چالوس
چالوس؛ یکی از شهرهای مقصد گردشگری در استان مازندران واقع در شمال ایران.
شهر چالوس، یکی از مناطق کهن استان مازندران و مرکز شهرستان چالوس است. این شهر، در سمت شرقی شهرستان چالوس قرار دارد. مختصات جغرافیایی چالوس، در حدود °۵۱ و´۲۵ طول شرقی و°۳۶ و´۳۹ عرض شمالی است. چالوس، در ارتفاع 25 متر پایین‌تر از سطح آب‌های آزاد قرار گرفته است.[۱]
جمعیت
بنابر سرشماری‌های صورت گرفته در 1385ش، جمعیت این شهر در حدود 44,618 تن بوده که در 1395ش به 65,196 تن افزایش یافته است.[۲]
مردم‌شناسی
بیشتر جمعیت این شهر را بومیان کَلارستاق تشکیل می‌دهند که اصالتی طبری دارند. مردم بومی شهر چالوس گویش مازندرانی دارند.[۳] در نواحی شرقی چالوس، قومی به‌نام کُجور ساکن هستند که به گویش کجوری، یکی از زیرشاخه‌های زبان مازندران، صحبت می‌کنند.[۴] همچنین، بخشی از جمعیت چالوس را مهاجرانی از سرزمین گیلان و مردم کردزبان تشکیل داده‌اند. این مردم، به زبانهای گیلکی و کردی سخن می‌گویند. درآمیختگی فرهنگی در چالوس، از غلظت تمامی این زبانهای محلی کاسته و این جریان را به‌سمت زبان فارسی پیش برده است.[۵]
واژه‌شناسی
محققان بر این باورند که واژه چالوس از ترکیب دو لفظ «چا» و «لوس» تشکیل شده است. لفظ «چا» و «چال» در زبان طبری به‌معنای گودال و لفظ «لوس» نیز به‌معنای لجن است. بنابراین واژه چالوس در مجموع، به‌معنای گودال لجنی یا گودال باتلاقی است.[۶]
آثار تاریخی
چالوس، به‌دلیل دارا بودن رود چالوس، دارای چندین پل است. از آن جمله می‌توان به پل معلقی اشاره کرد که از جنس بتون بوده و دارای 1200 متر طول و 50 متر عرض است. این پل، در 1312ش، بهره‌برداری شد.[۷] در همان سال‌ها، ساختمان‌هایی دیگر همچون کارخانه حریربافی، بیمارستان و کاخ سلطنتی که امروزه به کتابخانه تبدیل شده و نیز پلی فلزی در این شهر ساخته شدند.[۸] پس از آن، مسجد و مدرسه علوم دینی (مدرسه علمیۀ امام صادق) و کتابخانه‌ای در کنار آن نیز احداث شد. این کتابخانه، بیش از 2200 جلد کتاب دارد که برخی از آنها چاپ سنگی و یا نسخ خطی هستند.[۹] پل زغال چالوس نیز یکی از یادگاری‌های کهن و تاریخی در این شهر است. این پل، بر روی رود چالوس، در 1307ش ساخته شده و به‌عنوان یکی از پل‌های کهن، از جاهای دیدنی چالوس محسوب می‌شود.
از جمله آثار تاریخی ساخته شده در این شهر، تپه‌ای در محوطه کاخ سلطانی است که مورخان آن را ویرانه‌های قلعۀ کهن چالوس می‌دانند. بقعه حمزه رضا، برج مدور اسپی سنگ، امامزاده خلیل، گورستان کهن گرمابک، بقعۀ آقا عبدالرضا، بقعۀ سیدمحمد فرزند امام جعفر صادق، امامزاده یحیی، امامزاده علی بن موسی الرضا، قلعۀ سنگ سَرَک و بقعۀ شاه علم‌دار، از دیگر آثار تاریخی این شهر هستند.[۱۰]
کاخ چای‌خوران، از بناهای ساخته شده در دوران پهلوی است که امروزه به‌عنوان اداره میراث فرهنگی در چالوس، استفاده می‌شود. کاخ ملکه مادر (کاخ مادر شاه) نیز از بناهای دوران پهلوی دوم است. هتل بنیاد پهلوی چالوس نیز امروزه به درمانگاه تخصصی امام رضا تبدیل شده است.[۱۱] پارک جنگلی فین چالوس، کلبه‌ها و کومه‌های سنتی موجود در آن، نیلوفران مردابی، رودخانه و آواز انواع پرنده در آن، از جاذبه‌های گردشگری چالوس است.[۱۲]
جاذبه‌های طبیعی
از جمله جاذبه‌های طبیعی و گردشگری این شهر، رودخانۀ چالوس، چشمه‌سارها و آبشارهای فراوان، دره‌های سیاه‌بیشه، پل زنگوله، هزارچم، چشم‌اندازهای جنگلی و شالیزارهای سرسبز است. جادۀ تهران ـ چالوس را از زیباترین مسیرهای ایران و جهان به‌شمار آورده‌اند که هر ساله، گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند.[۱۳]
از دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهر می‌توان به «دریاچه ولشت» اشاره کرد که در جنوب غربی این شهر قرار گرفته و زیستگاه ماهی‌ها، آبزیان و پرندگان مهاجر بسیاری است. علاوه‌بر آن، آبشار آکاپل، آبشار هریجان، درۀ جنگلی چالوس، بوستان جنگلی چالوس، بوستان جنگلی نمک آب‌رود، مرداب کندوچال و دریاچه سد دریوک از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری این شهرستان است.[۱۴]
چالوس در ادبیات فارسی
در ادبیات معاصر ایران، افرادی همچون ملک‌الشعرای بهار در اشعار خود، به زیبایی این منطقه اشاره کرده‌اند:[۱۵]
| بنگر یکی به‌منظر چالوس کز جمال | صد ره به زیب و زینت مازندران فزود |
پانویس
- ↑ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، چالوس ـ آمل، ۱۳۸۰ش، ج27، ص99.
- ↑ سرشماری عمومی نفوس و مسکن، مرکز آمار ایران.
- ↑ برجیان، متون طبری، 1388ش، ص11.
- ↑ Borjian, “KOJUR ii. Language,” Encyclopædia Iranica, 2016.
- ↑ یوسفی‌نیا، مشروطه بی‌نقاب، 1388ش، ص330.
- ↑ یوسفیان، آن سوی نامواژگان، 1391ش، ص165.
- ↑ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، چالوس ـ آمل، ۱۳۸۰ش، ج27، ص99؛
نوشین، چالوس، ۱۳۵۵ش، ص۹۶-۹۷. - ↑ نوشین، چالوس، ۱۳۵۵ش، ص۹0-97؛
شایان، مازندران، ۱۳۶۴ش، ص۱۷۳-۱۷۴؛
محبوبی اردکانی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۱۳۶۸ش، ج3، ص166-167. - ↑ طیار مراغی، فهرست نسخه‌های خطی در مدرسۀ امام صادق(ع)، ۱۳۸۱ش، ص۲۵-۲۶؛
موسوی، «مسجد جامع چالوس»، ۱۳۸۱ش، ص۶۴-۶۷. - ↑ ستوده، از آستارا تا استارباد، ۱۳۵۵ش، ج3، ص107.
- ↑ «معرفی و اطلاعات کامل شهر چالوس»، سایت چهارگوشه ایران زیبا.
- ↑ تخت روان، «جاهای دیدنی چالوس»، سایت علی بابا.
- ↑ شایسته، «چالوس»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ زنده‌دل، مجموعۀ راهنمای جامع ایران‌گردی (استان مازندران)، ۱۳۷۹ش، ص۴۵.
- ↑ ملک‌الشعرای بهار، قصاید، شماره 96، سپید رود، سایت گنجور.
منابع
- برجیان، حبیب، متون طبری، تهران، آینه میراث، 1388ش.
- تخت روان، امیر، «جاهای دیدنی چالوس»، سایت علی بابا، تاریخ بارگذاری: 9 دی 1398ش.
- زنده‌دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایران‌گردی (استان مازندران)، تهران، کاروان جهانگردان، ۱۳۷۹ش.
- ستوده، منوچهر، از آستارا تا استارباد، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۵۵ش.
- سرشماری عمومی نفوس و مسکن، مرکز آمار ایران.
- شایان، عباس، مازندران، تهران، محمدعلی علمی، ۱۳۶۴ش.
- شایسته، فریدون، «چالوس»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 31 خرداد 1401ش.
- طیار مراغی، محمود، فهرست نسخه‌های خطی در مدرسۀ امام صادق(ع)، چالوس، میراث مکتوب، ۱۳۸۱ش.
- فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، چالوس ـ آمل، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۸۰ش.
- محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، به‌تحقیق کریم اصفهانیان و جهانگیر قاجاریه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ش.
- «معرفی و اطلاعات کامل شهر چالوس»، سایت چهارگوشه ایران زیبا، تاریخ بازدید: 1 تیر 1401ش.
- ملک‌الشعرای بهار، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 1 تیر 1401ش.
- موسوی، یحیى، «مسجد جامع چالوس»، مسجد، تهران، شماره 61، ۱۳۸۱ش.
- نوشین، جواد، چالوس، تهران، کتابخانه طهوری، ۱۳۵۵ش.
- یوسفیان، علی‌اصغر، آن سوی نامواژگان: واژه شناسی تاریخی اماکن دو سوی البرز در حوزه های زبان تبری مازندران، ...، تهران، پارپیرار، 1391ش.
- یوسفی‌نیا، علی‌اصغر، مشروطه بی‌نقاب، تهران، آرون، 1388ش.
- Borjian, Habib, “KOJUR ii. Language,” Encyclopædia Iranica, online edition, 2016, available at http://www.iranicaonline.org/articles/kojur-02-language (accessed on 19 May 2016).