مشهد: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:مشهد1.jpg|300px|thumb|left|نمایی از شهر مشهد با محوریت [[حرم امام رضا]] در سال 1399ش]]

==پیشینه و نام‌گذاری==

    

   

مورخان بر این باورند که نام نوقان در دوره‌ی ایلخانیان به‌تدریج به «المشهد» یا «مشهد» تغییر کرده است. در همین دوره، شهر مشهد با اسامی «مشهد رضا»، «مشهد مقدس» و «مشهد توس» شناخته می‌شد. کلمه «مشهد» برای اولین‌بار در قرن دهم میلادی با نام «المشهد» در کتاب مَقدِسی دیده شده است.<ref>بارتولد، تذكره جغرافيايي تاريخي ايران، چ3، 1372ش، ص133. </ref>  حمدالله مستوفی نیز از اولین افرادی است که نام «مشهد» را در کتاب خود (در 740ق)، به‌کار برده است.<ref>مستوفي، نزهة القلوب، 1333ق، ص151.</ref>  کلاویخو، فرستاده پادشاه اسپانیا در دوره تیمور لنگ، نیز از مشهد به‌همین نام و به‌عنوان شهر زیارتی با خیل عظیمی از زائران یاد کرده است.<ref>كلاويخو، سفرنامه، چ3، 1374ش، ص192 و 193. </ref><br>

    

==نقش مشهد در انقلاب اسلامی==

==جمعیت‌شناسی==

===آمار جمعیتی===

   

بیشترین جمعیت از مردم مشهد را فارسی‌زبانان تشکیل داده و بقیه ساکنان این شهر نیز به زبان‌های ترکی، کُردی، شمالی و عربی سخن می‌گویند.<ref>[http://mashhadenc.ir/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C/ «گویش‌های محلی»، دانشنامه مشهدالرضا.]</ref>   

زبان مردم مشهد، زبان فارسی با گویش مشهدی است. کارشناسان، گویش مشهدی را بازماندۀ لهجۀ توس قدیم می‌دانند که از ارزش بالایی برخوردار است. علاوه بر آن، لهجۀ مشهدی، با لهجۀ هراتی نزدیکی بسیاری داشته و سرشار از واژه‌های اصیل و کهن فارسی است. برخی، این لهجه را (پس از لهجۀ سبزواری)، عصاره‌ای از فارسی دری می‌دانند. در گویش مشهدی، کلماتی از گویش‌های دیگر مانند عربی، ترکی، مغولی، افغانستانی، پشتون، کُردی، انگلیسی، هندی، روسی و فرانسوی نیز وجود دارند.<ref>[https://chamedoon.com/mag/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF#%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4-%D9%88-%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF%DB%8C «فرهنگ بومی مشهد»، وب‌سایت چمدون.]</ref>   

===دین و مذهب===  

==جغرافیا==

===موقعیت جغرافیایی===

===رشته‌کوه‌ها===

مشهد، در بین دو رشته‌کوه هزارمسجد و بینالود محاصره شده است.<ref>سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، فرهنگ جغرافيايي كوه‌هاي كشور، ج4، چ1، 1379ش، ص30 و 202 و 225. </ref>  رشت‌ کوه هزارمسجد در سمت شمال شرق و شرق این شهر قرار داشته و مهم‌ترین قلۀ آن «اژدرکوه» نام دارد. رشته‌کوه بینالود نیز در سمت غرب و جنوب غربی این شهر قرار گرفته است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF «شهر مشهد»، ویکی فقه].</ref>  

حضور حرم امام رضا در این شهر، مشهد را به یکی از مراکز گردشگری ایران و قطب گردشگری مذهبی تبدیل کرده است. سالانه، بیش از 27 میلیون زائر ایرانی و حدود 2 میلیون زائر خارجی، به این شهر سفر می‌کنند. جاذبه‌های گردشگری در این شهر را می‌توان به جاذبه‌های مذهبی، تاریخی و طبیعی تقسیم کرد.

===جاذبه‌های مذهبی===

===جاذبه‌های تاریخی===

ازجمله اماکن تاریخی در مشهد، می‌توان به آرامگاه نادرشاه افشار، آرامگاه فردوسی در توس، ایستگاه راه‌آهن، گنبد هارونیه و خشتی در مشهد اشاره کرد.<ref>[https://visit.mashhad.ir/web_directory/100880-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C.html «گردشگری تاریخی و فرهنگی»، پورتال گردشگری و زیارت شهر مشهد.] </ref>   

شهر مشهد، به‌واسطه‌ی دارا بودن دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی متعدد از جمله دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه بین‌المللی امام رضا، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دانشگاه آزاد و سایر دانشگاه‌ها، به‌عنوان دومین قطب علمی و آموزشی ایران شناخته شده است. همچنین، مشهد در 1387ش، توسط سازمان بین‌المللی کلان‌شهرهای جهان، پس از مونترال کانادا، به‌عنوان دومین مقر آموزشی این سازمان انتخاب شد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/777719/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%84%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8-%D8%B4%D8%AF «مشهد به عنوان مرکز آموزش متروپلیس انتخاب شد»، خبرگزاری مهر.] </ref>  

===مدارس===

===حوزه‌های علمیه===

===مراکز تحقیقاتی===

مراکز تحقیقاتی و پارک‌های علم و فناوری بسیاری در شهر مشهد بنا شده‌اند. مراکزی مانند پژوهشکده‌ی محیط‌های خشک، پژوهشکده‌ی علوم و صنایع غذایی، پژوهشکده‌ی بوعلی، پژوهشکده‌ی کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، پژوهشکده‌ی اقبال جهاد دانشگاهی، پژوهشکده‌ی تربیت بدنی و علوم ورزشی مشهد، پژوهشکده‌ی اقلیم‌شناسی و پارک علم و فناوری خراسان رضوی که در 1381ش آغاز به کار کرد، از آن جمله هستند.<ref>[https://www.kstp.ir/fa/page/about-park «شناسنامه پارک»، وب‌سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پارک علم و فناوری خراسان.]</ref>   

سابقه و گسترۀ موقوفات در شهر مشهد، به‌دلیل حضور حرم امام رضا در این شهر، نشان از توجه شیعیان و واقفان به مشهد دارد. زنان و مردان بسیاری، در طول تاریخ، ضمن ارادت به امام هشتم شیعیان، موقوفاتی را در اختیار آستان قدس رضوی قرار داده‌اند؛  

# '''موقوفات زنان''': گوهرشادبانو (در دورۀ تیموریان)، از جمله زنان مؤثر و مهم در تاریخ ایران است که منشأ خدمات و خیرات بسیاری بوده است. او، ضمن ساخت مسجد زیبای گوهرشاد در جوار حرم امام رضا، برخی موقوفات دیگر از جمله 61 دکان، مزرعه سعدآباد، مزرعه سرده و امثال آن را نیز وقف مصارف مربوط به این مسجد کرد. در دورۀ صفویان نیز بانوانی خَیّر بودند که بخشی از املاک و مزارع خود را وقفِ مصارف حرم مطهر در مشهد کردند که از آن جمله می‌توان به آهو خانم، قمرنساخانم و فاطمه خانم اشاره کرد. در دورۀ قاجار نیز بانوانی واقف بودند که بخشی از اموال خود را وقف اموری همچون روشنایی حرم، دارالشفا، تعزیه‌داری و کمک به فقرای مشهد کردند.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/106086/%D9%85%D9%88%D9%82%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF «موقوفات زنان از صفویه تا قاجار در مشهد»، خبرگزاری شهرآرا نیوز.]</ref>   

==فرهنگ و هنر==

===آداب و رسوم===  

کارشناسان بر این باورند که موسیقی بومی مشهد، هیچ‌گاه، به شادی موسیقی مناطق شمالی و جنوبی ایران نبوده است. در دوران قبل از اسلام در مشهد نیز موسیقی، بیشتر به‌عنوان عبادت مورد استفاده قرار می‌گرفته است؛ مانند موسیقی همراه با رقص طلب و تمنای باران، رقص شکر و رقص برداشت محصول. امروزه، موسیقی خراسان، یکی از اصیل‌ترین انواع موسیقی در ایران است که با آهنگ‌ها و ملودی‌های مختلفی در میان مردم خراسان نواخته می‌شود. یکی از معروف‌ترین موسیقی‌های شهر مشهد، آوازهای زیبای فرهنگ کُرمانج در این شهر است. از جمله آلات موسیقی مورد استفاده در موسیقی مشهد «دوتار» است.<ref>[https://chamedoon.com/mag/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF#%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4-%D9%88-%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF%DB%8C «فرهنگ بومی مشهد»، وب‌سایت چمدون.]</ref>  

===سوغات و صنایع محلی===

===غذاهای محلی===

===موزه ها===

در شهر مشهد، حدود 15 موزۀ فعال وجود دارد که از آن جمله می‌توان به موزه فردوسی و شاهنامه (توس)، موزه مجموعه فرهنگی آرامگاه نادری، موزه بزرگ خراسان، موزه تاریخ حرم رضوی و موزه سکه اشاره کرد.<ref>[http://www.razavichto.ir/museums.aspx «موزه‌ها و اماکن فرهنگی، تاریخی خراسان رضوی مشهد»، وب‌سایت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی.]</ref>  

===مشاهیر===

==زیرساخت==

===ترابری===  

===بهداشت و سلامت===

پیش از ساخت بیمارستان امام رضا در شهر مشهد، چندین درمانگاه متعلق به آستان قدس رضوی وجود داشت.<ref>[https://www.isna.ir/news/93060905028/%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF «از اولین روزنامه تا اولین سینما در مشهد»، خبرگزاری ایسنا.] </ref>  امروزه، مراکز تخصصی بسیاری در مشهد مشغول به فعالیت و خدمت‌رسانی هستند. بیمارستان تخصصی قلب و عروق جوادالائمه، بیمارستان تخصصی چشم خاتم‌الانبیاء، بیمارستان تخصصی کودکان دکتر شیخ، بیمارستان فوق‌تخصصی رضوی و مراکز تخصصی دندانپزشکی از آن جمله هستند. همچنین، درمان سه‌بُعدی بیماران سرطانی در مراکز درمانی امام رضا و امید مشهد صورت می‌گیرد.<ref>[http://old.alef.ir/vdcaiin6y49n0o1.k5k4.html?17wml «درمان سه‌بعدی سرطان در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد/ راهکارهای جلوگیری از سرطان»، جامعه خبری تحلیلی الف.] </ref>  این شهر، همچنین در زمینه‌ی پیوند اعضا، فعالیت‌های گسترده‌ای دارد و از مراکز اصلی آن در ایران محسوب می‌شود.<ref>[http://mashhad.irib.ir/-/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B7%D8%A8-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%B9%D8%B6%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AD%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D9%88-%D8%AE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA?redirect=http%3A%2F%2Fmashhad.irib.ir%2Fradio%2Farchive%3Fp_p_id%3D3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_count%3D1%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_advancedSearch%3Dfalse%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_entryClassName%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_displayDate%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_modifiedselection%3D0%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_keywords%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_expirationDate%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_displayWebContentArchiveInTheme%3Dfalse%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_delta%3D20%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_searchSort%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_format%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_andOperator%3Dtrue%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_modifiedfrom%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_modifiedto%3D%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_assetCategoryIds%3D422051%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_resetCur%3Dfalse%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_cur%3D17%26_3_INSTANCE_W2tYnscm1kM3_struts_action%3D%252Fsearch%252Fsearch «مشهد به‌عنوان قطب پیوند عضو در کشور نیازمند حمایت بیشتر دولت و خیران است»، وب‌سایت صدا و سیمای خراسان رضوی.] </ref>  مشهد، امروزه، یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری سلامت و توریسم‌درمانی در ایران است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84744462/%D9%84%D8%B2%D9%88%D9%85-%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C «لزوم نجات گردشگری سلامت از گرداب چالش‌ها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  

تأسیس کارخانجات، توسعه‌ی مراکز آموزشی از نظر کیفی و کمی، تأسیس دانشگاه‌ها، مراکز فرهنگی، کتابخانه‌ها، مؤسسات پژوهشی و نیز مراکز تفریحی، گردشگری و خدماتی و زیارتی، در دهه‌های اخیر، این شهر را به بزرگترین کانون شهرنشینی و مدنیت در منطقه و برخی کشورهای آسیای مرکزی تبدیل کرده است.  

===اماکن تفریحی===  

===اماکن تجاری===

==پانویس==

{{پانویس}}