پوران دخت

پوران دخت؛ نخستین پادشاه زن ایرانی.

پوران‌دخت یا بوران‌دخت، دختر خسروپرویز و نخستین پادشاه زن در ایران بود. دوران سلطنت پوران‌دخت، بیست‌وهشتمین پادشاه ساسانی، بیش از 16 ماه طول نکشید اما با اصلاحاتی در سیاست داخلی و خارجی ایران همراه بود.

کودکی و نوجوانی

پوران‌دخت، پس از تاج‌گذاری پدر خود در سال 591م و در شهری که حدود 600 سال پایتخت ایران بود، متولد شد. او یکی از 6 شاهزاده‌ای بود که در تیسفون زندگی می‌کرد. بسیاری از مورخان بر این باورند که پوران‌دخت ثمرۀ ازدواجی است که ادیبان در وصف آن، منظومۀ «خسرو و شیرین» را سروده‌اند.

پادشاهی پوران‌دخت

پس از قتل خسروپرویز، ظرف چند سال اندک، 10 پادشاه بر تخت پادشاهی ایران نشستند. برخی کارشناسان، از جمله دلایل این بحران را نابخردی خسروپرویز می‌دانند که مردان متفکر ایرانی را از خود رنجاند، فراری داد یا خانه‌نشین کرد. پس از آن، دست به کشورگشایی‌ها و جنگ‌های غیرضروری و افراطی زده، ارتش ایران را فرسوده و خزانۀ حکومتی را تهی کرد. تمامی این موضوعات منجر به افزایش نارضایتی مردم و افزایش فاصلۀ طبقاتی شد. در چنین شرایط دشواری، پوران‌دخت که در حدود 40 سال سن داشت، با تدبیر خود، حکومت ایران را در دست گرفته و همزمان، دست به اصلاحاتی نوین در سیاست خارجی و داخلی ایران زد. گروهی، دوران پادشاهی پوران‌دخت را همزمان با اواخر خلافت ابوبکر و اوایل خلافت عمر می‌دانند.

اقدامات

پوران‌دخت، با تمامی آشفتگی‌های سیاسی، مصمم بود تا اوضاع کشور را سامان دهد. مهم‌ترین اقدامات او عبارت است از:

1. عدالت‌گستری؛ او با شعار «پادشاه چه زن باشد، چه مرد، باید سرزمین خود را نگاه داشته و با عدل و انصاف رفتار کند»، دوران کوتاه حکومتِ خود را آغاز کرد. او همچنین، تأکید کرد که تفاوتی میان زن و مرد وجود نداشته و امید دارد تا عدالت و دادگستری را در تمامی ایران و میان اقشار مختلف اجرایی کند.
2. امضای قرارداد صلح؛ پوران، بلافاصله با حکومت روم شرقی، قرارداد صلح امضا کرد تا فرصتی برای اصلاحات داخلی پیدا کند.
3. اصلاحات داخلی؛ او دستور داد تا عدالت در تمامی بخش‌های حکومتی رعایت، مالیات عقب‌افتادۀ ایرانیان بخشیده و برتری‌ها و فواصل طبقاتی برچیده شود.
4. ضرب سکه؛ پوران‌دخت دستور داد تا سکه‌هایی را ضرب کرده و روی آن حک کنند که «پوراتن، بازگردانندۀ تخمۀ ایزدان». او، همچنین، درباریان و مردم را فراخوانده و به آنها اعلام کرد که نیتی خیر داشته و همگی را به عدالت فرمان داد.
5. رونق‌بخشی به کشاوزی؛ پوران دستور داد تا با کشاورزان به خوبی و نیکی رفتار کنند تا به بخش تولید در ایران رونقی دوباره ببخشد.
6. دعوت جهانی برای عدالت؛ نخستین پادشاه زن ایرانی به منظور آرامش بخشیدن به سیاست خارجی، نامه‌هایی را به فرماندهان مستقر در نقاط مختلف ایران فرستاد و اعلام کرد که این پادشاهی را نه با کشتن و قتل دیگران و نه با سپاه و قدرت لشکریان، بلکه تنها با عدل و داد به‌دست آورده و اداره خواهد کرد.

هدیۀ پوران‌دخت به پیامبر اسلام

در تاریخ طبری آمده است که پوران‌دخت، برای پیامبر اسلام هدیه‌ای فرستاده و او پذیرفته است. کارشناسان بر این باورند که این هدیه به‌دلیل ترس و باج‌دهی نبوده، زیرا حکومت ایران هیچ‌گاه از سوی پیامبر تهدید نشد. به‌همین دلیل، بسیاری معتقدند این هدیه، تنها به‌دلیل اصل محبت و علاقۀ شخصی پوران‌دخت به پیامبر و گرایشات اخلاقی و عقیدتی او بوده است. هرچند، بسیاری این رویداد را به‌دلیل عدم همخوانی تاریخی آن، نادرست می‌دانند. برخی دیگر نیز معتقدند که این هدیه، به احتمال زیاد، پیش از شروع سلطنت توسط پوران دخت ارسال شده است.

کناره‌گیری از پادشاهی

پوران‌دخت، پس از آن‌که تمامی تلاش خود را در راستای بهبود اوضاع ایران انجام داده و نتوانسته بود تا روند رو به افول حکومت ساسانیان را کنترل کند، از قدرت کناره‌گیری کرد تا تصمیمات او به ضرر ایران و ایرانیان تمام نشود.

درگذشت

برخی از مورخان بر این باورند که پوران‌دخت به مرگ طبیعی از دنیا رفته است. گروهی دیگر نیز معتقدند که او توسط یکی از فرماندهان سپاه ساسانی به‌نام «پیروز» خفه شده است. با مرگ او، دوباره جدال بر سر تاج و تخت از سر گرفته شد اما در نهایت، خواهر او، آذرمی‌دخت (آزرمی‌دخت) به پادشاهی نشست.

پوران دخت در شاهنامه

فردوسی در شاهنامه به این پادشاهی اشاره کرده است:

چنین گفت پس دخت پوران که من

نخواهم پراگندن انجمن

کسی را که درویش باشد ز گنج

توانگر کنم تا نماند به رنج

مبادا ز گیتی کسی مستمند

که از درد او بر من آید گزند

ز کشور کنم دور بدخواه را

بر آیین شاهان کنم گاه را

منابع

• «پوران دخت، نخستین پادشاه زن ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 21 خرداد 1402ش.
• «پوران دخت، نخستین پادشاه زن ایرانی»، وب‌سایت سیمرغ، تاریخ بارگذاری: 9 فروردین 1402ش.
• «چگونگی مرگ اولین پادشاه زن ایران»، پایگاه خبری خرداد، تاریخ بارگذاری: 26 شهریور 1395ش.
• «چگونگی مرگ پوراندخت اولین پادشاه زن ایران+ عکس»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی رکنا، تاریخ بارگذاری: 30 شهریور 1395ش.
• «سالروز شاه شدن پوران دخت»، وب‌سایت روزنامۀ جهان صنعت، تاریخ بازدید: 21 خرداد 1402ش.
• «شخصیت‌های شاهنامه – پوراندخت»، ویکی‌شاهنامه، تاریخ بازدید: 21 خرداد 1402ش.
• طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1375ش.
• فردوسی، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 21 خرداد 1402ش.