پاسارگاد

پاسارگاد، اولین پایتخت هخامنشیان به قدمت 2500 سال و دارای آثار تاریخی فراوان.

پاسارگاد، مجموعه‌ای تاریخی است که شکوه معماری ایران باستان و کمال هنرمندان ایرانی را در پیکرتراشی، رنگ‌آمیزی و شبیه‌سازی بازنمایی می‌کند. این بنا، الگوی ساخت تخت جمشید بوده و شاهد نبوغ تمدن ایرانیان است. مجموعه پاسارگاد شامل آرامگاه کوروش کبیر، باغ پادشاهی، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، ساختارهای دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطۀ مقدس و تنگه بلاغی است.

نام‌گذاری

برخی، پاسارگاد را تغییر یافتۀ «پارسه‌گراد» به‌معنی «شهر پارس» دانسته‌اند؛ اما برخی دیگر، واژۀ پاسارگاد را برگرفته از نام قبیلۀ پادشاهان پارسی و به‌معنای «آنها که گُرز گران می‌کشند» دانسته‌اند.[] تاریخ‌نگاران، هخامنشیان را متعلق به این قوم می‌دانند. این واژه در اسناد تاریخی به‌صورت «پاسارگد» گفته شده و به‌معنای اردوگاه پارس‌ها ذکر شده است. این منطقه در گذشته به نام «دشت مرغاب» نیز شناخته می‌شد.[]

پیشینه

قلمرو پارس، موطن هخامنشیان بود. سلسلۀ پارس، با رهبری کوروش دوم در ۵۵۰ پیش از میلاد، بر مادها پیروز شد. مطابق رسوم معمول آن دوره، کوروش دوم منطقۀ پاسارگاد را به‌عنوان پایتخت انتخاب کرد. سال‌ها بعد، داریوش پادشاه هخامنش، شهر پارسه را به ‌فاصلۀ ۷۰ کیلومتر در جنوب پاسارگاد، بنا کرد و نام پرسپولیس به آن دادند. پاسارگاد تا هنگامی‌که اسکندر مقدونی در ۳۳۰ پیش از میلاد امپراتوری هخامنشی را سرنگون کند، مرکز مهم پادشاهی باقی مانده بود. به گزارش باستان‌شناسان، اسکندر برای آرامگاه کوروش حرمت قائل شد و آن را بازسازی کرد. از قرن هفت هجری، آرامگاه کوروش، آرامگاه مادر سلیمان نام گرفت ‌و به مکانی زیارتی مبدل شد. در قرن دهم هجری، مسجدی کوچک در جوار آن ساخته شد که تا قرن چهارده استفاده می‌شد. این محل از سوی مسافرین در طول قرن‌ها بازدید می‌شد و همین امر موجب شد به‌تدریج بخش‌های مختلف آن نابود شود.[]

موقعیت پاسارگاد

پاسارگاد، در شمال استان فارس و به فاصلۀ 120 کیلومتر از شهر شیراز قرار دارد. این منطقه دارای آب‌وهوای معتدل و زمستان‌ سرد است.[]

معماری

معماری منحصربه‌فرد مجموعۀ پاسارگاد، در جهان زبانزد است. اسناد تاریخی نشان می‌دهد هدف کوروش از ساخت این بنا نظارت بر باغ‌ها و مناطق سرسبز پیرامون آن بوده است. استفاده از زیباترین سنگ‌های تزیینی مانند سنگ مرمر و کبود و سنگ‌های سیاه، علاوه‌بر خشت و چوب، دقت بالا در سنگ‌تراشی و طراحی نقشۀ آن، دقت سازنده را نشان می‌دهد. کاربرد چوب در ساختمان‌سازی آن دوره رایج بود و تمام ستون‌ها و سقف بناها از الوارهای تنومند ساخته‌ شده‌اند.[]

نمادهای فرهنگ ایرانی در پاسارگاد

پاسارگاد، محل تاج‌گذاری شاهان هخامنشی و مركز پرورش علم و محل گردهمایی و پرورش دستوران، روحانیون و مغ‌ها بود. قصر و باغ‌ و آثار باستانی پاسارگاد نمونۀ بی‌نظیری از اولین دورۀ شكوفایی هنر و معماری هخامنشی و شاهدی قوی بر تمدن ایرانی است.[] این مجموعه با معماری بی‌بدیل و تمام‌‌سنگی که دارد، نشان‌دهندۀ نبوغ تمدنی ایرانیان در دوران باستان است که صنعت دست و قدرت سنگ را در هم آمیخته‌ و سازه‌ای بی‌نظیر خلق کرده‌ است.[] کارشناسان معتقدند مجموعۀ پاسارگاد، از بهترین مصادیق هنر ایران باستان است و برخلاف سایر آثار باستانی، متأثر از دیگر تمدن‌ها نبوده و ویژگی اصالت، آن را از سایر هنرهای شرق متمایز می‌کند[] و چارچوب منسجمی از معماری را عرضه کرده است. []

آثار فرهنگی و بناهای تاریخی پاسارگاد

1-   آبراهه‌های باغ شاهی

آبراهه­‌های مشخص باغ شاهی بيشتر از 1100 متر طول دارند. این آبراهه‌ها موقعیت مکانی گذرگاه‌ها، درختان و چمنزارهای باغ را نشان می‌دهند. آب باغ شاهی از طريق انشعابات رودخانه پلوار تأمين می‌شد. آبراهه­‌های مذکور علاوه‌بر زیبایی بصری که داشتند آبياری باغ را نيز انجام داده و شامل دو بخش جوی‌ها و حوضچه­‌ها بودند. در هر 5/9 تا 5/13 متر جوی، يک حوضچه وجود دارد تا اول، کار تقسيم آب و سپس کاهش سرعت آب در مسير جوی‌ها انجام شود. دهانۀ داخلی حوضچه­‌ها 87 در 87 سانتي‌متر و عمق آنها 52 سانتي‌متر است. این ابعاد در جوی‌های سنگی 25 سانتي‌متر و لبۀ حوضچه­‌ها و جوی‌ها 15 تا 16 سانتي‌متر است.[]

2-   آرامگاه کوروش

آرامگاه کوروش تنها بنای مجموعۀ پاسارگاد است که تاریخ‌‌نگاران و سياحان آن را توصیف كرده‌اند. به گفتۀ آنها، قسمت پایین آرامگاه، بزرگ و جادار بود. در قسمت بالا اتاقی وجود داشت دارای تخت طلا و میزی که روی آن فنجان‌ها و ظروف آیینی قرار داده شده بود. تابوت زرینی هم وجود داشت که جسد کوروش را در آن جای داده بودند. این بنا با ارتفاع 11 متر ساخته‌شده از تخته‌سنگ‌هایی تراش‌خورده بود که بی‌هیچ ملاتی کنارهم چیده شده بودند. این سنگ‌ها با بست‌های آهنی و سرب به یکدیگر وصل شده و در جای خود محکم شده‌ بودند. طراحی آرامگاه، يادآور نیایش‌گاه‌های باستانی ایران؛ اما با طراحی ممتاز و بی‌نظیر است.[]

3-   سنگ‌­نگارۀ انسان بال‌دار

سنگ‌­نگارۀ انسان بال‌دار، زیباترین نقش در بناهای پاسارگاد است که سالم ­مانده است. این سنگ‌نگاره گویای مفاهیم عمیق اندیشۀ والای انسانی کوروش کبیر است: مردی با ریش انبوه و کوتاه، ردایی بلند و نیز تاجی بر سر؛ چهار بال او را دربرگرفته‌‌اند و رو به‌سوی مرکز کاخ دارد؛ تاجی زیبا بر بلندای این سنگ‌نگاره چشم‌نوازی می‌کند و روی شاخ­های بلند و پیچ‌خوردۀ یک قوچ حبشی جای گرفته است؛ دو مار کبرا که پشت به هم کرده‌‌اند و بر سر هر کدام یک گوی که نماد خورشید است تاج را در میان گرفته­اند؛ سه‌دسته گل نی، قسمت اصلی تاج را بر فراز خود دارند و با پرهای شترمرغ احاطه شده‌­اند و در انتهای این سه‌دسته گل، سه گوی بزرگ خورشید قرار دارند؛ بال‌های دو سوی مرد، دو بال به‌سوی آسمان و دو بال به‌سوی زمین گسترده شده‌اند. ردای بلندی با حاشیه‌های مزیّن به گل­، سرتاسر مرد را پوشانده است؛ یک دست­ مرد به سمت جلو و دیگری در امتداد بال به سمت بالا است و پاهای مرد عریان هستند. این سنگ‌نگاره با تلفیق نمادهای هنر و فرهنگ­ ملل مختلف، بیان‌گرنوعی اتحاد و دوستی بین مردمان مختلف با اندیشۀ برابری انسان­ها در هر رنگ، نژاد و زبان است. بالای نقش برجستۀ آن تا 1243ش، سنگ‌­نبشته‌های میخی سه‌زبانه وجود داشت با مضمون «من کوروش، شاه هخامنشی‌ام».[]

4-   کوشک‌ها

کوشک‌ها در باغ‌ شاهی، مکمل آب‌نما‌ها بودند که امروزه، بقایای اندکی از آنها در محدودۀ شرق و جنوب باغ مرکزی باقی‌ مانده ‌است. این دو کوشک دارای ساختار ساده و خلاصه‌ای از نقشۀ کاخ‌های پاسارگاد و به‌نوعی، مرکز ‌ثقل این محوطه و طرحی دقیق از چشم‌انداز و ترکیب معماری با طبیعت هستند.[]

5-    کاخ دروازه

کاخ دروازه با وسعت 726 مترمربع در شرق مجموعۀ پاسارگاد قرار دارد. این کاخ، تالاری به وسعت 686 مترمربع دارد و سقف آن را هشت ستون سنگی با ارتفاع 16 متر تشکیل می‌دهند. این تالار، دو درگاه اصلی در شمال غربی و جنوب شرقی و دو درگاه فرعی در شمال شرقی و جنوب غربی دارد. دورتادور کاخ را دیواری بلند از جنس کاهگل احاطه کرده و دو اتاق در نزدیکی درگاه‌های شمال شرقی و جنوب غربی برای نگهبانان ساخته شده است. ارتفاع درگاه‌ها 9 متر بود و هم اکنون فقط یکی از جرزهای درگاه شمالی به‌جا مانده است. روی این جرز، نقش انسانی با چهار بال در حال نیایش، حجاری شده است. این نقش، تنها سنگ­نگاره است که در بناهای پاسارگاد تاحدی سالم مانده است. این کاخ، دروازۀ ورود به مجموعۀ پاسارگاد بود که شباهت بسیار با کاخ دروازۀ ملت‌های تخت جمشید دارد.[]

6-  پل

حوالی 150 متر از غرب کاخ‌ دروازه، آثاری از یک پل سنگی در 1342ش کشف شد که نشان می‌دهد این پل بر روی آبراهه‌‌ای از رود پلوار ایجاد شده بود. سازۀ کشف‌شده دارای دو دیوار جانبی از جنس سنگ‌ آهک و پنج ردیف سه‌ستونی در میان آن‌ها است. پل اصلی مربع شکل است با 95/15سانتی‌متر عرض و 65 سانتی‌متر طول، که ارتفاع ستون‌های آن بیش از 2 متر بود.[]

7-   کاخ اختصاصی

این کاخ به فاصلۀ 1300 متر از شمال شرق آرامگاه کوروش واقع شده و با وسعتی بالغ بر 3192 مترمربع، متشکل از یک تالار مرکزی و دو ایوان شرقی و غربی است. در گوشه‌های شمال و جنوب ایوان غربی کاخ، دو اتاق وجود داشت که آثار اندکی از آنها باقی مانده است. ساختار معماری بنا بیان می‌کند که کاربری این کاخ، اقامت‌گاه و منزل مسکونی کوروش کبیر بود. نقوش برجستۀ حک‌شده روی درگاه‌های کاخ، تصویر شاه به‌همراه چتردار یا غلام او است که هیکل شاه را بزرگتر نشان می‌دهد. شاه ردای بلند چین‌دار هخامنشی با دکمه‌های طلایی به تن دارد. سنگ­هایی که در ساخت کاخ استفاده شده‌اند سه نوع سنگ سفید مرمرنما، سنگ آهک سیاه و سنگ ماسۀ کبودرنگ هستند. عناصر معماری و تزئینی این بنا، ساده اما چشم‌نواز و آرام هستند. سمت جنوبی کاخ، جرز سنگی دیده می‌شود که دیوارهای خشتی بنا در سوراخ آن چفت می‌شد تا استحکام بنا را زیاد کند. بر بلندای این جرز و سمت شمالی آن، سنگ‌نبشته‌ای با خط میخی و سه زبان فارسی باستان، عیلامی و بابلی وجود دارد که شاه، خود را معرفی می‌کند: «من کوروش، شاه هخامنشی‌ام».[]

8-   کاخ بارعام

کاخ بارعام یا کاخ پذیرایی کوروش، به وسعت 2472 مترمربع در بخش شمال غربی ـ جنوب شرقی قرار دارد. این کاخ دارای یک تالار وسیع مرکزی با هشت ستون و وسعت 705 مترمربع است. چهار ایوان در چهار سوی کاخ با ستون‌هایی کوچکتر و دو اتاق، از دیگر بخش‌های اصلی این کاخ هستند. از هشت ستون کاخ، فقط یک ستون به ارتفاع فعلی10/13 متر باقی است. در این کاخ قسمت‌هایی از سه جرز سنگی باقی مانده که بر روی جرز جنوبی، حکاکی سنگ‌نبشتۀ میخی به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی متن زیر نوشته شده است: «من کوروش، شاه هخامنشی‌ام». کاخ بارعام کوروش، محلی بود که به مثابۀ اولین مقر سازمان ملل محسوب می‌شد که در 25 قرن پیش اندیشه‌های متعالی انسانی، حقوق بشر و آزادی و برابری انسان‌ها در آن عرضه می‌شد و به جهان آن روزگار نشر می‌یافت.[]

9-    باغ شاهی

پردیس پاسارگاد یا باغ شاهی، طرح باغی ایرانی در دل فلات بود که ابتکار عمل در باغ‌های سلطنتی ایران و هند محسوب می‌شد. آب‌یاری این باغ به شیوۀ آب‌نما و جریان آب در جوی‌های سنگی بود. در دو طرف باغ، دو کوشک به‌منظور استراحت و تماشای منظرۀ چشم‌گیر باغ ساخته شده بود. تمام کاخ‌ها داخل این پردیس بودند و گرداگرد هر کاخ، فضایی سبز و آرام‌بخش ایجاد شده بود. تا به امروز، 1100 متر آب‌نمای باغ شاهی از دل خاک خارج شده‌اند. مجموعۀ باغ شاهی حاوی سه قسمت بود: آبراهه‌های باغ شاهی، کوشک‌ها و پل.[]

10-         برج سنگی

برج سنگی یا آرامگاه کمبوجیه، بنایی چهارگوش و به ‌شکل برج است که در حال‌حاضر فقط يک ديواره از آن برجا مانده است. ارتفاع این برج 14 متر و قاعدۀ آن 23/7 * 27/7 متر است که روی سکویی با سه پله جای دارد. این بنا از منظر صنعت معماری و هنری از شاه­کارهای مهندسی و هنر دوران هخامنشی است. سنگ‌های آن از جنس سنگ سفید مرمر معادن کوه سیوند هستند. کمی هم سنگ سیاه آهک در پنجره‌های کور بنا به کار رفته است. طراحی و معماری این برج گویای کارکرد آیینی است؛ به‌طوری‌که کارشناسان معتقدند بنای کعبۀ زرتشت در نقش رستم، تقلیدی از این برج سنگی پاسارگاد است. در دورۀ اسلامی به این برج، نام «زندان سلیمان» دادند.[]

11-         تل تخت

تل تخت، همان ارگ سلطنتی بود. این بنا واقع در حاشیۀ شمالی- جنوبی و غربی تپه‌ای بزرگ و طبیعی به‌صورت سکو است که از سنگ‌های عظیم مكعبی با ارتفاع 15 متر ساخته شده بود تا عمارت‌های مجلل بر بلندای آن ایجاد شوند. ساخت این تل در زمان کوروش توسط هنرمندان و معماران ماهر آغاز شد؛ ولی فوت کوروش در 530 پیش‌ از‌ میلاد باعث شد بنا تکمیل نشود. طبق قرائن موجود؛ داریوش، هشت سال پس از مرگ کوروش، تغییرات مهمی در طرح اولیۀ این ارگ شاهی ایجاد کرد: دو پلکان بزرگ  را با خشت مسدود کردند و تخت‌گاه را به قلعه یا گنج‌خانۀ وسیعی تبدیل كردند که 200 سال بعد گنجينۀ آن به‌دست سربازان مقدونیه تاراج شد.[]

12-         کاروانسرای مظفری

این بنا در مجاورت آرامگاه كوروش قرار دارد و شامل صحن بزرگی است به وسعت 40/16*5/18 متر ساخته‌شده از سنگ‌های سفيد كاخ‌های كوروش و نيز ايوانی دارد به وسعت 30/3 متر با جرزهای سنگی چهارگوش و نامنظم، مشتمل بر اتاق‌هایی كوچک و بزرگ. در دورۀ سامی بخشی از اين بنا تعمير شد و  مخصوص دفتر فنی سامی‌ها بود؛ اما امروزه متروک است. پیرامون مسجد مادر سليمان، گورستان بود حتی مردم محلی تا دورۀ پهلوی در حوالی آ‌رامگاه، مردگان خود را دفن می‌كردند كه گاهی از سنگ قبرهای باارزش، از همان سنگ‌های كاخ، استفاده می‌کردند. كتيبه‌هاي زيبایی در این قبرها ديده می‌شوند و در حال حاضر، اين سنگ قبرها در موزۀ هفت‌تنان شيراز نگهداری می‌شوند.[]

13-         مسجد اتابکی

در دوره‌ اسلامی، پیرامون آرامگاه كوروش و به فاصله‌های نامنظم، بدون توجه به اصول معماری، ستون‌هایی ساختند که به‌شکل مسجد درآمد. کتیبه‌ای بر سردر مسجد نهادند که مضمون آن گویای ساخت این مسجد در زمان اتابک سعد بن زنگی، اواخر سلطنت سلجوقيان، است. مسجد اتابکی از منظر آيینی بااهميت بوده و بیان‌گراحترام مردم آن روزگار به كوروش و آرامگاه او است.[] بنای مسجد در زمان جشن‌های دوهزاروپانصدساله توسط حکومت پهلوی دوم به مکان دیگری انتقال داده شد که این کار برخلاف منشور ونیز در حفظ و نگهداری آثار باستانی است.[] مسجد پاسارگاد متاسفانه در زمان جشن‌های دوهزار و پانصدساله از بین رفت. در آن زمان برای مرمت آثار به‌جامانده از مسجد و دروازه آن، موسسه ایزومئو به رهبری اوجینو گالدیری ستون‌های سنگی آن را به محل دیگری برد.[]

14-         تنگۀ بلاغی

سمت شمال غربی جلگۀ مرغاب، پشت تپۀ مُشرف به آرامگاه کمبوجیه، «محوطۀ مقدس» قرار دارد. این بنا شامل سکویی مستطیلی دارای پله و به ارتفاع کم، بر یک جفت تختۀ بزرگ سنگی است که نیایش‌گاه اوایل دورۀ هخامنشی بود. این ساختمان به‌دلیل این‌که بیرون از مجموعۀ پاسارگاد جای دارد چندان شناخته‌شده نیست. مسیر منتهی به تنگه، دور از مکان اصلی پاسارگاد قرار دارد و برای دسترسی به آن باید از آبادی‌ها و روستاها عبور کرد.[]

ثبت در یونسکو

مجموعۀ پاسارگاد، پنجمین اثر ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. در تیر ۱۳۸۳ش در جلسۀ این سازمان در چین، این مجموعه مطرح شد و به‌دلیل داشتن معیارهای بسیار و با صددرصد آراء در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.[] این اثر تاریخی در 24 شهریور 1310ش به شمارۀ 19 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت.[]

اثرات اقتصادی و اجتماعی

اثر باستانی و نام‎آشنای پاسارگاد، یادآور کوروش و حکومت او است که نشان می‌دهد ایران کشوری با تاریخ و تمدن 5000 ساله ریشه‌‌دار، عمیق و نیز تأثیرگذار در سایر ملل و اقوام است. پاسارگاد به‌علت وجود آثار باستانی تاریخی که بیان‌گر تمدن و فرهنگ غنی ایرانی است میزبان گردش‌گران داخلی و خارجی است. رونق گردش‌گری در این منطقه به رشد اقتصادی مردم محلی کمک بسیار می‌کند و موجبات توسعۀ مشاغل و کارآفرینی و نیز تعاملات اقوام و ملل با افراد محلی و با یکدیگر را فراهم می‌کند.[]

منابع

●«آب‌راهه‌های باغ شاهی»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«آرامگاه کوروش بزرگ»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش. ●آریا، سیاوش، «محوطه مقدس پاسارگاد، اثری ارزشمند، ولی ناشناخته»، وب‌سایت مهرگان، تاریخ درج مطلب: 21 آذر 1399ش.

●«باغ شاهی»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش. ●«برج سنگی»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«به شهر ما بیایید- پاسارگاد نماد تمدن ایرانی»، وب‌سایت قلمچی، تاریخ درح مطلب: 28 مهر 1397ش.

●«پاسارگاد»، وب‌سایت هدایت میزان، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«پاسارگاد (آرامگاه کوروش کبیر)»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«پاسارگاد؛ شهری با آثار باستانی چند هزار ساله»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 27 اسفند 1393ش.

●«پاسارگاد کجاست؟»، وب‌سایت ایران‌گرد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«پاسارگاد یادگار هنر و تمدن ایرانی»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ درج مطلب: 22 دی 1402ش.

●«پل»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«تل تخت»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«جاذبه‌های گردشگری و دیدنی شهر تاریخی پاسارگاد»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 1 دی 1402ش.

●«سنگ‌نگارۀ انسان بال‌دار»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●سید، محمود، «بررسی سبک و اسلوب معماری دوره هخامنشیان»، مجلۀ پژوهش‌نامۀ تاریخ، دورۀ 10، شمارۀ 37، بهمن1397ش.

●شاندرو، آلبرا، کوروش کبیر، ترجمۀ هادی هدایتی، تهران: دانشگاه تهران، 1335ش.

●صارم، علی، «شناسایی بخش‌های پیش‌رو و رده‌بندي نظام تولیدی اقتصاد ایران با استفاده از الگوی داده-ستانده»، فصلنامۀ پژوهش‌های برنامه‌ریزی و توسعۀ پایدار، شمارۀ 1، بهار 1402ش.

●«کاخ اختصاصی»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«کاخ بار عام»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«کاخ دروازه»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«کاروان‌سرای مظفری»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«کوشک‌ها»، وب‌سایت پاسارگاد، تاریخ بازدید: 1 آذر 1402ش.

●«مسجد پاسارگاد»، وب‌سایت سفرایران، تاریخ بازدید: 21 دی 1402ش.

●«نگاهی به جاذبه‌های مجموعۀ پاسارگاد در مرودشت»، وب‌سایت ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین 1402ش.