چارده‌پال
چارده‌پال، آیین فال‌گرفتن و پیشگویی در میان هزاره‌ها.
چارده‌پال (چهارده فال)، از جملۀ آیین و رسوم محلی و میراث فرهنگی و نیز نوعی تفأل و پیشگویی در میان هزاره‌های افغانستان است که طی مراسمی توسط زنان، در شب چهاردهم ماه قمری در طول سال انجام می‌شود.
مفهوم‌شناسی
به اجتماع زنان و دختران باکره در «لیلة‌البدر» یا شب چهاردهم ماه قمری، برای فال گرفتن، چارده‌پال می‌گویند.[۱] چارده، عدد چهاردهم است که در گویش مردم هزاره، به‌صورت چارده تلفظ می‌شود.[۲]
تاریخچه
چارده‌پال، از رسم‌های باستانی و میراث فرهنگی هزاره‌ها است که از مواجهه با طبیعت گرفته شده و تحت تأثیر تجربۀ بشری، ادبیات و آداب و رسوم اجتماعی دیگر، تکامل پیدا کرده است.[۳] این رسم فرهنگی، در سال‌های اخیر با تغییر در سبک زندگی و باورهای مردم، کمرنگ شده و در حالت فراموشی قرار دارد.[۴]
آداب و رسوم چارده‌پال
زن‌ها در شب چهاردهم ماه قمری، در خانه‌ای که مرد خانه یک‌بار ازدواج کرده باشد، جمع مي‌شوند.[۵] سپس، دختر باکره‌ای را لباس تمیز مي‌پوشانند و مانند يك عروس روي تخت نشانده و یک ظرف آب را پیش روی دختر به‌صورتی می‌گذارند که اشیاء داخل آن دیده نشود. زنان دیگر دور دختر حلقه زده و هر کدام نشانه‌ای از خود مانند انگشتر، حلقه و سکه درون ظرف می‌اندازند. سپس زنان خوش‌صدا به‌نوبت دوبیتی‌هایی از شاعران محلی، بابا طاهر و فائز دشتستانی را می‌خوانند[۶] و با هر بارخواندن دوبیتی، دختر جوان یکی از انگشترها و یا حلقه‌های ریخته‌شده داخل ظرف را بیرون می‌آورد. بعد از آن، تعبیرکنندگان بدون اینکه از نیت‌کننده خواهان توضیح نیت شوند، دوبیتی را معنا و با گفتن جملۀ «بد است» یا «خوب است»، تعبیر می‌کنند؛ اما صاحب نیت، خود دوبیتی را چندینبار زمزمه می‌کند و معنای آن را با نیت خود تطبیق می‌دهد.[۷] برای مثال، دوبیتی زیر به بی‌وفایی، دوری و جدایی تعبیر می‌شود: [۸]
| اَلَا يار جان مرا تنها نماني | جَغِه كِشت و لب دريا نماني | |
| جغه كشت و لب دريا چه باشد | در اين صحرا ميان را (راه) نماني |
چارده‌پال در ادبیات عامیانه
رسم چارده پال در ادبیات عامیانه نیز حضور پررنگی دارد؛ برای مثال به این دوبیتی اشاره می‌شود:[۹]
| دَه بَلنَه دِه اَلی آوَال کَنِی مُو | شَاوِ چارده یَه، چارده‌پال کنی مو | |
| مَنِه کاسه، کَلُو نقره بریزی | خدا گفته یکی ره بال کنی مو |
ثبت ملی به‌عنوان میراث فرهنگی
چارده‌پال، در سال 1399ش به‌عنوان میراث فرهنگی غیرملموس، توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان ثبت ملی شده است.[۱۰]
پانویس
- ↑ «چارده پال»، وب‌سایت هزارگی کالچر.
- ↑ مهدی زرتشت، «چارده پال؛ فرهنگ دیرپای هزارگی»، وب‌سایت رنگار.
- ↑ سمیع الله، «ترانه‌ها درآیین‌های نمایشی هزاره‌ها» وبلاگ رحیم بیگ.
- ↑ مهدی زرتشت، «چارده پال؛ فرهنگ دیرپای هزارگی»، وب‌سایت رنگار.
- ↑ - امید، «رسم و رواج های جاغوری»، وبلاگ اگر به یاد جاغوری افتادی.
- ↑ سمیع الله، «ترانه ها درآیین های نمایشی هزاره ها» وبلاگ رحیم بیگ.
- ↑ مهدی زرتشت، « چارده پال؛ فرهنگ دیرپای هزارگی»، وب‌سایت رنگار.
- ↑ سمیع الله، «ترانه ها درآیین های نمایشی هزاره ها» وبلاگ رحیم بیگ.
- ↑ سمیع الله، «ترانه ها درآیین های نمایشی هزاره ها» وبلاگ رحیم بیگ.
- ↑ «سه میراث فرهنگی کشور برای ثبت به یونسکو فرستاده شد» وب‌سایت خبرگزاری دید.
منابع
- امید، غلام‌رضا، «رسم و رواج‌های جاغوری»، وب‌سایت اگر به یاد جاغوری افتادی، تاریخ درج مطلب: 27 اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
- «چارده پال»، وب‌سایت هزارگی کالچر، تاریخ درج مطلب: 6 آذر 1401ش.
- زرتشت، مهدی، «چارده پال؛ فرهنگ دیرپای هزارگی»، وب‌سایت رنگار، تاریخ درج مطلب: 4 مهر 1391ش.
- سمیع الله، «ترانه‌ها درآیین‌های نمایشی هزاره‌ها» وبلاگ رحیمبیگ، تاریخ درج مطلب: 17 خرداد 1391ش.
- «سه میراث فرهنگی کشور برای ثبت به یونسکو فرستاده شد»، خبرگزاری دید، تاریخ درج مطلب: 5 اسفند 1399ش.