پیری جمعیت ایران

پیری جمعیت ایران؛ گذر میانگین سِنی جمعیت ایران از جوانی به‌ سالمندی.

پیری جمعیت، در هر جامعه‌ای تأثیرات جدی بر حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی می‌گذارد. امروزه پیری جمعیت در ایران نیز به‌ یک مسأله تبدیل شده و کارشناسان پی‌آمدهایی مانند کاهش جمعیت جوان، کمبود نیروی کار فعال، کاهش اقتدار کشور و کمبود نیروی دفاعی و فشار بر سیستم بهداشت و درمان را برای آن پیش‌بینی کرده‌اند. بر همین اساس مشوق‌هایی در سیاست‌گذاری‌های دولتی در نظر گرفته شده است تا برنامۀ جوان‌سازی جمعیت اجرا و تأثیرات این بحران کاهش داده شود.

مفهوم‌شناسی

پیری یا سالمندی جمعیت به‌ انباشتگی و افزایش مداوم جمعیت در سن ۶۵ سال به‌بالا گفته شده است. به هر میزان که انباشتگی افراد در سنین یاد شده بیشتر شود، میزان سالمندی افزایش می‌یابد.

عوامل پیری جمعیت

کاهش نرخ باروری؛ آمارهای مرکزآمار ایران از سقوط شدید نرخ باروری گزارش‌های نگران‌کننده‌ای ارایه کرده است. آمارهایی که در سرشماری سال 1365ش و داشتن 6 فرزند برای هرپدر و مادر بود در آخرین بررسی‌های مرکز آمار که مربوط به‌سرشماری‌های سال 1398ش است به 1.7 سقوط کرده است. طی 5 سال اخیر550 هزار تولد کاهش یافته و ایران رکورد دار سرعت کاهش نرخ باروری شده است. این نرخ بعد از سال 1368ش هر سال با کاهش روبه‌رو شده و از مهم‌ترین مشکلات جمعیتی کشور محسوب شده است. پیش‌بینی‌های سازمان‌های بین‌المللی نیز کاهش شدید جمعیت ایران تا یک‌سوم را در 30 سال آینده روایت کرده است. طبق این برآورد آماری، نیمی از جمعیت ایران سالمند، مدارس کشور خالی از کودکان، صندلی‌های دانشگاه‌ها خالی از دانشجو و حوزۀ کار کشور خالی از نیروی کار فعال پیش‌بینی شده است.

انباشتگی‌سنّی؛ افزایش انبوه و ناگهانی جمعیت که با همان شدت در دورۀ میان‌سالی و سالمندی وارد می‌شود، عامل دیگری است که بر سالمندی جمعیت ایران تأثیر گذاشته است.

افزایش امید به‌ زندگی؛ هرچه امید به ‌زندگی و طول عمر افراد افزایش پیدا کند ماندگاری آن در سنین سالمندی نیز افزایش پیدا می‌کند و به‌همین میزان سالمندان با طول عمر بیشتر افزایش پیدا کرده و کشور، سال‌های طولانی با حجم انبوهی از سالمندان مواجهه می‌شود.

پنجرۀ جمعیتی

از منظر کارشناسی، فرصت جوان سازی جمعیت کشور ایران به‌صورت کامل تا هم‌اکنون از بین نرفته است و پنجرۀ جمعیتی کشور تا هنوز باز بوده و از فرصت جوان‌سازی کشور تا 20 سال آینده برخوردار است. جمعیت‌شناسان از بسته شدن پنجرۀ جمعیتی تا 20 سال آینده خبر می‌دهند؛ پنجرۀ جمعیتی تا زمانی باز است که بیش از دو سوم یا بیش از 66 درصد جمعیت بین 15 تا 65 سال و جمعیت سالمند کمتر از 15 درصد و جمعیت کودکان نیز کمتر از 10 درصد باشند. این کارشناسان بر این باورند با کاهشی شدن رشد جمعیت، بین سال‌های 1420 تا 1430 پنجرۀ جمعیتی کشور بسته می‌شود و به‌همین دلیل لازم است که دولت از همین حالا اقداماتی را جهت افزایش رشد جمعیت و اجرای طرح قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت روی دست بگیرد.

پی‌آمدها

کاهش اقتدار ملی؛ جمعیت در همۀ ابعاد کمی و کیفی از تعیین‌کننده‌ترین مؤلفه‌های راهبردی اقتدار ملی و استمرار تمدنی است و امروزه در بیش از ۵۵ درصد کل کشورهای جهان، مشوق‌ها و سیاست‌های جامع و کاملی برای افزایش جمعیت و ارتقای الگوی فرزندآوری در حال اجرا است. هم‌چنین در حدود ۷۵ درصد کشورهای جهان برنامه‌های هدفمندی برای حفظ اقتدار درونی جمعیت و تداوم جمعیت پایدار در حال اجرا است.

کاهش توان نظامی و دفاعی کشور؛ افزایش میانگین سِنّی و دوام روند سالمندی جمعیت برکاهش توان نظامی و دفاعی کشور تأثیر گذاشته و ضریب امنیتی را کاهش می‌دهد و شبیه این رخداد در کشورهای ژاپن و سوئد اتفاق افتاده است؛

افزایش هزینه‌های بهداشتی و درمانی؛ افزایش هزینه‌های بهداشتی و درمانی از پی‌آمدهای جامعۀ کهنسال است که با انواع بیماری‌های مرتبط با سن و سال و تهدیدات ناشی از پیری جمعیت درگیر است. گسترش چنین بیماری‌ها، هزینۀ ارائۀ خدمات را افزایش داده و بیشترین منابع سلامت، جهت درمان بیماران نیازمند کهنسال مصرف می‌شود و هزینه‌های درمان به‎عنوان یک کالای هزینه‌ای عمل کرده و هیچ‌گونه بازدهی در پی نخواهد داشت. کهنسالی جمعیت، شکنندگی در برابر بروز بحران‌ها، مخاطرات سلامتی و آسیب‌های ناشی از تشدید بحران و ایمنی پائین، میزان مرگ و میر را در مقایسه با کشورهای دارای جمعیت جوان، افزایش چشم‌گیری می‌دهد. بدین معنا که با بروز هرنوع بحران سلامتی در کشور هزینۀ درمان و سلامتی افزایش یافته و نتیجۀ متناسب با هزینۀ مصرف شده نیز درپی نخواهد داشت؛

کاهش بازدهی نیروی‌ کار؛ سرپرستی از سالمندان از عوارض سالمندی جمعیت است که به‌کاهش بازدهی نیروی‌ کار منتهی می‌شود. کارگران و مولدان اقتصادی قسمتی از توان و ظرفیت خود را برای تکفُّل و سرپرستی سالخوردگان، صرف کرده و از بازدهی مؤثر کاری باز می‌ماند که در نتیجه سطح رفاه جامعه نیز کاهش می‌یابد؛

کاهش نیروی کار فعال؛ با بروز پدیدۀ سالمندی، نیروی کار توانمند نیز کاهش یافته و نیازمندی کشور به‌ مهاجران خارجی و پذیرش نیروی کار غیر بومی افزایش می‌یابد که این امر مخاطرات امنیتی برای کشور را نیز درپی خواهد داشت.

مشوق‌های جوان‌سازی جمعیت

نگرش جوان‌سازی جمعیت؛ نگرش جوان‌سازی جمعیت در قالب سیاست‌های‌ کلّی برنامۀ ششم توسعه، سند جمعیت و تعالی خانواده، قانون برنامۀ ششم توسعۀ اقتصادی، علمی و فرهنگی، ایجاد و تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت؛

واگذاری زمین؛ یکی از مشوق‌های اقتصادی که در طرح قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت برای خانواده‌ها در نظر گرفته شده است، در اختیار گذاردن زمین به‌‌صورت فروش اقساطی به خانواده‌ها است؛

واگذاری خودرو؛ واگذاری خودرو با قرعه‌‌کشی بدون نوبت برای تولد فرزند دوم به نام مادران؛

پرداخت وام؛ تسهیلات وام 150 میلیون ‌تومانی و سایر تسهیلات بانکی برای ساخت این زمین‌ها به‌خانواده‌های دارای 3 فرزند؛

سایر تسهیلات؛ تخفیفات، معافیت‌های مالیاتی، مرخصی‌ بعد از زایمان، هدایا، از دیگر مشوق‌های اقتصادی گنجانده شده در طرح جوان‌سازی جمعیت ایران است.

منابع

• «پیری جمعیت چیست و با یک کشور چه می‌کند؟»، پایگاه خبری تحلیلی سلام نو، تاریخ درج مطلب: 23 تیر 1398ش.
• «خطراتی که با پیری جمعیت در 30 سال آینده برای کشور رقم خواهد خورد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 29 اریبهشت 1401ش.
• «راهکار عبور از پیری جمعیت چیست؟»، وب‌سایت بصیرت، تاریخ درج مطلب: 9 اردییهشت 1401ش.
• «سالمندی جمعیت، تهدیدی برای اقتصاد و سلامت»، وب‌سایت روزنامۀ رسالت، تاریخ درج مطلب: 30 دی 1400ش.
• عبدی، عباس، «پیری جمعیت؛ راه‌حل چیست؟»، وب‌سایت روزنامۀ ایران، تاریخ درج مطلب: 19 خرداد 1399ش.
• «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت »، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 20 تیر 1402ش.