیرا او [[اصلاح]]، اندرز و اثرگذاری را مبنای تعامل خود در جامعۀ پیچیده‌ای مانند لبنان قرار داده بود.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> | ||
===2. میانه‌روی=== | ===2. میانه‌روی=== | ||
محققان میانه‌روی را دومین ویژگی مهم صدر می‌دانند که جزئی از نظام کنشی- واکنشی ناخودآگاه او شده بود و در تمام رفتار و گفتار وی جلوه داشت. در شرایطی که در منطقۀ | محققان میانه‌روی را دومین ویژگی مهم صدر می‌دانند که جزئی از نظام کنشی- واکنشی ناخودآگاه او شده بود و در تمام رفتار و گفتار وی جلوه داشت. در شرایطی که در منطقۀ [[خاورمیانه]]، افراد تندرو بیشتر فرصت مطرح‌شدن را پیدا می‌کردند، امام موسی صدر راه میانه‌روی را انتخاب کرد و در تعاملات خود با دیگران هیچگاه شخصی برخورد نمی‌کرد.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> | ||
===3. جذب مخالفان=== | ===3. جذب مخالفان=== | ||
ویژگی مهم امام موسی صدر که به نظر محققان او را متمایز می‌کرد، نحوۀ تعامل با مخالفان بود؛ نگاه درازمدت امام موسی صدر به رخ‌دادها، موجب شده بود که او در برخورد با مخالفان از ابزارهایی مانند سکوت، خویشتنداری، گذشت و احترام فراوان بهره بگیرد. این راهبرد که ریشه در آموزه‌های اخلاقی و دینی دارد در صحنۀ سیاسی لبنان از کاربرد قابل توجهی برخوردار بود.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> | ویژگی مهم امام موسی صدر که به نظر محققان او را متمایز می‌کرد، نحوۀ تعامل با مخالفان بود؛ نگاه درازمدت امام موسی صدر به رخ‌دادها، موجب شده بود که او در برخورد با مخالفان از ابزارهایی مانند سکوت، خویشتنداری، گذشت و احترام فراوان بهره بگیرد. این راهبرد که ریشه در آموزه‌های اخلاقی و دینی دارد در صحنۀ سیاسی [[لبنان]] از کاربرد قابل توجهی برخوردار بود.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> | ||
==دیدگاه‌ها== | ==دیدگاه‌ها== | ||
امام موسی صدر معتقد بود که دین تنها در «عبادات» خلاصه نمی‌شود؛ بلکه روابط فرد را با دیگران و جامعه و روابط همگی را با جهان تنظیم می‌کند. انسان در منظومۀ فکری وی، نمایندۀ خدا بر روی زمین است که باید با استعداد شگرف خود حقیقت جهان هستی و قوانین آن را کشف کند.<ref>صدر، «اسلام و فرهنگ قرن بیستم»، 1346ش، ص18-20.</ref> او با تکیه بر آموزه‌های اسلام، به نیازهای انسان‌ها و مسایل اجتماعی آنها اولویت می‌داد و باور داشت که دین پدیده‌ای نیست که در انزوا بماند؛ بلکه دین با تکیه بر هویت اجتماعی خود، برای مشکلات گوناگون جامعه راه حل بنیادی دارد. به نظر وی رهبران و عالمان دین نیز نباید از ترس آلودگی‌های اجتماعی و سیاسی خود را دور از جامعه نگه دارند؛ بلکه باید در متن رخ‌دادهای اجتماعی و سیاسی نقش ایفا کنند. امام موسی صدر بر مبنای همین باور و عمل اجتماعی خود، اعتباری کم‌نظیر میان اقشار مردم لبنان و جامعۀ لبنانی به‌دست آورد و از آن برای نهادینه‌کردن اندیشۀ دینی و ترویج سبک زندگی اسلامی، بهره گرفت.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> وی بر اساس مبانی اسلامیِ شیعی، مطالعات گستردۀ تاریخی و شناخت اهداف بلندمدت استعماریِ غرب، [[اسرائیل]] را «شر مطلق» و هرگونه همکاری با آن را حرام می‌دانست.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/others-note?id=10023 غفاری، «امانت صدر»، وب‌سایت دیگران.]</ref> | امام موسی صدر معتقد بود که دین تنها در «عبادات» خلاصه نمی‌شود؛ بلکه روابط فرد را با دیگران و جامعه و روابط همگی را با جهان تنظیم می‌کند. انسان در منظومۀ فکری وی، نمایندۀ خدا بر روی زمین است که باید با استعداد شگرف خود حقیقت جهان هستی و قوانین آن را کشف کند.<ref>صدر، «اسلام و فرهنگ قرن بیستم»، 1346ش، ص18-20.</ref> او با تکیه بر آموزه‌های اسلام، به نیازهای انسان‌ها و مسایل اجتماعی آنها اولویت می‌داد و باور داشت که دین پدیده‌ای نیست که در انزوا بماند؛ بلکه دین با تکیه بر هویت اجتماعی خود، برای مشکلات گوناگون جامعه راه حل بنیادی دارد. به نظر وی رهبران و عالمان دین نیز نباید از ترس آلودگی‌های اجتماعی و سیاسی خود را دور از جامعه نگه دارند؛ بلکه باید در متن رخ‌دادهای اجتماعی و سیاسی نقش ایفا کنند. امام موسی صدر بر مبنای همین باور و عمل اجتماعی خود، اعتباری کم‌نظیر میان اقشار مردم لبنان و جامعۀ لبنانی به‌دست آورد و از آن برای نهادینه‌کردن اندیشۀ دینی و ترویج سبک [[زندگی]] اسلامی، بهره گرفت.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> وی بر اساس مبانی اسلامیِ شیعی، مطالعات گستردۀ تاریخی و شناخت اهداف بلندمدت استعماریِ غرب، [[اسرائیل]] را «شر مطلق» و هرگونه همکاری با آن را حرام می‌دانست.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/others-note?id=10023 غفاری، «امانت صدر»، وب‌سایت دیگران.]</ref> | ||
==فعالیت‌های علمی== | ==فعالیت‌های علمی== | ||
امام موسی صدر فعالیت‌های علمی خود را با تدریس علوم حوزوی آغاز<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی- اجتماعی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۸.</ref> و شاگردان زیادی را در راستای دیدگاه اجتماعی خود دربارۀ دین [[تربیت]] کرد که | امام موسی صدر فعالیت‌های علمی خود را با تدریس علوم حوزوی آغاز<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی- اجتماعی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۸.</ref> و شاگردان زیادی را در راستای دیدگاه اجتماعی خود دربارۀ دین [[تربیت]] کرد که «[[سیدعباس موسوی]]»، دبیرکل پیشین [[حزب‌الله لبنان]]، از شاگردان معروف وی بود.<ref>کمالیان، سرفصل‌هایی از زندگانی امام‌موسی صدر، ۹–۱۰.</ref> وی در نجف فضای ضد فلسفی حاکم بر محیط علمی و مخالفت برخی از علما با فلسفه و عرفان را با برخورد خردمندانۀ خود تعدیل کرد.<ref>حکیم، گذارها و خاطره‌ها، ایران ـ نجف ـ لبنان، ۱۳۸۸ش، ص۱۲۵–۱۲۶.</ref> موسی صدر در ۱۳۳۷ش در قم، دبیرستان صدر را بنیان نهاد و در پایه‌گذاری مجلۀ «[[مکتب اسلام]]» و مبارزه با افکار کمونیستی با گروهی از فعالان فرهنگی و علمی نقش اساسی ایفا کرد. از مهم‌ترین فعالیت‌های علمی او در آخرین سال اقامت در شهر قم، تدوین طرحی برای اصلاح [[نظام آموزشی]] [[حوزه علمیه قم|حوزۀ علمیۀ قم]] بود که با همکاری [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] و ناصر [[مکارم شیرازی]] صورت گرفت.<ref>کمالیان و رنجبر، عزّت شیعه، 1388ش، ج2، ص19-20.</ref> | ||
==فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی== | ==فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی== | ||
امام موسی صدر به‌منظور رسیدن به اهداف بلندمدت سیاسی و نظامی خود در لبنان و | امام موسی صدر به‌منظور رسیدن به اهداف بلندمدت سیاسی و نظامی خود در لبنان و [[خاورمیانه]]، ابتدا به فعالیت‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت فکری، فرهنگی و اجتماعی میان شیعیان اولویت بخشید و با افزایش بنیۀ مالی، بارورکردن فرهنگی، گسترش اشتراکات فکری، تشکیل سازمان‌های مؤثر اجتماعی، ارتقای احترام شیعیان در جامعۀ لبنان، گسترش ارتباطات [[شیعیان لبنان|شیعیان]] لبنان با سایر جوامع شیعه در کشورهای دیگر، زمینه را برای کارهای بلندمدت و سیاسی آماده کرد.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref>از برنامه‌های مهم او در این راستا تأسیس انجمن نیکوکاران (جمعیة البِرّ و الإحسان)، دارالایتام مرکزی، موسسۀ دارالعجزه، مرکز پزشکی به نام مدینة الطب، مدرسۀ صنعتی جبل‌عامل، آموزشگاه پرستاری، خانۀ دختران، مؤسسۀ قالیبافی و حوزۀ علمیه بود.<ref>چمران، لبنان، ۱۳۶۸ش، ص۷۰–۷۱.</ref> | ||
==فعالیت‌های سیاسی و نظامی== | ==فعالیت‌های سیاسی و نظامی== | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
===1. احیای اندیشۀ اسلامی=== | ===1. احیای اندیشۀ اسلامی=== | ||
زمانی که امام موسی صدر وارد لبنان شد، اندیشه در منطقۀ خاورمیانه و جهان عرب به‌طور عمده هویت و اصالت خود را از [[سوسیالیسم]] و [[مارکسیسم]] می‌گرفت. افراد صاحب‌نظر در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی به بنیان‌های مادی سوسیالیستی اعتقاد داشتند و در این رابطه متون بسیار گسترده‌ای از زبان‌های غربی به عربی ترجمه و اندیشۀ اسلامی به تدریج ضعیف شده بود. امام‌موسی صدر با تأسیس مرکز مطالعات اسلامی در لبنان، جوانان شیعه را از سوسیالیسم به‌سوی اسلام هدایت کرد و در کنار سایر اندیشمندان [[مسلمان]]، به احیای اندیشۀ دینی، وسعت و سرعت بخشید.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> | زمانی که امام موسی صدر وارد لبنان شد، اندیشه در منطقۀ خاورمیانه و جهان عرب به‌طور عمده هویت و اصالت خود را از [[سوسیالیسم]] و [[مارکسیسم]] می‌گرفت. افراد صاحب‌نظر در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی به بنیان‌های مادی سوسیالیستی اعتقاد داشتند و در این رابطه متون بسیار گسترده‌ای از زبان‌های [[غربی]] به عربی ترجمه و اندیشۀ اسلامی به تدریج ضعیف شده بود. امام‌موسی صدر با تأسیس مرکز مطالعات اسلامی در لبنان، جوانان [[شیعه]] را از سوسیالیسم به‌سوی اسلام هدایت کرد و در کنار سایر اندیشمندان [[مسلمان]]، به احیای اندیشۀ دینی، وسعت و سرعت بخشید.<ref>[http://www.imam-sadr.com/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85/tabid/113/ArticleId/14890/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B3%DB%8 سریع‌القلم، «اخلاق و سیاست در زندگی امام‌موسی صدر»، وب‌سایت مؤسسۀ فرهنگی-تحقیقاتی امام‌موسی صدر.]</ref> | ||
===2. بازسازی هویت و انسجام تاریخی شیعیان لبنان=== | ===2. بازسازی هویت و انسجام تاریخی شیعیان لبنان=== | ||
پژوهشگران بازسازی هویت، عزت و انسجام تاریخی شیعیان لبنان را یکی از مهم‌ترین دست‌آوردهای امام‌موسی صدر می‌دانند. او با مطالعۀ دقیق و عمیق ریشه‌های عقب‌ماندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شیعیان لبنان، صد‌ها پروژۀ کوچک و بزرگ عمرانی در مناطق محروم آن کشور و برنامه‌های زیادی در جهت خودکفایی اقتصادی هزاران خانوادۀ فقیر، کاهش درصد بیسوادی و رشد فرهنگ عمومی اجرا کرد. همچنین وی با درایت و شجاعت خود، زمینۀ عملی سهیم‌شدن شیعیان لبنان را به منابع کمیاب جامعه از جمله شرکت در ساختار سیاسی، نهادهای امنیتی و مراکز تصمیم‌سازی لبنان فراهم کرد.<ref>نوری، شیعیان لبنان، 1389ش، ص179-180.</ref> | پژوهشگران بازسازی هویت، عزت و انسجام تاریخی [[شیعیان لبنان]] را یکی از مهم‌ترین دست‌آوردهای امام‌موسی صدر می‌دانند. او با مطالعۀ دقیق و عمیق ریشه‌های عقب‌ماندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شیعیان لبنان، صد‌ها پروژۀ کوچک و بزرگ عمرانی در مناطق محروم آن کشور و برنامه‌های زیادی در جهت [[خودکفایی]] اقتصادی هزاران خانوادۀ فقیر، کاهش درصد بیسوادی و رشد فرهنگ عمومی اجرا کرد. همچنین وی با درایت و [[شجاعت]] خود، زمینۀ عملی سهیم‌شدن شیعیان لبنان را به منابع کمیاب جامعه از جمله شرکت در ساختار سیاسی، نهادهای امنیتی و مراکز تصمیم‌سازی لبنان فراهم کرد.<ref>نوری، شیعیان لبنان، 1389ش، ص179-180.</ref> | ||
===3. زمینه‌سازی گفت‌وگوی ادیان=== | ===3. زمینه‌سازی گفت‌وگوی ادیان=== | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
===4. تأسیس مقاومت ضد اسرائیلی=== | ===4. تأسیس مقاومت ضد اسرائیلی=== | ||
امام موسی صدر به‌دلیل اینکه اسرائیل را شر مطلق می‌دانست، از همان ابتدای فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی خود برای مبارزه با آن برنامه داشت و در ۱۳۴۴ش گروهی از جوانان شیعه را به مصر اعزام کرد تا فنون نظامی را فرا گیرند. با بازگشت این جوانان که اولین کادرهای مقاومت لبنان بودند، عملیات جهادی مشترک رزمندگان فلسطینی-لبنانی در شمال [[فلسطین اشغالی]] آغاز شد. بخش اعظم نیروهای رزمنده از جوانان شیعۀ لبنان و فرماندهی عملیات بر عهدۀ رزمندگان [[فلسطینی]] بود. این نوع عملیات مشترک تا زمان ناپدید شدن وی ادامه پیدا کرد.<ref>لک‌زایی، «فکر سیاسی امام‌موسی صدر (بخش نخست)»، 1384ش، ص191.</ref> | امام موسی صدر به‌دلیل اینکه [[اسرائیل]] را شر مطلق می‌دانست، از همان ابتدای فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی خود برای مبارزه با آن برنامه داشت و در ۱۳۴۴ش گروهی از جوانان شیعه را به مصر اعزام کرد تا فنون نظامی را فرا گیرند. با بازگشت این جوانان که اولین کادرهای [[مقاومت لبنان|مقاومت]] لبنان بودند، عملیات جهادی مشترک رزمندگان فلسطینی-لبنانی در شمال [[فلسطین اشغالی]] آغاز شد. بخش اعظم نیروهای رزمنده از جوانان شیعۀ لبنان و فرماندهی عملیات بر عهدۀ رزمندگان [[فلسطینی]] بود. این نوع عملیات مشترک تا زمان ناپدید شدن وی ادامه پیدا کرد.<ref>لک‌زایی، «فکر سیاسی امام‌موسی صدر (بخش نخست)»، 1384ش، ص191.</ref> | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
1. [[امام خمینی]] به شخصیت سیاسی و مدیریتی وی نگاه ویژه داشت و او را فرزند خود و بازوی قوی برای اسلام می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ج5، ص۳۱۸-۳۲۲.</ref> | 1. [[امام خمینی]] به شخصیت سیاسی و مدیریتی وی نگاه ویژه داشت و او را فرزند خود و بازوی قوی برای اسلام می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ج5، ص۳۱۸-۳۲۲.</ref> | ||
2. آیت‌الله [[خامنه ای|خامنه‌ای]] از وی با عناوینی چون «اندیشمند پیشرو»، | 2. آیت‌الله [[خامنه ای|خامنه‌ای]] از وی با عناوینی چون «اندیشمند پیشرو»، «[[علامه]]» و «عنصر ممتاز» یاد کرده است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/others-note?id=10023 غفاری، «امانت صدر»، وب‌سایت دیگران.]</ref> | ||
3. [[مرتضی مطهری]]، صدر را یک ادیب تمام‌عیار توصیف کرده است که در [[شعر فارسی|شعر]] و تاریخ ادب ذوق و تبحر داشت و [[زبان فرانسه]] می‌دانست و آرای ملاصدرا را به‌درستی فهمیده بود.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی- اجتماعی، 1387ش، ج۲، ص170.</ref> | 3. [[مرتضی مطهری]]، صدر را یک ادیب تمام‌عیار توصیف کرده است که در [[شعر فارسی|شعر]] و تاریخ ادب ذوق و تبحر داشت و [[زبان فرانسه]] می‌دانست و آرای [[ملاصدرا]] را به‌درستی فهمیده بود.<ref>طباطبایی، خاطرات سیاسی- اجتماعی، 1387ش، ج۲، ص170.</ref> | ||
4. جورج | 4. [[جورج جرداق]]، نویسندۀ مسیحی وی را دارای سیمای آرمانی، زیبا و بزرگوار از یک عالم دینی، پیرو واقعی [[امام علی]]، دادگر، [[راستگو]] و پاکدست می‌دانست و [[اخلاق]] او را ستایش می‌کرد.<ref>جرداق، سیمای باشکوه انسان، ۱۳۹۴ش، ص53.</ref> | ||
5. احمد الزین، قاضی شرع اهل‌سنت لبنان، موسی صدر را منادی وحدت، دارای اندیشۀ خالی از تعصب، اهل عمل به علم، رهبر بی‌همتا در قیام علیه باطل معرفی کرده است.<ref>زین، امام‌موسی صدر و تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۹۴ش، ص۴۵–۴۷.</ref> | 5. احمد الزین، قاضی شرع اهل‌سنت لبنان، موسی صدر را منادی وحدت، دارای اندیشۀ خالی از تعصب، اهل عمل به علم، رهبر بی‌همتا در قیام علیه باطل معرفی کرده است.<ref>زین، امام‌موسی صدر و تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۹۴ش، ص۴۵–۴۷.</ref> | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
6. شفیق یموت، مشاور نخست‌وزیر لبنان در امور اسلامی، صدر را دارای قوۀ بلندپروازی برای رسیدن به هدف‌های بلند، [[ایمان]] کامل به حق در راه رسیدن به هدف و دارای عشق به آزادی و میهن برشمرده است.<ref>یموت، چون دریا آرام، ۱۳۹۴ش، ص58-59.</ref> | 6. شفیق یموت، مشاور نخست‌وزیر لبنان در امور اسلامی، صدر را دارای قوۀ بلندپروازی برای رسیدن به هدف‌های بلند، [[ایمان]] کامل به حق در راه رسیدن به هدف و دارای عشق به آزادی و میهن برشمرده است.<ref>یموت، چون دریا آرام، ۱۳۹۴ش، ص58-59.</ref> | ||
7. بیشتر رسانه‌های خاورمیانه با انتشار مقالاتی امام‌موسی صدر را از پیشگامان و مبتکران واقعی صلح در خاورمیانه معاصر توصیف کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83807992/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B5%D8%AF%D8%B1 «درباره امام‌موسی صدر»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | 7. بیشتر رسانه‌های خاورمیانه با انتشار مقالاتی امام‌موسی صدر را از پیشگامان و مبتکران واقعی صلح در [[خاورمیانه]] معاصر توصیف کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83807992/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B5%D8%AF%D8%B1 «درباره امام‌موسی صدر»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> | ||
==ناپدیدشدن== | ==ناپدیدشدن== | ||
امام‌موسی صدر بنابر دعوت رسمی معمر قذافی در 3 شهریور ۱۳۵۷ش وارد لیبی شد. شش روز بعد وی به‌همراه محمدیعقوب و عباس بدرالدین که میهمان قذافی بودند، ناپدید شدند. مقامات لیبی مدعی شدند که موسی صدر خاک این کشور را به مقصد [[ایتالیا]] ترک کرده است؛ اما این ادعا از سوی کمیتۀ تحقیق در لبنان رد شده است.<ref>هیئت‌رئیسه جنبش امل، سیره و سرگذشت امام‌موسی صدر، 1393ش، ج۲، ص۳۵۸–۳۶۲.</ref> | امام‌موسی صدر بنابر دعوت رسمی معمر قذافی در 3 شهریور ۱۳۵۷ش وارد [[لیبی]] شد. شش روز بعد وی به‌همراه محمدیعقوب و عباس بدرالدین که میهمان قذافی بودند، ناپدید شدند. مقامات لیبی مدعی شدند که موسی صدر خاک این کشور را به مقصد [[ایتالیا]] ترک کرده است؛ اما این ادعا از سوی کمیتۀ تحقیق در لبنان رد شده است.<ref>هیئت‌رئیسه جنبش امل، سیره و سرگذشت امام‌موسی صدر، 1393ش، ج۲، ص۳۵۸–۳۶۲.</ref> | ||
==واکنش‌ها== | ==واکنش‌ها== | ||
=== 1. مردم لبنان === | ===1. مردم لبنان=== | ||
مردم لبنان به مفقود شدن موسی صدر واکنش نشان دادند؛ از جمله اعتصاب و راهپیمایی عمومی با مشارکت بالای مردمی از همه اقشار و طوایف، تحصن و [[اعتکاف]] در مساجد و تظاهرات گسترده از لبنان به سمت [[سوریه]]، محل برگزاری کنفرانس سران کشورهای «رد و | مردم لبنان به مفقود شدن موسی صدر واکنش نشان دادند؛ از جمله اعتصاب و راهپیمایی عمومی با مشارکت بالای مردمی از همه اقشار و طوایف، تحصن و [[اعتکاف]] در مساجد و تظاهرات گسترده از لبنان به سمت [[سوریه]]، محل برگزاری کنفرانس سران کشورهای «رد و [[پایداری]]» با شعار «امام کجاست ای امت عرب؟» برگزار کردند که در این کنفرانس معمر قذافی رهبر [[لیبی]] نیز حضور داشت. همچنین در اقدامی خودجوش، مردم در برابر دفتر سازمان ملل متحد در [[بیروت]] تحصن کردند.<ref>هیئت‌رئیسه جنبش امل، سیره و سرگذشت امام‌موسی صدر، 1393ش، ج2، ص362-364.</ref> | ||
=== 2. علما و مراج تقلید === | ===2. علما و مراج تقلید=== | ||
علما و مراجع تقلید مانند سیدشهاب‌الدین مرعشی | علما و مراجع تقلید مانند سیدشهاب‌الدین [[مرعشی نجفی]]، سیدحسین طباطبایی قمی، سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدکاظم شریعتمداری، سیدعبدالله شیرازی، سیدمحمود طالقانی و جمعی از طلاب [[حوزه علمیه قم]] با صدور بیانیه‌های متعدد نگرانی خود را از ناپدیدشدن صدر اعلام کردند.<ref>کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی، گزارش کمیته پیگیری سرنوشت امام‌موسی صدر (از ربودن تا به امروز)، ۱۳۸۶ش، ص۱۹۷–۲۰۴.</ref> | ||
===3. پیگیری‌های حقوقی=== | ===3. پیگیری‌های حقوقی=== | ||
| خط ۱۱۷: | خط ۱۱۷: | ||
==امام‌موسی صدر در آثار محققان== | ==امام‌موسی صدر در آثار محققان== | ||
دربارۀ [[زندگی]]، اندیشه و فعالیت‌های موسی صدر آثار زیادی در قالب خاطرات، مقاله و کتاب نوشته شده که مهم‌ترین آنها عبارت است از: «سیره و سرگذشت امام‌موسی صدر»، «روایت خصوصی از زندگی سید موسی صدر»، «اندیشه و عمل سید موسی صدر»، «بررسی سیره اخلاقی تربیتی امام موسی صدر»، «چشمی به آسمان نگاهی به زمین»، «پیشوایی فراتر از زمان»، «سید موسی صدر: نگاهی به زندگی و مبارزات امام‌موسی صدر»، «امام موسی صدر؛ عالم تراز»، «عصایت را به میله‌های زندان بزن موسی: زندگی نامه امام‌موسی صدر»، «آنچه خود گفت: روایت امام‌موسی صدر از زندگی و اندیشه‌های خود»، «عزت | دربارۀ [[زندگی]]، اندیشه و فعالیت‌های موسی صدر آثار زیادی در قالب خاطرات، مقاله و کتاب نوشته شده که مهم‌ترین آنها عبارت است از: «سیره و سرگذشت امام‌موسی صدر»، «روایت خصوصی از زندگی سید موسی صدر»، «اندیشه و عمل سید موسی صدر»، «بررسی سیره اخلاقی تربیتی امام موسی صدر»، «چشمی به آسمان نگاهی به زمین»، «پیشوایی فراتر از زمان»، «سید موسی صدر: نگاهی به زندگی و مبارزات امام‌موسی صدر»، «امام موسی صدر؛ عالم تراز»، «عصایت را به میله‌های [[زندان]] بزن موسی: زندگی نامه امام‌موسی صدر»، «آنچه خود گفت: روایت امام‌موسی صدر از زندگی و اندیشه‌های خود»، «عزت [[شیعه]]»، «حدیث روزگار: خاطرات استاد سیدهادی خسروشاهی»، «دیدار در [[پاریس]]: خاطرات دکتر حسن حبیبی و خانم شفیقه رهیده»، «به رنگ [[صبر]]: خاطرات خانم فاطمه صدر» و «میریام: خاطرات رباب صدر».<ref>[https://patoghketab.ir/blog/get-to-know-imam-musa-sadr-better-with-these-books «با این کتاب‌ها امام‌موسی صدر را بهتر بشناسید»، وب‌سایت پاتوق کتاب.] </ref> | ||
==تصویرپردازی== | ==تصویرپردازی== | ||
فیلم مستند «هشت بهانه کوچک برای یادآوری» به بررسی ابعاد شخصیتی کمتر شنیده‌شده از امام‌موسی صدر پرداخته<ref>[https://www.aparat.com/v/nixf7ax «مستند هشت بهانه کوچک برای یادآوری، درباره امام‌موسی صدر»، وب‌سایت آپارات.]</ref>و فیلم مستند | فیلم مستند «هشت بهانه کوچک برای یادآوری» به بررسی ابعاد شخصیتی کمتر شنیده‌شده از امام‌موسی صدر پرداخته<ref>[https://www.aparat.com/v/nixf7ax «مستند هشت بهانه کوچک برای یادآوری، درباره امام‌موسی صدر»، وب‌سایت آپارات.]</ref>و فیلم مستند «[[امام و سرهنگ]]» از فعالیت‌های وی در لبنان و ماجرای ربودن او را بازگو می‌کند.<ref> [https://www.aparat.com/v/zq9l8 «مستند امام و سرهنگ»، وب‌سایت آپارات.]</ref> | ||
همچنین به پاس یاد و نام و خدمات امام‌موسی صدر خیابان‌ها، مدارس و مجموعه‌های فرهنگی زیادی در سراسر ایران به نام او نام‌گذاری شده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/8706-16183/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7-%D8 «اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي دانشجويان اروپا در نامه‌اي به شوراي شهر تهران خواستار شد: نام‌گذاري خيابان، پارک و يا مجموعه‌اي فرهنگي در تهران به نام امام موسي صدر»، خبرگزاری ایسنا.] </ref> | همچنین به پاس یاد و نام و خدمات امام‌موسی صدر خیابان‌ها، مدارس و مجموعه‌های فرهنگی زیادی در سراسر ایران به نام او نام‌گذاری شده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/8706-16183/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7-%D8 «اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي دانشجويان اروپا در نامه‌اي به شوراي شهر تهران خواستار شد: نام‌گذاري خيابان، پارک و يا مجموعه‌اي فرهنگي در تهران به نام امام موسي صدر»، خبرگزاری ایسنا.] </ref> | ||