ارگ علیشاه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''ارگ علیشاه؛'''</big> مرتفع‌ترین بنای آجری و بقایای مسجد علیشاه در شهر تبریز. | <big>'''ارگ علیشاه؛'''</big> مرتفع‌ترین بنای آجری و بقایای مسجد علیشاه در شهر تبریز.<br> | ||
یکی از مرتفع‌ترین بناهای تاریخی شهر تبریز، ارگ علیشاه است که از جاذبه‌های دیدنی و تاریخی به‌جای‌مانده از دوره ایلخانی است.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/6327-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «معرفی ارگ تبریز»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: 14 مرداد 1401ش.]</ref> این بنا در ابتدا، مسجد بوده؛ اما به‌تدریج، نقش یک ارگ نظامی را ایفا کرده است. در اثر حوادث تاریخی و طبیعی تخریب‌های بسیاری در آن صورت گرفته و بخش باقی‌مانده از این مسجد، دیوار بلندی است که به ارگ علیشاه معروف است.<ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87/ . «ارگ علیشاه، شاهکاری از دوره ایلخانی در تبریز»، وبسایت مجله گردشگری اِلی‌گشت، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.]</ref> این بنای ارزشمند در سال 1310ش، توسط وزرات فرهنگ و هنر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.<ref> . [http://ensani.ir/file/download/article/20101108145852-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C%20%D8%A8%D8%B1%20%D8%B7%D8%B1%D8%AD%20%DA%AF%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%B2%D9%86%DB%8C%20%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B7%D9%87%20%D8%A7%D8%B1%DA%AF%20%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87.pdf صدرایی‌نیا، یادداشت‌هایی بر طرح گمانه‌زنی محوطه ارگ علیشاه، 1387ش، ص26.]</ref> | یکی از مرتفع‌ترین بناهای تاریخی شهر تبریز، ارگ علیشاه است که از جاذبه‌های دیدنی و تاریخی به‌جای‌مانده از دوره ایلخانی است.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/6327-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «معرفی ارگ تبریز»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: 14 مرداد 1401ش.]</ref> این بنا در ابتدا، مسجد بوده؛ اما به‌تدریج، نقش یک ارگ نظامی را ایفا کرده است. در اثر حوادث تاریخی و طبیعی تخریب‌های بسیاری در آن صورت گرفته و بخش باقی‌مانده از این مسجد، دیوار بلندی است که به ارگ علیشاه معروف است.<ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87/ . «ارگ علیشاه، شاهکاری از دوره ایلخانی در تبریز»، وبسایت مجله گردشگری اِلی‌گشت، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.]</ref> این بنای ارزشمند در سال 1310ش، توسط وزرات فرهنگ و هنر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.<ref> . [http://ensani.ir/file/download/article/20101108145852-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C%20%D8%A8%D8%B1%20%D8%B7%D8%B1%D8%AD%20%DA%AF%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%B2%D9%86%DB%8C%20%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B7%D9%87%20%D8%A7%D8%B1%DA%AF%20%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87.pdf صدرایی‌نیا، یادداشت‌هایی بر طرح گمانه‌زنی محوطه ارگ علیشاه، 1387ش، ص26.]</ref> | ||
==نام‌گذاری== | ==نام‌گذاری== | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۲: | ||
==معماری== | ==معماری== | ||
این سازه دیدنی تبریز سازه‌ای یک پارچه و آجری است و شکل نعل اسبی دارد. این دژ، نمونه‌ای از بنای اسلامی با معماری ایرانی است. استاد فلکی تبریزی معمار این بنا بوده که به شیوه آذری آن را ساخته است.<ref> [https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/tabriz/arge-alishah . «ارگ علیشاه تبریز»، وبسایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1400ش.]</ref> این شیوه، سبک مغول یا ایرانی - مغول نیز نامیده می‌شود که در | این سازه دیدنی تبریز سازه‌ای یک پارچه و آجری است و شکل نعل اسبی دارد. این دژ، نمونه‌ای از بنای اسلامی با معماری ایرانی است. استاد فلکی تبریزی معمار این بنا بوده که به شیوه آذری آن را ساخته است.<ref> [https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/tabriz/arge-alishah . «ارگ علیشاه تبریز»، وبسایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1400ش.]</ref> این شیوه، سبک مغول یا ایرانی - مغول نیز نامیده می‌شود که در دورۀ حکومت ایلخانان بر ایران رواج یافت. در ساخت این بنا، ساروج و مصالح ساختمانی با استحکام بسیار بالایی استفاده شده است.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/6327-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «معرفی ارگ تبریز»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.]</ref> باقی‌مانده سازه قدیمی ارگ، سه دیوار بلند را تشکیل می‌دهد و به شکل یک ایوان است. این بخش، شبستان مسجد علیشاه بوده است.<ref> [https://iranlover.ir/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «ارگ علیشاه (مسجد علیشاه) در مرکز تبریز»، وبسایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.]</ref> | ||
عرض هر یک از این دیوارها ۱۰ متر و داخل آن‌ها مرکب از دو دیوار عریض است که توسط طاق‌‌هایی به‌هم اتصال یافته‌اند. هر چند در حفاری‌های انجام گرفته مشخص شده که ۷ متر از دیوارها زیر خاک واقع شده است. عرض بنای به‌جا مانده از ارگ علیشاه ۳۰ متر و ارتفاع آن ۲۶ متر است.<ref> [https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/tabriz/arge-alishah . «ارگ علیشاه تبریز»، وبسایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1400ش.]</ref> در سال 1360ش، پیش از تخریب دیوارهای شمالی، طول ارگ ۶۵ متر بوده، ولی امروزه تنها ۲۱ متر از آن باقی‌مانده است؛ عرض کلی آن به ۵۱ متر می‌رسد و ارتفاع آن ۳۳ متر است. بر اساس تحقیقات، این بنا در زمان ساخت در حدود ۶۳ تا ۶۵ متر ارتفاع داشته است. محراب ارگ علیشاه بلندایی ۳۰ متری دارد و از نمونه‌های منحصربه‌فرد معماری ایران به حساب می‌آید.<ref> [https://iranlover.ir/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «ارگ علیشاه (مسجد علیشاه) در مرکز تبریز»، وبسایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.]</ref> پس از مشروطه، چند ساختمان و مدرسه به ارگ اضافه شد؛ ولی در دوره پهلوی این آثار از بین رفت و تنها یک دیواره از بخش جنوبی و یک محراب از مسجد باقی ماند.<ref> [https://tourgardan.com/blog/detail/691/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2 . «ارگ علیشاه تبریز یادآور دوره شکوه شهری تاریخی»، وبسایت تورگردان، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.]</ref> | عرض هر یک از این دیوارها ۱۰ متر و داخل آن‌ها مرکب از دو دیوار عریض است که توسط طاق‌‌هایی به‌هم اتصال یافته‌اند. هر چند در حفاری‌های انجام گرفته مشخص شده که ۷ متر از دیوارها زیر خاک واقع شده است. عرض بنای به‌جا مانده از ارگ علیشاه ۳۰ متر و ارتفاع آن ۲۶ متر است.<ref> [https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/tabriz/arge-alishah . «ارگ علیشاه تبریز»، وبسایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1400ش.]</ref> در سال 1360ش، پیش از تخریب دیوارهای شمالی، طول ارگ ۶۵ متر بوده، ولی امروزه تنها ۲۱ متر از آن باقی‌مانده است؛ عرض کلی آن به ۵۱ متر می‌رسد و ارتفاع آن ۳۳ متر است. بر اساس تحقیقات، این بنا در زمان ساخت در حدود ۶۳ تا ۶۵ متر ارتفاع داشته است. محراب ارگ علیشاه بلندایی ۳۰ متری دارد و از نمونه‌های منحصربه‌فرد معماری ایران به حساب می‌آید.<ref> [https://iranlover.ir/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «ارگ علیشاه (مسجد علیشاه) در مرکز تبریز»، وبسایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.]</ref> پس از مشروطه، چند ساختمان و مدرسه به ارگ اضافه شد؛ ولی در دوره پهلوی این آثار از بین رفت و تنها یک دیواره از بخش جنوبی و یک محراب از مسجد باقی ماند.<ref> [https://tourgardan.com/blog/detail/691/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2 . «ارگ علیشاه تبریز یادآور دوره شکوه شهری تاریخی»، وبسایت تورگردان، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.]</ref> | ||
==خطرات== | ==خطرات== | ||
در تهاجم روس‌ها به تبریز و همچنین زلزله مخربی که در سال 1193ش، در این شهر رخ | در تهاجم روس‌ها به تبریز و همچنین زلزله مخربی که در سال 1193ش، در این شهر رخ داد، ارگ تبریز دچار آسیب‌های زیادی شد؛ اما به دلیل استحکام بالای ارگ، بخشی از این مجموعه باقی و بخش‌های اصلی بنا در اثر زلزله تخریب شد.<ref> [https://www.farsnews.ir/news/13901109001105/%D9%85%D8%B1%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF . « مرمت ارگ علیشاه تبریز به پایان رسید»، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید 14 مرداد 1401ش.]</ref> از طرفی روس‌ها بعد از پیروزی، دیواره‌های ارگ را به توپ بسته و پس از استقرار نیز در اثر بی‌مبالاتی، بخش بزرگی از ارگ را ویران کردند.<ref> [https://tourgardan.com/blog/detail/691/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2 . «ارگ علیشاه تبریز یادآور دوره شکوه شهری تاریخی»، وبسایت تورگردان، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.]</ref> امروزه عملیات عمرانی در حریم ارگ علیشاه به منظور ساخت پاركینگ برای مصلی تبریز بر نگرانی‌ها درباره سرنوشت قلعه علیشاه افزوده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/82412735/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2 . «نگاه نگران دوست‌داران میراث فرهنگی به سرنوشت ارگ علیشاه تبریز»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.]</ref> | ||
==مرمت و بازسازی== | ==مرمت و بازسازی== | ||
در بازسازی ارگ علیشاه اقدامات زیادی از جمله استحکام‌بخشی، تقویت و ترمیم آسیب‌های وارد شده بر بدنة این بنای تاریخی صورت گرفته است. كف‌سازي، اجراي ارتباطات ورودي، نورپردازي، راه‌پله‌ها و راه دسترسي و نيز | در بازسازی ارگ علیشاه اقدامات زیادی از جمله استحکام‌بخشی، تقویت و ترمیم آسیب‌های وارد شده بر بدنة این بنای تاریخی صورت گرفته است. كف‌سازي، اجراي ارتباطات ورودي، نورپردازي، راه‌پله‌ها و راه دسترسي و نيز محوطه‌سازي در این بنای تاریخی انجام گرفته است.<ref> [https://www.isna.ir/news/tabriz-39217/%D9%BE%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%B9%D9%84%D9%8A%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B2 . «پايان مرمت مسجد جامع عليشاه و ارگ تبريز»، وبسایت خبرگزاری دانشجویان ایران«ایسنا»، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.]</ref> در زمان بازسازی این بنای تاریخی استحكام‌بخشي طاق مسجد جامع عليشاه صورت گرفته و همچنین بقاياي كاشي‌كاري و گچ‌بري محوطه، قسمت‌هاي خانقاه و مدرسه بازسازی شده‌اند.<ref> [https://www.irna.ir/news/80891742/%D9%85%D8%B1%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%B9%D9%84%D9%8A%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B2-%D9%BE%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D9%8A%D8%A7%D9%81%D8%AA . «مرمت مسجد جامع علیشاه و ارگ تبریز پایان یافت»، وبسایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.]</ref> در سال‌های اخیر روند بازسازی ارگ علیشاه با جدیت بیشتری دنبال شده و مسئولان برای دسترسی بهتر شهروندان به این مکان تاریخی اقدام به حذف دیوارهای اطراف قلعه کردند.<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/603360/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2 . «ارگ استوار تبریز»، وبسایت روزنامه همشهری، تاریخ بازدید: 15 مرداد 1401ش.]</ref> | ||
==ویژگی== | ==ویژگی== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۲: | ||
==ارگ علیشاه در سفرنامه‌ها== | ==ارگ علیشاه در سفرنامه‌ها== | ||
این بنای تاریخی در آثاری از بدرالدین محمودالعینی، ابن‌بطوطه، مرتضی میزرا مؤلف تاریخ و جغرافیای دارالسطنه تبریز و حمدالله مستوفی توصیف شده است. از توصیف‌های ذکر شده و اطلاعات موجود در این کتاب‌ها و اسناد می‌توان دریافت که این بنا در زمان تاج‌الدین علیشاه، مسجد جامع شهر | این بنای تاریخی در آثاری از بدرالدین محمودالعینی، ابن‌بطوطه، مرتضی میزرا مؤلف تاریخ و جغرافیای دارالسطنه تبریز و حمدالله مستوفی توصیف شده است. از توصیف‌های ذکر شده و اطلاعات موجود در این کتاب‌ها و اسناد می‌توان دریافت که این بنا در زمان تاج‌الدین علیشاه، مسجد جامع شهر به‌حساب می‌آمد و همچنین دارای كتیبه‌ها، گچبری‌های دیدنی و ستون‌های مرمرین بوده، که بعدها در گذر زمان ویران شده است.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/6327-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «معرفی ارگ تبریز»، وبسایت کجارو، تاریخ بازدید: 14 مرداد 1401ش.]</ref> | ||
==مسیر دسترسی== | ==مسیر دسترسی== | ||