چای قیماق

چای قیماق؛ از نوشیدنی‌های آیینی و گرم مردم افغانستان.

چای قَیماق یا قَیماق چای، از نوشیدنی‌های گرم مردم افغانستان است که بیشتر به‌عنوان میان‌وعده یا عصرانه و همراه با کلوچه میل می‌شود. این نوشیدنی، در مراسم‌ها و آیین‌های مختلف مردم افغانستان و مخصوصا در مراسم عزاداری امام حسین حضور داشته است؛ اما امروزه به دلیل تحولات اجتماعی و فرهنگی بعد آیینی آن کمرنگ شده و بیشتر به‌عنوان یک نوشیدنی محبوب و پرانرژی از آن یاد می‌شود.

مفهوم‌شناسی

قیماق، در فرهنگ مردم افغانستان، همان سرشیر بوده و از جمله خوراکی‌های آیینی و محبوب این مردم به‌شمار می‌رود. مردم ترکیه نیز سرشیر را با نام «قیماق» شناخته و آن را به‌همراه عسل یا مربا، در وعدۀ صبحانه، سِرو می‌کنند. قیماق، از جمله مواد مغذی و پرانرژی در افغانستان است که در سبک زندگی افغانستانی‌ها با خواصی مانند تقویت مغز و اعصاب، درمان گرفتگی ریه و حنجره، حفظ سلامتی و افزایش قدرت عضلانی، افزایش سلامت جنین در زنان باردار، زیبایی پوست و تقویت مو و پیشگیری از انواع سرطان به‌خصوص سرطان سینه شناخته شده است.

چای سبز وطنی نیز از جمله نوشیدنی‌های گرم و پرطرف‌دار در افغانستان است که برخی آن را همچون رنگ سبز در پرچم افغانستان، نمادی از آن کشور می‌دانند. این چای که نسبت به چای‌های دیگر، دارای فرآوری کمتری است، از جمله نوشیدنی‌های اُرگانیک به‌شمار می‌رود.

در صورتی که قیماق را به روشی خاص با چای سبز ترکیب کنند، چای قیماق به‌دست می‌آید که از جمله نوشیدنی‌های آیینی و محبوب در میان مردم افغانستان است.

طرز تهیه

برای تهیۀ این نوشیدنی خوش‌طعم و عطر افغانستانی، از مقداری چای سبز، شیر، شکر، هل سبز ساییده شده، رازیانۀ سبز ساییده شده، گلاب و خامه (قیماق) رقیق استفاده می‌شود. برای آماده کردن این نوشیدنی گرم، لازم است تا ابتدا، در یک قوری، در حدود 1 لیوان آب ریخته و جوش داده ‌شود. سپس، 4 قاشق چایخوری چای سبز به آن اضافه و در حدود 5 دقیقۀ دیگر نیز آن را دم می‌کنند. پس از آن، قوری را از روی حرارت برداشته و چای آماده شده را از صافی رد می‌کنند. در مرحلۀ دوم، حدود 2 لیتر شیر در یک قابلمه جوش داده می‌شود. سپس 4 قاشق چایخوری شکر به آن اضافه می‌شود و به قدری هم زده می‌شود تا در شیر به‌صورت کامل حل شود. در مرحلۀ سوم، 8 قاشق غذاخوری خامۀ رقیق را به شیری که از حرارت افتاده، اضافه می‌کنند و چای سبز را نیز با آن می‌آمیزند. تمامی مواد را هم‌زده و در پایان به آن 2 قاشق غذاخوری گلاب، 1 قاشق چایخوری هل ساییده شده و 1 قاشق چایخوری رازیانۀ سبز افزوده می‌شود. برخی، شیر مورد استفاده در چای قیماق را کم‌کم اضافه می‌کنند تا رنگ مطلوب چای قیماق، به‌دست آید. برخی دیگر، پس از آماده شدن شیرچای، آن را در لیوان ریخته، سپس مقداری قیماق را به آن اضافه می‌کنند.

کاربرد چای قیماق در فرهنگ افغانستان

در اصل درست کردن قیماق چای، در آیین‌های سوگواری مردم افغانستان مرسوم بوده است. پذیرایی با شیرچای یا قیماق چای، از مهمانان در تکایا و حسینیه‌های کابل، از دیرباز رایج بوده و از جمله نذری‌های مردمی به‌شمار می‌رود. هرچند، امروزه، این نذری ویژه، به‌دلیل سختی تهیۀ آن برای تعداد زیادی از افراد و تحولات فرهنگی، در آیین‌های سوگواری کمرنگ شده است. برخی، قیماق چای را از جمله نوشیدنی‌های معروف میان قوم قزلباش در افغانستان می‌دانند که در مناسبت‌های مختلفی، همراه با کلوچه‌های نمکی سرو می‌شود. اما تهیه و نوشیدن چای قیماق، در میله‌ها (جشن‌ها)ی مختلف مردم، به‌خصوص در فصل سرما، هنوز مرسوم است؛ برای مثال، مردم افغانستان، هر ساله، به‌مناسبت نخستین بارش برف، جشنی را برگزار کرده و در خانه‌های خود، از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های مختلفی همچون قیماق چای، کباب‌های داشی، کیچیری و کاچی، استفاده می‌کنند.

علاوه بر آن، این نوشیدنی را به‌دلیل انرژی بالایی که دارد، به زنان باردار و شیرده بسیار توصیه می‌کنند. چای قیماق، همچنین، در مهمانی‌ها و مراسم‌های مختلف، از جمله جشن‌های عروسی سِرو شده و به‌دلیل سختی تولید آن، همیشه توسط افراد باتجربه و ماهر تهیه می‌شود.

منابع

• «آیین عزاداری محرم در کابل از چاووشی تا گهواره‌کشی»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 19 مهر 1395ش.
• «چای سبز وطنی نوشیدنی محبوب مردم افغانستان»، وب‌سایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: 14 شهریور 1402ش.
• «روایتی از فرهنگ، هنر و میراث غذایی در «اوغانستان»/ نقش رضاشاه در مهجور ماندن فرهنگ افغانستان چه بود؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 17 مهر 1400ش.
• «صبحانه‌های خوشمزۀ ترکی»، وب‌سایت آریانا سیر دالاهو، تاریخ بازدید: 14 شهریور 1402ش.
• «طرز تهیۀ قیماق چای سبز»، وب‌سایت مامی‌فود، تاریخ بارگذاری: 27 مهر 1398ش.
• «طرز تهیۀ قیماق یا سرشیرۀ افغانی»، وب‌سایت وان تاچ فود، تاریخ بازدید: 14 شهریور 1402ش.
• عابدوف، داداجان، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، به‌تحقیق بهرام امیر احمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.
• «قیماق چای نوشیدنی محبوب در افغانستان+ فیلم»، خبرگزاری شهرآرا، تاریخ بارگذاری: 25 مرداد 1399ش.
• «هنر آشپزی؛ قیماق چای افغانی»، خبرگزاری آریا، تاریخ بارگذاری: 23 اسفند 1393ش.