پل کشکان
پل کشکان، بزرگ‌ترین پل باستانی لرستان بر فراز رود کشکان در منطقه دوره چگنی. «پل کشکان»، بزرگ‌ترین پل تاریخی لرستان در غرب ایران است، که بر روی رودخانه کشکان واقع در شهرستان چگنی قرار دارد. پل قدیمی و تاریخی کشکان جزء سه پل تاریخی کشور ایران به‌شمار می‌رود که در روزگاران گذشته محل عبور و مرور کاروانها، مردم و چهارپایان بوده و اکنون به یک اثر باستانی و محل بازدید گردشگران تبدیل شده است. پل دره‌ای کشکان، محل اتصال شهر شاپور‌خواست (در غرب استان لرستان) و شهر کرمانشاه بوده است. این پل مربوط به قرن چهارم هجری است، که ساخت آن در سال 389ق آغاز شده و مراحل ساخت آن 10 سال به طول انجامیده است. پل کشکان در بهمن 1318ش ثبت ملی شده است.[۱]
واژه‌شناسی
نام پل کشکان برگرفته از نام روستای «چم کشکان» (از دهستان سماق، بخش چگنی شهرستان خرم‌آباد) است.[۲] برخی دیگر، نام‌گذاری این پل را متناظر با نام رودخانه کشکان دانسته‌اند. در متون تاریخی از این پل با نام «کژکی» یاد شده است.[۳]
معماری
پل کشکان سازه‌ای تاریخی با معماری دورۀ ساسانی است. این شیوه ساخت گواه آن است، که این پل به دوران قبل از اسلام باز می‌گردد. مصالح به‌کار رفته در ساخت این پل، از جنس سنگ، آجر و گچ بوده و استقامت منحصر به‌فردی به این شاهراه تاریخی داده است، به طوری که پس از قرن‌ها هنوز آثار چشمگیری از آن باقی مانده است.[۴] طول پل کشکان 1984 متر است، که با ظاهری طاق‌مانند و پایه‌های محکم سنگ‌چین به هم متصل شده است. این پل در زمان احداث دارای 12 طاق بوده، که با گذر زمان و در اثر فرآیندهای زیست‌محیطی مانند، سیل و طغیان رودخانه، فرسایش و عدم مرمت مناسب در گذر زمان سه دهنه از طاق‌های پل تخریب شده است. یکی دیگر از معماری‌های تأمل برانگیز پل کشکان، ساختار شیب‌دار این پل است. ابتدای این پل دره‌ای با 26 متر ارتفاع، بلندترین نقطه پل از سطح زمین و انتهای پل با ارتفاع 10 متر، پایین‌ترین ارتفاع از پل را به خود اختصاص داده است. همچنین کتیبه جذابی بر روی پایه ششم پل کشکان حکاکی شده است. کتیبه کشکان در ارتفاع 10 متری از سطح زمین قرار دارد، که کلماتی به خط کوفی برگ‌دار در هفت سطر بر روی آن نوشته شده است.[۵] متنی که بر روی کتیبه نوشته شده است به تاریخ شروع و خاتمه ساخت پل و اینکه به دستور چه کسی ساخته شده، اشاره کرده است.[۶]
گردشگری
پل کشکان با معماری ساسانی و به‌عنوان یک پل دره‌ای با ساختار سنگی، گذرگاه کاروانها، چهارپایان، مردمان محلی و بومی بوده و یادگاری از گذشتۀ تمدنی ایرانیان به‌شمار می‌رود. تلفیق این پل با سرسبزی و چشمه‌های متعدد در کنار آن موجب شده که هر ساله گردشگران زیادی برای دیدن این مکان، راهی شوند.[۷]
اهمیت فرهنگی پل کشکان
پل کشکان در حوزه جغرافیایی زاگرس، به عنوان یک شاهراه باستانی، تلفیقی از طبیعت بکر، رودخانه، جنگل بلوط و کتیبه تاریخی، نمایان‌گر فرهنگ، آداب و رسوم و هنر گذشتگان ایران است. این اثر تاریخی، نوعی تعامل میان انسان و طبیعت را نشان داده و نقطه اتصال به تمدن‌های بزرگ به‌شمار می‌رود.[۸] کارشناسان آثار باستانی معتقدند، که حفظ و مرمت پل کشکان نه‌تنها به عنوان یک جاذبه گردشگری؛ بلکه به عنوان یک کتیبه تاریخی فرهنگی، نقش مؤثری در تبیین و انتقال فرهنگ و تمدن ایرانی دارد.[۹]
از منظر پژوهشگران و کارشناسان، مهم‌ترین دلایل حفظ و مرمت پل کشکان عبارت‌اند از: الف) توسعه صنعت گردشگری و افزایش جذب گردشگر؛
ب) حفظ ارزش‌‌های تاریخی و فرهنگی گذشتگان و انتقال آن به نسل‌های آینده؛[۱۰]
ج) جذب گردشگر و افزایش درآمد مردمان بومی؛
د) حفظ و نگهداری هنر معماری برجای مانده از معماران ایرانی؛
ر) بازنمایی اهمیت و نقش پل‌های تاریخی در سهولت عبور و مرور.[۱۱]
خطرات تخریبی
پل تاریخی کشکان به دلایل مختلفی همواره در معرض فرسایش و زوال بوده است. برخی از این دلایل عبارت‌اند از: الف) قرار گرفتن در معرض مستقیم عوامل آسیب‌رسان طبیعی؛
ب) عدم مرمت صحیح و محکم‌سازی آنها؛
ج) بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی اطراف پل؛[۱۲] این عوامل سبب تخریب این آثار ارزشمند باستانی خواهد شد. با وجود شاخص‌های منحصر به فرد پل کشکان، تا‌کنون اقدام خاصی در جهت حفاظت و استحکام آن صورت نگرفته است. این پل، با توجه به تخریب‌ها و آسیب‌های صورت گرفته و عوامل مخربی که همچنان بنا را تهدید می‌کنند، نیازمند حفاظت و مرمت مناسب و جامع است.[۱۳] شناسایی منظر فرهنگی پل تاریخی کشکان و حفاظت از آن در فهم حفاظت از این اثر، قدمی موثر است.[۱۴]
پانویس
- ↑ کریمی، راه‌های باستانی و پایتخت‌های قدیمی غرب ایران، 1369ش، ص127.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت: واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 4 تیر 1401ش.
- ↑ صحراکار و دیگران، طرح جامع پل کشکان، 1380ش، ص32.
- ↑ سجادی، «پل کشکان در مسیر راه‌های تاریخی»، 1382ش، ص8.
- ↑ پیرحیاتی و همکاران، «حفاظت از پل ساسانی اسلامی کشکان استان لرستان با رویکرد منظر فرهنگی»، 1398ش، ص15.
- ↑ «سر‌گذشت کتیبه تاریخی پل کشکان»، وب‌سایت: پلدختر نیوز، تاریخ بازدید: 7 تیر 1401ش.
- ↑ . سجادی، «پل کشکان در مسیر راه‌های تاریخی»، 1382ش، ص12.
- ↑ پیرحیاتی و همکاران، «حفاظت از پل ساسانی اسلامی کشکان استان لرستان با رویکرد منظر فرهنگی»، 1398ش، ص7.
- ↑ صحراکار و دیگران، طرح جامع پل کشکان، 1380ش، ص33.
- ↑ پیرحیاتی و انیسی، «تبیین اصول حفاظت از منظر فرهنگی پل‌های تاریخی رودخانه کشکان لرستان»، 1400ش، ص104.
- ↑ سجادی، «پل کشکان در مسیر راه های تاریخی»، 1382ش، ص16.
- ↑ https://civilica.com/doc/409978/ الطافی و همکاران، «طرح مرمت پل تاریخی کشکان، گامی به سوی حفاظت از پل های تاریخی»، 1394ش، ص2.]
- ↑ کریمی، راه‌های باستانی و پایتخت‌های قدیمی غرب ایران، 1369ش، ص172.
- ↑ پیرحیاتی و همکاران، «حفاظت از پل ساسانی اسلامی کشکان استان لرستان با رویکرد منظر فرهنگی»، 1398ش، ص4.
منابع
- الطافی، محمود و همکاران، «طرح مرمت پل تاریخی کشکان، گامی به سوی حفاظت از پل‌های تاریخی»، کنفرانس بینالمللی انسان، معماری، عمران و شهر، 1394ش.
- پیرحیاتی و همکاران، «حفاظت از پل ساسانی اسلامی کشکان استان لرستان با رویکرد منظر فرهنگی»، نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره 35، 1398ش.
- سجادی، علی، «پل کشکان در مسیر راه‌های تاریخی»، فصلنامه اثر، شماره 35، 1382ش.
- «سر‌گذشت کتیبه تاریخی پل کشکان»، وب‌سایت: پلدختر نیوز، تاریخ درج مطلب: 13 مرداد 1399ش.
- صحراکار، افشین و دیگران، طرح جامع پل کشکان، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1380ش.
- کریمی، راه‌های باستانی و پایتخت‌های قدیمی غرب ایران، تهران، چاپخانه بانک ملی، 1369ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت: واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 4 تیر 1401ش.